مسکو؛ متحدِ غیرمتعهد!
مسکو؛ متحدِ غیرمتعهد!
اختلاف بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر مالکیت منطقه خودمختار نخجوان، ریشه‌ای تاریخی دارد و همچنین داغ چندین جنگ بین این دو کشور و کشتار و تلفات بسیاری بر پیشانی آن نقش بسته که پرداختن به آن، از حوصله خوانندگان خارج است اما پس از آخرین جنگ و مذاکرات صلح بین «الهام علی‌اف» رییس‌جمهوری آذربایجان و «نیکول پاشینیان» نخست‌وزیر ارمنستان که با میانجی‌گیری ترکیه و روسیه انجام گرفت مقرر شد ارمنستان از ادعای خود پا پس بکشد و این جمهوری به آذربایجان منضم گردد و به این شکل مخاصمه بین دو همسایه پایان یابد.

تهران نیز در مقاطع گوناگون به‌رغم این‌که مناسبات خوبی با ایروان داشت، با الحاق نخجوان به باکو همراهی داشت اما بر این نکته نیز تأکید می‌کرد که تنها مسیر زمینی بین آذربایجان و نخجوان، خاک ایران است و جمهوری اسلامی نیز با کمال میل اجازه دستیابی زمینی آذربایجان را به نخجوان می‌دهد.
در این میان جمهوری آذربایجان بر ایجاد راهرویی به نام زنگه‌زور از خاک اصلی به نخجوان تأکید داشت که در خاک ارمنستان و به‌موازات مرز ایران است که برای جلوگیری از بالاگرفتن تنش، با حضور نیروهای نظامی ویژه روسیه باز گردد و این راهرو را نیز خاک خود می‌داند. این ادعای باکو همواره خشم و جدیت مقامات تهران را به دنبال داشت و حتی رهبر انقلاب نسبت به آن واکنش نشان دادند.
مقام معظم رهبری در تاریخ ۱۳ آبان ۱۳۹۹ با اشاره به جنگ بین آذربایجان و ارمنستان که مهرماه همان سال آغاز شده بود، ضمن تأکید بر ضرورت رسیدن به آتش‌بس پایدار بین این دو کشور همسایه خاطرنشان کردند: «مرزهای بین‌المللی هم باید رعایت بشود؛ یعنی دو طرف به مرزهای بین‌المللیِ کشورها تعدّی و تجاوز نکنند و مرزهای بین‌المللی بایستی محفوظ باشد.»
اشاره رهبری به مخالفت با ایجاد دالان زنگه‌زور بود که همجواری ایران با ارمنستان را از بین خواهد برد و تعداد همسایگان ایران را از ۱۵ کشور به ۱۴ کشور تقلیل خواهد داد.
طی این چند سال که از آخرین آتش‌بس میان طرفین گذشته است، باکو هر بار ایجاد دالان زنگه‌زور را مطرح کرد و تهران هر بار با جدیت پاسخ داد و همین موجب شد باکو کوتاه بیاید تا سفر اخیر ولادیمیر پوتین به جمهوری آذربایجان انجام گرفت.
پس از سفر رییس‌جمهور روسیه به باکو، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه این کشور در مصاحبه با کانال یک روسیه گفت: ما طرفدار انعقاد سریع یک معاهده صلح میان باکو و ایروان و رفع انسداد ارتباطات هستیم.
وی دولت ارمنستان را مانع این مهم توصیف کرد و افزود: متأسفانه این رهبری ارمنستان است که در توافقنامه امضاشده توسط نخست‌وزیر پاشینیان، در مورد ارتباطات از منطقه سیونیک ارمنستان، کارشکنی می‌کند.به دنبال بحث‌های اخیر، ایران نیز اقدامات دیپلماتیک را برای انتقال پیام لازم به طرف روسی انجام داده و مجتبی دمیرچی‌لو، دستیار وزیر امور خارجه و مدیرکل اوراسیا ضمن احضار سفیر روسیه در تهران به وزارت خارجه مراتب اعتراض جمهوری اسلامی ایران را به وی ابلاغ کرد و احترام به حاکمیت ملی، تمامیت ارضی و منافع متقابل کشورها را، ضامن صلح پایدار و زمینه‌ساز همکاری‌های منطقه‌ای در قفقاز ذکر کرد.
همچنین بنا بر اعلام منابع آگاه، سفیر ایران در روسیه نیز مراتب اعتراض ایران را به مواضع اخیر وزارت خارجه اعلام کرده بود.
آنچه که موجب نگرانی است این است که مسکو با ایران رو بازی نمی‌کند و طرحی که در آستین خود پنهان دارد با آنچه که در دیدار با مقامات تهران بر زبان می‌راند، یک‌سان نیست و یکی از نمونه‌های آن موضوع مالکیت ایران بر جزایر سه‌گانه خلیج فارس است که لاوروف در دو موقعیت طی همین سه ساله اخیر، از تهران خواست تن به مذاکره با طرح دعوا در محاکم بین‌المللی بدهد که روشن‌ترین برداشت این است که برای امارات متحده عربی حق مالکیت قائل است.
این اقدام روسیه اعتراض برخی فعالان سیاسی را هم به دنبال داشت ازجمله حشمت‌الله فلاحت‌پیشه رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در مجلس دهم در واکنش به تلاش روسیه برای ایجاد دالان زنگه‌زور در شبکه اجتماعی اِکس نوشت: «زنگه‌زور، حمله پیش‌دستانه پوتین برای جلوگیری از احتمال شکل‌گیری کانال‌های ارتباطی دولت جدید ایران و آمریکا است، کاری که دو دهه پیش با حق ایران در رژیم حقوقی خزر انجام داد.
این نماینده سابق مجلس ادامه داد: پوتین می‌داند به‌رغم سیاست شکست‌خورده نگاه به شرق، پیام اصلی انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران تنش‌زدایی با غرب و پایان وابستگی به شرق بود.»
علی مطهری نیز در اظهارنظری در همین شبکه نوشت: «دولت چهاردهم باید نسبت به احداث کریدور زنگه‌زور در ارمنستان که اخیراً روسیه هم به آن تمایل نشان داده است حساس باشد. روسیه هیچ گاه به فکر منافع ایران نبوده است خصوصاً امروز که گرفتار موضوع اوکراین است. این کریدور راه ایران به اروپا از طریق ارمنستان را مسدود می‌کند.»
به‌نظر می‌آید برخلاف برخی خوش‌بینی‌ها که در تهران نسبت به مسکو وجود دارد و ولادیمیر پوتین را متحدی استراتژیک می‌شناسند، باور غالب در جامعه اعم از شهروندان عادی و آگاهان سیاسی این است که وی در فرازهای مهمی از بیش از دو دهه حضور خود در کرملین نشان داد رفیقی نامطمئن و متحدی غیرمتعهد برای ایران بوده است و تهران نباید این اقدامات ریاکارانه وی را از نظر دور بدارد تا در تاریخ به ساده‌لوحی و کودک‌مزاجی متهم نشود.