احمد شیرازیان- صنعت چاپ و نشر در ایران، تاریخچه‌ای قدیمی و پربار دارد و از زمانی که مردم این سرزمین فرآیند مطالعه به شکل نوین را آغاز کردند، یعنی از سال ۱۳۱۰ شمسی تا امروز، در متن زندگی جامعه دخیل بوده‌است. متاسفانه این صنعت امروز، با مسائل و مشکلات فراوانی در حال دست و پنجه نرم کردن است و خطر به فراموشی سپرده شدن شاکله این حرفه، بیش از پیش احساس می‌شود. ابتدای هفته جاری، روز ملی صنعت چاپ نامگذاری شده بود و در تبیین مشکلات این صنعت همین نکته کافیست که مصادف با این روز، به جای اخبار امیدوارکننده و ناجی چاپ و نشر، اخباری چون تعطیلی چاپخانه‌های برخی شهرها تا پایان سالجاری توسط مالکان آن به گوش می‌رسد. به مناسبت سپری شدن روز ملی صنعت چاپ، خالی از لطف نیست که نگاهی به مهم‌ترین مسائل و مشکلات این صنعت داشته باشیم.
تعطیلی زنجیره‌وار چاپخانه‌ها، خبری نیست که تازگی داشته باشد. در طول سال‌های گذشته، بالاخص در دهه گذشته که تحریم‌های ظالمانه بین‌المللی به بیشترین میزان خود رسیده‌اند، تعداد قابل توجهی از چاپخانه‌ها که در میانشان بهترین‌ها از لحاظ کیفیت، کمیت و مراحل پیش و پس از چاپ یافت می‌شد، تعطیل شدند و تجهیزات چاپ خود را به به عنوان اشیای بی‌ارزش و اسقاط، به صنایع ذوب‌آهن با قیمتی نازل فروختند؛ درحالی‌که همین ماشین‌آلات با قیمتی بالا در زمان خود وارد شده‌اند. درواقع تحریم‌های گسترده، به فعالان عرصه چاپ و نشر، اجازه تامین قطعات و واردات تجهیزات به‌روز را نمی‌دهد و صنایعی که در این حوزه موجود داریم، فرسوده‌اند و در طراز استاندارد جهانی، ناکارآمد محسوب می‌شوند. معضلات گرانی صنعت چاپ مزید بر علتی است که چاپخانه‌ها دیگر قادر به ادامه فعالیت نباشند و دور از تصور نیست که روزبه‌روز به تعداد تعطیل شده‌ها و تغییر کاربری داده شده‌ها افزوده شود. یکی از علل تغییرات کاربری هم می‌توان، محل استقرار این چاپخانه‌ها را ذکر کرد که قبلا در حاشیه شهرها بودند؛ اما شرایط زندگی امروز، آنها را به داخل شهرها آورد و خوانندگان مستحضرند که تفاوت اجاره بهای اطراف شهرها و داخل شهرها به چه شکل است. در شرایط کمرشکن بودن اجاره بها، معضلات گرانی صنعت چاپ و کاهش تقاضا، چطور می‌توان انتظار داشت که مالک، ملک خود را تغییر کاربری ندهد؟ متاسفانه این حرفه از حمایت‌های کم دولتی برخوردار بوده و این عدم حمایت، تنها مختص دولت امروز هم نمی‌شود که اگر دولت‌های پیشین نیز در این زمینه مبادرت می‌داشتند، شرایط اکنون بهتر بود. تنها اقدام هیات حاکم کشور در هر دوره‌ای برای صنعت چاپ، انتخاب برگزیده صنعت چاپ بوده که پیگیری روند برگزاری این جشنواره‌ها نشان می‌دهد، هیچ گونه تسهیلاتی مناسب با حرفه آنان به چاپخانه و مدیران برگزیده اهدا نمی‌شود و آنچه در حال اتفاق افتادن است، تنها اطلاق نام برگزیده است. نهایتا فعالان این عرصه از تریبون جشنواره برای بیان مشکلات خود بهره ببرند که این تبیین هم تا این لحظه نتیجه قابل توجهی نداشته‌است. جای تعجب است که برای این صنعت گسترده و ضروری هیچ اقدامی جز تماشایش تا نزدیک شدن به لبه پرتگاه و در نهایت سقوط، صورت نمی‌گیرد. صنعت چاپ و نشر گسترده در کشور، فقط مختص روزنامه وکتاب و ابزار آگاهی و اطلاع‌رسانی نیست؛ بسته بندی محصولات تولیدی از هر نوعی که باشند، توسط این حرفه انجام می‌شود و یکی از راه‌ها برای تحقق هدف گسترش صادرات و مراودات بین‌المللی، ایجاد جذبه در محصول تولیدی است. یکی از راه‌های ایجاد جذبه هم بسته بندی وزین و طراحی هنرمندانه است. این مهم به دست نمی‌آید تا زمانی که صنعت چاپ برای تداوم فعالیت‌های ضروری خود نیز در حال درجا زدن است و آمار دردناکی در خصوص ارسال محصولات تولیدی در ایران به سایر کشورها برای انجام چاپ لیبل و بسته‌بندی وجود دارد که محل تامل است. در ایران، کالاهای اساسی فراوانی چون زعفران، لبنیات، چای، پسته، برنج و … تولید و به بهره‌برداری می‌رسند که ضعف در بسته‌بندی و لیبل، باعث خروج ارز از کشور می‌شود. این اقدام هیچ ارتباطی به دور زدن تحریم‌ها ندارد و تنها به علت عدم توانمندی کشور در حوزه چاپ و بسته‌بندی هم‌طراز با استانداردهای جهانی اتفاق می‌افتد.
تا زمانی که در این کشور اشتغال به تحصیل داشته باشیم و به طبع، کتاب‌های درسی و کمک درسی به چاپ برسند، تا زمانی که مواد غذایی از هر نوعی در حال تولید هستند و در داخل و خارج از کشور تجارت می‌شوند و مادامی که رسانه‌های مکتوب در حال انتشارند، به فعالیت صنعت چاپ و نشر محتاج هستیم. مواردی که ذکر کردیم، یعنی که افول این حرفه، حرفه‌ها و مشاغل فراوانی را فلج خواهد کرد و اگرچه انتظار نداریم که در این شرایط تحریمی هیچ خللی احساس نکنیم و هم‌راستا با غول‌های چاپ و نشر در سطح جهان چون آلمان، ژاپن و هند حرکت کنیم، حداقل انتظار داریم که دولت سهم خود در سهولت کار چاپخانه‌ها را به درستی ایفا کند. کم کردن هزینه مرتبط با صنعت چاپ و تعریف بودجه‌ی مناسب و درخور برای اهل این حرفه، که به حل و فصل مقداری از مشکلات مالی آنها بینجامد، از اقداماتی است که دولت می‌تواند انجام دهد تا یک روز در روز ملی صنعت چاپ، به جای برشمردن مشکلات عدیده، پیشرفت‌ها و چاپخانه‌های نوپا و تازه‌نفس را بشماریم.
- نویسنده : ارسالی توسط احمد شیرازیان
