نیلوفر منصوری: یک اتصال کوچک کافی بود تا حادثه ای بزرگ رخ دهد. حادثه ای به قدمت یک تاریخ تا میراث فرهنگی یک استان و یک کشور را نشانه رود. مدتی می شود که تیتر آتش سوزی بناهای تاریخی در لیست خبرها جای گرفته و دل و جان دوستداران میراث فرهنگی را می آزارد. به […]
نیلوفر منصوری: یک اتصال کوچک کافی بود تا حادثه ای بزرگ رخ دهد. حادثه ای به قدمت یک تاریخ تا میراث فرهنگی یک استان و یک کشور را نشانه رود. مدتی می شود که تیتر آتش سوزی بناهای تاریخی در لیست خبرها جای گرفته و دل و جان دوستداران میراث فرهنگی را می آزارد. به تازگی نیز مسجد جامع ساری تازه ترین قربانی این سلسله آتش سوزی هاست و سوال اینجاست که چه زمانی قرار است زنجیره آتش گرفتن آثار تاریخی متوقف شود.
عقربه های ساعت حوالی ۱۹٫۲۰ دقیقه را نشان می دهند. مردم در بازار در تکاپو هستند و نمازگزاران با گرفتن وضو به سمت مسجدی در دل بازار می روند تا مشغول ادای نمازهای یومیه خود شوند. ناگهان جرقه‌های آتش ناشی از پارگی سیم‌های کولرها سبب شد تا شاید تا اطلاع دیگر نماز جماعت در قدیمی ترین مسجد ساری و محل اجتماع مردم مرکز استان و شهرهای همجوار اقامه نشود. مسجدی که به زیباترین مساجد قدیمی ایران معروف است جز معدود مساجد تک ایوانی ایران است. پیشینه تاریخی بنا طبق مستندات متون قدیمی به اوایل اسلام بر میگردد. عده ای پس از شکست اسپهبد خورشید، ابو الخصیب و گروهی یحیی بن یحیی را بنیانگذار می دانند اما در سال ۴۱۱ هجری قمری تقریباً متفق القولند. اکثر مردم ساری معتقدند این مسجد روی بنای یک آتشکده مربوط به دوران ساسانیان ساخته شده است. این اثر در تاریخ هشتم سفند ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۲۷۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مسجدی که به زیباترین مساجد قدیمی ایران معروف است هفته گذشته ۲۱ تیرماه ۱۳۹۷ در آتش سوخت و بخش عمده ای از آن از بین رفت. می گویند این آتش سوزی بر اثر اتصالات برق رخ داده است. اتصال سیم برق کولر و گرمای هوا. بنای این مسجد چوبی و گلی بوده و جرقه اولیه سبب شد تا آتش شعله ور شود و به شبستان‌های اطراف سرایت کند. بسیاری از نمازگزاران که در مسجد و بازار حضور داشتند با چشمان گریان خود را مشتاق خاموش کردن آتش در زیر دودهای غلیظ کرده و برخی بر اثر این دودهای آتش نیز دچار خفگی شده و به بیرون هدایت شدند. با این وجود و آمدن نیروهای امدادی حدود چهار ساعت مهار آتش طول کشید و از آن آواری بیش باقی نماند.
استاندارمازندران با رد تخریب کامل بنای مسجد جامع ساری گفت که براثر این آتش سوزی به سقف و برخی دیگر مکان های مسجد خسارت وارد شد و بنای مسجد جامع شهر ساری همچنان برپاست و بزودی برنامه ای برای مرمت و بازسازی این آثار ملی که به ثبت نیز رسید، برنامه ریزی می شود.
اما سوالی که پیش می آید این است که چه افراد یا نهادهایی مسوولیت حفاظت از بناهای ارزشمند تاریخی را برعهده دارند و چه زمانی قرار است زنجیره آتش گرفتن آثار تاریخی متوقف شود؟ معاون دفتر حفظ و احیاء بناها، محوطه ها و بافت های تاریخی سازمان میراث فرهنگی، می گوید: با توجه به تعدد و فراوانی آثار تاریخی در کشور که به بیش از یک میلیون اثر می رسد، حفاظت و نگهداری از این آثار موضوعی نیست که سازمان میراث فرهنگی بتواند به تنهایی از عهده آن برآید. به گفته فریبا کرمانی، سازمان میراث فرهنگی فقط باید نقش سیاستگذار را داشته باشد و امر حفاظت از بناهای تاریخی توسط مردم و نهادهای بهره بردار انجام گیرد.
اینگونه که به نظر می رسد قرار است مشکلات موجود در حوزه حفاظت از بناهای تاریخی همچنان میان متولیان مختلف این حوزه پاسکاری شود و طبق روال چند سال گذشته آثار تاریخی باز هم قربانی دعوای میان سازمان میراث فرهنگی با سایر نهادها مانند شهرداری و شرکت های بهره بردار شوند؛ آنگونه که طی یک سال گذشته شاهد دعوای میان سازمان میراث فرهنگی و شهرداری پیشین بر سر حفاری بحث برانگیز شهرداری زیر چهارراه تاریخی گلوبندک تهران بودیم؛ نزاعی کشدار که ماه ها فعالان حوزه میراث فرهنگی را در خصوص آسیب احتمالی به این چهارراه و بناهای تاریخی قرار گرفته در محدوده آن در نگرانی قرار داد.
بی شک عنصر اصلی در آتش سوزی بناهای تاریخی، بی تدبیری متولیان حوزه میراث فرهنگی است و هرچند عواملی چون حوادث غیرمترقبه و انگیزه های مالکان این بناها در این زمینه دخیل هستند، آنچه بیش از هر چیز باعث می‌شود این عوامل بتوانند به یک آتش سوزی در میراث مردم ایران ختم شوند، بیش از همه سوء مدیریت و رعایت نکردن امور ایمنی و امنیتی کافی درباره بناهای تاریخی است.
آثار و بناهای تاریخی بی شک از جمله ارزشمندترین یادگارهای به جا مانده از تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران زمین هستند و بازدید از این آثار فرصت مناسبی است برای تعمق در آن چه بر این مرز و بوم گذشته و عبرت آموزی جهت ساختن آینده ای روشن تر.
تخریب خانه های تاریخی کاشان که نمایانگر معماری بی نظیر ایرانی هستند، وضعیت نامناسب نگهداری از غارهای یزد که شماری از آنها از جمله غار «نباتی» به ثبت ملی رسیده اند، مرمت ناشیانه مسجد «عبدالله خان» در بازار بزازان تهران و ویرانی خانه تاریخی «ضیایی» دزفول از بناهای ارزشمند ملی مربوط به اوایل دوره قاجاریه، از دید علاقه مندان حوزه میراث فرهنگی دور نماند و همواره مورد اعتراض آنان قرار گرفت. با این حال اتفاق های ناخوشایند در حوزه میراث فرهنگی همچنان ادامه دارد و حال کار به آتش گرفتن بناهای تاریخی و ویرانی کامل این بناها رسیده است. تخریب آثار و بناهای تاریخی که جزو سرمایه های فرهنگی و ملی به شمار می روند و جایگزینی برایشان وجود ندارد، بی شک تلخ ترین اتفاقی است که می تواند در حوزه میراث فرهنگی رخ دهد. از این رو، انتظار آن می رود که متولیان این حوزه همواره در حفظ و احیای این آثار کوشا باشند.
