یکی از دغدغه های بزرگ جوامع بشری، سوء مصرف مواد و اعتیاد است که به حق در میان مردم به بلای خانمان سوز شهرت یافته است. تمامی صاحب نظران و متخصصان اعتیاد در این نکته که اعتیاد و سوء مصرف مواد را باید یکی از بارزترین مشکلات زیستی، روانی و اجتماعی دانست، اتفاق نظر دارند. […]
یکی از دغدغه های بزرگ جوامع بشری، سوء مصرف مواد و اعتیاد است که به حق در میان مردم به بلای خانمان سوز شهرت یافته است. تمامی صاحب نظران و متخصصان اعتیاد در این نکته که اعتیاد و سوء مصرف مواد را باید یکی از بارزترین مشکلات زیستی، روانی و اجتماعی دانست، اتفاق نظر دارند. از سویی شواهد بین المللی از افزایش سوء مصرف مواد غیرقانونی در کودکان و نوجوانان در بسیاری از کشورها حکایت دارد.
افزایش میزان مصرف مواد مخدر و کاهش سن افراد مصرف‌کننده، باعث شده تا ضربات جبران‌ناپذیری به جوامع مختلف وارد شود و هر یک از جوامع به دنبال راهکاری برای کاهش مصرف هستند. گرايش به مواد مخدر امروزه به صورت يك مشكل جدي در سطح جهاني مطرح است. در مورد سبب‌شناسي گرايش به مصرف مواد مخدر و اعتياد به آنها، فرضيه‌هاي مختلفي بيان شده است، اما هيچ يك از اين نظريه‌ها به تنهايي نمي‌توانند علت مصرف مواد مخدر در يك فرد را تشريح كنند.
به گفته کارشناسان، یکی از عواملی که موجب اعتیاد به مصرف مواد مخدر می شود فقر است که با بسیاری از مسائل و آسیب‌های اجتماعی از جمله بیماری‌های روحی و روانی، افزایش مرگ و میر، شکست تحصیلی، انواع هنجارشکنی‌ها و قانون گریزی‌ها، خشونت، پرخاشگری، اعتیاد، جرم و مصرف دارو ارتباط دارد، طوری که وقتی جامعه شناسان و کارشناسان مسائل اجتماعی به بررسی علل و عوامل بروز آسیب‌های اجتماعی در جامعه می پردازند در نهایت به فقر می رسند و از آن به عنوان مادر آسیب‌ها یاد می‌کنند. فقر در جامعه به طور اساسی یک مشکل و آسیب است که کشش و زمینه بروز کج روی‌ها را در افراد ایجاد می‌کنند.
یک کارشناس ارشد روانشناسی بالینی می گوید: عواملی همچون بحرانی بودن سنین نوجوانی، افزایش دسترسی، کاهش قابل توجه قیمت، نگرش مثبت نسبت به مصرف، ادراک پایین خطر و… در افزایش مصرف مواد در این گروه جمعیتی دخیل دانسته شده اند.
همچنین علاوه بر مواد غیرقانونی داروهای تجویز شده دارای پتانسل سوءمصرف همچون ترامادول، ترکیبات حاوی کدئین، بنزودیازپین‌ها و… نیز به قصد تجربه سرخوشی از طرف برخی کودکان و نوجوانان مورد مصرف قرار می گیرد و منجر به وابستگی به خود این داروها یا پیشروی به سمت مصرف مواد سنگین تر می شوند.
دور تسلسل
به گفته کارشناسان بسیاری از کودکان و نوجوانان با توجه به اینکه دوره درمان و محکومیت خود را نیز میگذرانند بعد از آزادی باز هم به مصرف مواد گرایش دارند. رئیس هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان نیز معتقد است؛ فقر و نیاز مالی موجب می‌شود که کودکانِ محبوس بعد از آزادی باز به کار خلاف بازگردند. با توجه به شرایط اقتصادی و بیکاری، هرکسی که آزاد می‌شود، دوباره وارد همان سیکل شده و مجبور به تکرار جرم می‌شود. متاسفانه کودکان به دلیل نیازهای مالی ابزار می‌شوند.
ناظری با اشاره به پرونده های برخی کودکان و نوجوانان که مورد سوءاستفاده قرار گرفته اند تا قاچاقچیان مواد مخدر به هدف خود برسند، گفت: یکی از این کودکان در حال حاضر دوران محکومیت خود را می‌گذراند، او وقتی از کانون بیرون بیاید ۱۸ ساله است و اگر دوباره آن حجم از مواد را حمل کند، محکومیت سنگینی در انتظارش خواهد بود؛ بنابراین نیاز به مراقبت دارد، اما مساله اصلی در رابطه با کودکان و نوجوانانی که مرتکب این جرائم می‌شوند، این است که روند بازداشت و حبس و آزادی آنها یک دور باطل است، چرا که با توجه به شرایط اقتصادی و بیکاری، هرکسی که آزاد می‌شود، دوباره وارد همان سیکل شده و مجبور به تکرار جرم می‌شود. متاسفانه کودکان به دلیل نیازهای مالی ابزار می‌شوند.
وی خاطرنشان کرد: از آنجایی که کودکان زیر ۱۸ سال نسبت به بزرگسالان کمتر در مظان اتهام هستند و کمتر به آنها شک می‌کنند، معمولا مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند و اگر چند نفر هم باشند، جرم را به گردن بچه‌ها می‌اندازند، برای اینکه می‌دانند که مجازات خفیف‌تر خواهد بود و این یکی از دلایلی است که موجب تکرار جرائم توسط کودکان و نوجوانان می‌شود.
وی تصریح کرد: متاسفانه مراکز مراقبت پس از خروج از زندان برای افراد زیر ۱۸ سال یا حتی بالای ۱۸ سال ایجاد نشده است؛ به همین خاطر است که تعداد محدودی به عنوان فعالیت اجتماعی این کار را انجام می‌دهند و بطور رسمی و توسط دولت این افراد مورد مراقبت قرار نمی‌گیرند تا رفتار درستی داشته باشند و کنترل شوند، چرا که فقر و نیاز مالی موجب می‌شود که باز به همان کار خلاف بازگردند و چون این مراکز وجود ندارد، احتمال تکرار جرم بالاست.
رئیس هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان تاکید کرد که کانون اصلاح و تربیت علاوه بر جنبه تنبیهی که دارد، می‌تواند محیطی باشد که افراد نکات منفی را از هم یاد بگیرند.
نائب رییس کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس نیز به این نکته اشاره می‌کند که در هر صورت اگر شخصی جرمی را مرتکب شود، باید تنبیه شود و افراد زیر ۱۸ سال نیز از این قاعده مستثنی نیستند و باید در مراکز مدنظر نگهداری شوند.
محمد کاظمی گفت: این اطفال بعد از پایان محکومیت باید نظارت شوند و از والدینشان نیز تعهد گرفته شود که از آنها مراقبت می‌کنند.
وی ادامه داد: اگر هم خانواده آنها شرایط این کار را ندارد، باید از بهزیستی و دیگر نهادها برای این کار کمک گرفت؛ البته این مساله در لایحه حمایت از حقوق کودک و نوجوان لحاظ شده است و بعد از تبدیل به قانون و اجرایی شدن آن میتوان به رفع این خلاء امیدوار بود؛ بنابراین وقتی می‌گوییم در لایحه به این نکته اشاره شده است که تشکیلاتی باید کودکان بدسرپرست یا مشکل‌دار را مورد حمایت قرار دهد؛ بنابراین جامعه هدف شامل این اطفال نیز می‌شود.
