مهری شیرمحمدی گسگر بزرگترین شهرباستانی شمال کشور به جولانگاهی برای حفاران غیرمجاز برای یافتن دفینه تبدیل شده و ایجاد سایت موزه در آن نیز در پیچ و خم وعده‌ها گرفتار است. «هفتا خان» یا «هفت دغنان»، اگرچه نام جنگلی در غرب گیلان است، ولی این منطقه‌ بکر در شهرستان صومعه سرا راز و رمز زیادی […]

مهری شیرمحمدی

گسگر بزرگترین شهرباستانی شمال کشور به جولانگاهی برای حفاران غیرمجاز برای یافتن دفینه تبدیل شده و ایجاد سایت موزه در آن نیز در پیچ و خم وعده‌ها گرفتار است.

«هفتا خان» یا «هفت دغنان»، اگرچه نام جنگلی در غرب گیلان است، ولی این منطقه‌ بکر در شهرستان صومعه سرا راز و رمز زیادی در خود نهفته دارد که اگر نداشت، حفاران غیر مجاز از صدها سال پیش تاکنون، به دنبال دفینه‌های بزرگترین شهر باستانی شمال کشور پیش از دوره شاه عباس اول صفوی، با گنج یاب‌های خود به دل این جنگل نمی‌زدند.

شهر مدفون شده «گسگر» که معلوم نیست بخاطر شیوع بیماری «طاعون» و یا «وبا» یکباره خالی از سکنه شد، روزگاری شکوه و ابهتی بزرگتر از «رشت» داشت. گسگر از ۷ دهکده تشکیل شده بود که به گزارش «کوک» که در ۱۱۵۹ قمری از این منطقه بازدید کرد به سبب تولید ابریشم فراوان و پارچه های ابریشمین معروف بود.

شاید نام هفت، برگرفته از ۷ شعبه رودخانه در این محدوده بود که از کوه های «شاندرمن» سرچشمه می‌گیرد. رودخانه‌هایی که نامشان را بیشتر در منابع تاریخی می‌توان یافت «رودخانه کنگوله مازوجیه، دلیک، داروغه رووار، واویلا و اسکندرود» نام‌هایی که در جلد نخست، کتاب «از آستارا تا استرآباد» گزارش شده است.

گسگر آخرین نفس‌های خود را تا دوره قاجار کشید. قصبه گسگر که به گزارش «کلنل ترزل» (۱۲۲۴ قمری) چهارصد خانوار داشت، سالهاست نزد اهالی امروز این منطقه، شهر نفرین شده و ارواح خوانده می شود.

اگرچه شهر باستانی گسگر و یا به تعبیر صاحب کتاب حدود العالم (۳۲۷ قمری) «دولاب» و یا «تالش دولاب» در ۳۰کیلومتری غرب رشت واقع است، ولی دیدن بقایای این شهر باستانی بی مدد راهنمای خبره امکان پذیر نیست. برای دیدن شهر باستانی گسگر باید به روستای «بهمبر» در شهرستان صومعه سرا بروید. این محدوده ۳کیلومتر با روستا فاصله دارد و ۱۲۰ هکتار از این شهر باستانی در دهه ۱۳۸۰ توسط باستان شناسان شناسایی شده است.

تلاش برای ایجاد سایت موزه گسگر

اگرچه سال گذشته، معاون اداره کل میراث فرهنگی گیلان، نوید داده بود که به زودی سایت موزه شهر تاریخی گسکر احداث می‌شود و پل خشتی این شهر مدفون شده مرمت، مسجد و حمام نیز از دل خاک بیرون می‌آیند، اما پس از یکسال «ولی جهانی» از هماهنگی‌های لازم با استاندار جدید می‌گوید تا بتوانند برای این طرح مصوب اعتبار جذب کنند.

ولی جهانی که خود سرپرست کاوش های باستان شناسی در گسگر در ۱۳۸۲ بود به خبرنگار مهر می‌گوید: نام شهر تاریخی گسکر به عنوان شهر مهم «گیلانِ بیه پس» از قرن چهارم هجری قمری به تدریج با نام های متفاوتی چون دولاب، گسکر، گسکرات و گیل گسکر در کتب جغرافیایی دیده می‌شود. گسگر تا دوران قاجار نیز از رونق نسبی برخوردار بود ولی بعد از اینکه رشت مرکز استان شد، به تدریج از رونق این شهر کاسته شد.

معاون اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری گیلان می‌افزاید: گمانه زنی برای یافتن حریم گسگر نخستین بار در سال ۱۳۸۲ و به خاطر تجدید بنای بقعه سید خروسه آغاز شد. و بررسی‌های اولیه نشان داد، حدود ۱۲۰هکتار یعنی نیمی از جنگل هفت  دغنان ویرانه‌های این شهر را در خود نهفته دارد.

وی خاطرنشان می کند: در حفاری‌های اولیه متوجه سفال‌های ساده و لعابدار از دوره صفویه و قبل از آن در مقیاس وسیع شدیم. بنابراین توانستیم محوطه تاریخی هفت دغنان را به شماره ۹۹۴۲ و در تاریخ ۱۱شهریور ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت برسانیم.

جهانی ادامه می‌دهد: میراث فرهنگی طی حفاری های همان سال توانست محدوده کهنه بازار گسگر، بخش مسکونی و بخش صنعتی این شهر تاریخی رو گمانه زنی کند و تعداد زیادی کارگاه های صنعتی و آهنگری را که از محدوده اصلی شهر فاصله داشت، شناسایی کند.

وی یادآور می شود: کشف دو حمام در نزدیکی بازار، ۳پل و شناسایی راه سنگ فرش شده در محدوده اصلی شهر روشن می کند این شهر جمعیت بالایی داشته است. کاوش‌ها در داخل یکی از حمام‌های گسگر و سیستم پیشرفته آبرسانی و کاشی‌هایی با نقوش انسانی در این حمام ها نشان می دهد این حمام‌ها را احتمالا در دوره تیموری وصفوی ساخته شده باشند.

جهانی تصریح می‌کند: از سال یاد شده موضوع تخصیص اعتبار از محل اعتبارات شهرستان صومعه سرا، برای تداوم کاوش‌ها و ایجاد سایت موزه گسگر مورد پیگیری سازمان میراث فرهنگی است و با وجود آنکه سال گذشته اعتبار لازم برای مرمت دو پل خشتی گسگر و از زیر خاک بیرون آوردن حمام و مسجد گسگر کددار شد، ولی به دلیل عدم تخصیص اعتبار عملا این پروژه اجرایی نشد.

وی ادامه می‌دهد: اخیرا طی نشست و مذاکره ای با استاندار گیلان، منابع طبیعی و فرمانداری شهرستان مقرر شده بخشی از جنگل های هفت دغنان به بخش خصوصی واگذار شود و بخشی که تعیین حریم شده، به میراث فرهنگی واگذار شود تا بتوانیم سایت موزه گسگر را راه اندازی کنیم.