تالار خیام، خانه اندیشمندان علوم انسانی، میزبان نشستی تحت عنوان «نگاه تاریخی به دانش و فناوری آب در ایران» بود، نشستی که به همت انجمن ایرانی تاریخ اجتماعی علم و فناوری و با مشارکت اندیشکده تدابیر آب ایران و خانه اندیمشندان علوم انسانی برگزار شد. تأثیر شرایط هیدرولوژیکی بر تولید دانش و فناوری آب در […]
تالار خیام، خانه اندیشمندان علوم انسانی، میزبان نشستی تحت عنوان «نگاه تاریخی به دانش و فناوری آب در ایران» بود، نشستی که به همت انجمن ایرانی تاریخ اجتماعی علم و فناوری و با مشارکت اندیشکده تدابیر آب ایران و خانه اندیمشندان علوم انسانی برگزار شد.
تأثیر شرایط هیدرولوژیکی بر تولید دانش و فناوری آب در ایران، رابطه تاریخی دانش و فناوری آب با نظام اجتماعی ایران و همچنین چگونگی رابطه دانش و فناوری مدرن با دانش و فناوری بومی و تاریخی آب در ایران از جمله موضوعات مورد بحث در این نشست بود.
دانش بومی یک سیستم است
«دکتر سعید نوری نشاط» کارآفرین اجتماعی در این نشست با ایراد سخنانی در خصوص دانش تاریخی بومی آب و چالش‌های امروز استفاده از آن، یکی از دغدغه‌های خود را در طول سال‌های اخیر شناخت دانش بومی عنوان و تاکید کرد: دانش بومی در حقیقت یک سیستم است.
وی افزود: در واقع، در ایجاد دانش بومی یک‌سری آدم‌هایی نقش دارند که طبق یک روابط اجتماعی با یکدیگر در ارتباط هستند و داشته‌های علمی خود را سینه به سینه منتقل می‌کنند، مانند قنات که یک دانش بومی قوی است چرا که از پشتوانه یک سیستم قدرتمند و نظام اجتماعی و نگهدارنده برخوردار است.
به گفته وی، در حال حاضر یک پلتفرم غیردولتی در سازمان یونسکو در حوزه دانش بومی ایجاد شده است و از ایران هم نماینده دارد و بخش کوچکی از کار آن شناسایی دانش بومی در دنیا است.
مکانیزم قنات بر پایه گفت وگو شکل گرفته است
دکتر هادی خانیکی، دکترای علوم ارتباطات نیز که با موضوع «آب، زمینه‌ای تاریخی برای گفتگوی اجتماعی ایرانیان» در این نشست حضور یافته بود، در سخنانی تحقق گفت‌وگو و پرداختن به ساز و کارهای آن در موضوعات مختلف از جمله آب را یکی از دغدغه‌های خود در طول سال‌های گذشته عنوان کرد.
خانیکی، اظهار داشت: از دانش و فناوری قنات می‌توان نوعی مناسبات و رفتار مشارکتی را استخراج کرد که این خود، امکان گفت‌وگو را فراهم می‌کند، چرا که به میزان مشارکت، استفاده از توان جمعی و توانمندسازی جمعی و خرد جمعی نیز وجود دارد. وی گفت: وضعیت تاریخی دانش و فناوری که بر قنات بنا شده است برخلاف دانش و فناوری آبیاری به وسیله رودخانه‌ها و سدها در واقع به گفت‌وگو منتهی شده است.
این دکترای علوم ارتباطات ادامه داد: قبل از اینکه ما مسئله قنات را تکنولوژی بدانیم باید آن را حاصل توافق جمعی و در درون یک نظام اجتماعی بدانیم، نظام اجتماعی که قدرت بر مناسبات عرضی استوار است به طور حتم با نظام اجتماعی مبتنی بر روابط بالا به پایین، متفاوت است.
قنات یک فناوری محدودیت‌شناس است
دکتر محمد فاضلی، معاون پژوهشی مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری و استادیار جامعه‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی نیز در سخنانی با تاکید بر اینکه مسئله و ارزش آب به شدت به عواملی همچون موقعیت انسانی، اجتماعی، فرهنگی، جغرافیایی و اقتصادی، نظام‌های حقوقی، مناسبات اقتصادی و نگرش‌ها و رفتارهای مردمی مرتبط است، گفت: لذا آب نیازمند دانش محلی به معنای دانش بومی است که محدود به یک جغرافیا، تاریخ و ساختار خاص باشد.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: در واقع آب با اقتصاد سیاسی کشورها پیوند خورده و از این جهت با الزاماتی برای دانش محدود مواجه است.
به گفته فاضلی، قنات، یک فناوری محدودیت‌شناس است که قدیمی بودن آن، راز خوب بودن آن نیست، بلکه دانش و فناوری است که در حیطه جامعه و اقلیم ایران محدودیت‌هایی را از جمله محدودیت میزان بارش، محدودیت دما و هوا و تبخیر و محدودیت توزیع نامتوازن آب در محدوده‌های جغرافیایی مختلف، به رسمیت شناخته است.
دکتر فاضلی در ادامه با بیان اینکه قنات در مسیر تاریخی خود که محدود به جغرافیا و اقلیم خاص است، با نظام اجتماعی و حقوقی خاص سازگار شده است، افزود: این سیستم، حامل منطقی شده است که می‌توان اسم آن را منطق سازگاری با کم‌آبی گذاشت.
وی گفت: فناوری قنات و دانش که دستاورد تمدن ایران است حتی در نظام اجتماعی از منظر عدالت اجتماعی پیوند ایجاد کرده است به طوری که برای کوچکترین مالک و خرده مالک نیز سهم ایجاد کرد مثلا سهم یکی ۲۰ ساعت است و دیگری دو ساعت یا چند دقیقه، به این ترتیب قوام بخش نظام اجتماعی نیز شده است.
فاضلی با تاکید بر اینکه قنات باعث شکاف اجتماعی نمی‌شود بلکه موجد نظم اجتماعی نیز هست، افزود: قنات همچنین متناسب خود مناسکی مانند عروس قنات نیز ایجاد کرده است. در اصل قنات محدودیت جفرافیا، اقلیم، نظام حقوقی و نظام خرده مالکی را به رسمیت می‌شناسد.
