مائده مطهری‌زاده مصیبت‌نامه ساخت دومینووار سدهای غیر محیطزیستی در ایران، تمامی ندارد. سدهایی که به جای سد کردن آب در پشت خودشان برای روزهای مبادا، به سدی برای پشت کردن به زندگی موجودات زنده و خاتمه دادن به حیات محیطزیست پیرامون‌شان تبدیل شده‌اند. سد «ایالو»، در زنجان نیز یکی از همان صدها سد معروفی‌‌ست که […]
مائده مطهری‌زاده
مصیبت‌نامه ساخت دومینووار سدهای غیر محیطزیستی در ایران، تمامی ندارد. سدهایی که به جای سد کردن آب در پشت خودشان برای روزهای مبادا، به سدی برای پشت کردن به زندگی موجودات زنده و خاتمه دادن به حیات محیطزیست پیرامون‌شان تبدیل شده‌اند.
سد «ایالو»، در زنجان نیز یکی از همان صدها سد معروفی‌‌ست که مولود نگاه یک‌جانبه‌نگرانه و بدون توجه به فاکتورهای مهم زیست‌محیطی بوده است.
سد زدن بر روی قزل اوزُن بدون اجازه!
روزنامه شهروند در گزارشی که در تاریخ شنبه، ۱۴ مردادماه سال ۹۶ در مورد مکافات ساخت سد بر روی رودخانه قزل اوزن، به چاپ رسانده است، نوشت:« سد
«اَیالو» را از همان ابتدا با مخفی‌کاری ساختند؛ بدون ارزیابی محیطزیستی و بدون مجوز! حالا این سد که سال ٩١ بر روی رودخانه قِزِل اوزُن در شهرستان «ماه نشان» ساخته شده و سال ٩٤ به ساخت غیرمجاز آن پی برده‌اند تا حد زیادی پیشروی کرده و با این حال کسی جلودارش نیست.»
شهروند اینطور ادامه می‌دهد که:« شرکت آب منطقه‌ای زنجان که کارفرمای سد ایالو است، اوایل این سد را پشت پروژه سد مراش قایم می‌کرد؛ سدی که به ارزیابی محیطزیستی آن اشکال وارد است و بسیاری از کارشناسان محیطزیست و زمین‌شناسی نگرانند که مبادا تکرار خاطره شورِ سد «گتوند» باشد.»
اعتراضات وسیع دوستداران و فعالان محیطزیست
کارشناسان محیطزیست نیز، جایی در دل گزارش شهروند می‌یابند، از آنجا که رود قزل اوزُن تابِ هیچ سدی را ندارد، چون از سال‌ها پیش دچار کم‌آبی شده و بستر شور آن، هر آبی را نمك‌آلود می‌کند.
اعتراضات وسیع دوستداران و فعالان محیطزیستی ایران در یک سال گذشته نیز چیزی نبوده است که بخواهد از چشمان حقیقت‌جو و محیطزیستی هیچ ایرانی دلسوزی مغفول بماند.
آنگونه که در این گزارش آمده است، معترضان، سال گذشته، در نامه‌ای به وزیر نیرو، ضرورت پیگیری توقف ساخت این سد و پیامدهای آن را مطرح کردند و رونوشت آن را نیز برای رئیس سازمان حفاظت محیطزیست و خیلی از مسئولان استانی فرستادند؛ از نماینده ولی فقیه در استان زنجان تا شرکت آب منطقه‌ای.
در نامه فوق‌الذکر، با اشاره به بررسی‌ها و پیگیری‌ها درباره نداشتن مجوز محیطزیستی سد ایالو که در بخشی از حوضه رودخانه قزل اوزن در استان زنجان در حال ساخت است، آمد:« کارشناسان محیطزیست غیرمجاز بودن این سد را بارها اعلام داشته و درباره اثرات زیانبار آن هشدار داده‌اند اما مجریان و دست‌اندرکاران این سد با فرافکنی‌ها و بازی با عناوین، از تقید به قانون و مقررات و توجه به هشدارهای زیست‌محیطی سرباز می‌زنند.»
امضاکنندگان این نامه که جمعی از مردم زنجان و کوهنوردان و دوستداران طبیعت بوده‌اند، با اشاره به «تجربه تلخ سال‌های اخیر» درباره سدسازی، معضلات محیطزیستی و مشکلات و خطرات پیرو آن را گوشزد کردند و با اشاره به بی‌آبی چشمگیر رودخانه قزل اوزن در سال‌های اخیر اجرای چنین پروژه‌ای را غیرقابل قبول دانستند. آنها درخواست کردند که از ادامه اجرای این پروژه غیرمجاز جلوگیری شود تا بعد از این مشکلات تازه‌ای دامن محیط زیست استان زنجان را نگیرد و بحران آب شدیدتر نشود. بر اساس اطلاعات این نامه این پروژه غیرمجاز تاکنون خسارات چشمگیری به طبیعت استان زده و «به طور منطقی» هزینه‌های هنگفتی بر بیت‌المال تحمیل کرده و بر همین اساس، پیگیری تخلفات ساخت خارج از مدار قانون این سد هم درخواست شده است.
آب سد «مراش» آشامیدنی نیست!
اما قبل از آنکه شهروند، در این باره به اظهارنظر بپردازد و از حقایق پشت ساخت این سد غیرمجاز پرده براندازد، خبرگزاری مهر در سال ۹۴، طی گزارشی، تمامی توجیهات را در مورد ساخت این سد مصیبت‌بار زیر و زبر کرد.
مهر که قبل از اَیالو، سد مراش را هدف قرار داده بود، این طور نوشت که:« پیچ‌وتاب‌های جاده دندی در استان زنجان را اغلب گردشگران به عنوان راه رسیدن به مجموعه جهانی تخت سلیمان می‌شناسند که از میان کوه‌ها و دشت‌هایی زیبا عبور می‌کند و از کنار چندین معدن گوناگون می‌گذرد. حالا قرار است آبی که از نزدیکی همین معادن عبور می‌کند، پشت سد مراش جمع شود تا برای ساکنان منطقه آب شرب تامین کند.»
گزارش ارزیابی سد مراش، را آنطور که مهر عنوان کرده است، شرکت «ارکان رهاب» که خود مشاور مادر طرح بوده است، تهیه کرده و جدای از این که یکی بودن شرکت طراح و ارزیاب زیر سوال است، این شرکت از اساس، اجازه تهیه گزارش ارزیابی را نداشته چرا که فاقد رتبه محیطزیستی است و تایید این گزارش در سال ۱۳۸۹ را هم می‌توان به لحاظ شکلی و هم محتوایی یکی از تخلفات بزرگ و مشهود سازمان حفاظت از محیطزیست دانست هرچند که ساخت سد حتی پیش از تایید همین گزارش نیز آغاز شده بود.»
عددسازی برای سدسازی!
سروش مدبری، مدیری که ۱۰ سال سابقه کار در دفتر فنی آب وزارت نیرو را داشته است، در راستای تایید اتهامات و اشکالات وارده به این طرح، نیز عنوان کرد:« در یکی از جدول‌های همین گزارش عنوان شده که شبکه آبیاری این سد ۸ هزار و ۱۴۰ هکتار است. چگونه می‌توان با ۲۹ میلیون مترمکعب آب، ۸ هزار هکتار زمین را آبیاری کرد؟ این یک دروغ محض است که شاید در این گزارش عددسازی شده تا بتوانند ساخت سد را توجیه کنند.»
این عضو هیئت علمی دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه تهران درباره تامین آب شرب توسط این سد گفته بود:« اگر داده‌های کیفیت آب را نگاه کنید، TDS آب ۱۱۱۰ و EC آن ۱۰۵۴ است. چنین آبی را شاید بتوان برای کشاورزی و صنعت استفاده کرد ولی به هیچ عنوان قابلیت تامین آب شرب را نخواهد داشت.»
می‌خواهند محیطزیست را در عمل انجام شده قرار دهند
محمد درویش، فعال برجسته محیطزیست و مدیرکل وقت دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان محیطزیست نیز در این باره گفته بود:« سد تنظیمی را در همان سرشاخه‌ای می‌سازند که سد اصلی یعنی مراش ساخته می‌شود، در صورتی که این سد روی سرشاخه دیگری در حال ساخت است. مجریان که نگران مخالفت سازمان حفاظت محیطزیست با این سد بوده‌اند، بلافاصله تمام نیروهای خود را بسیج کرده‌اند که ٢٤ساعته، طی سه شیفت کار را تا جایی پیش ببرند که بگویند روی این سد کار شده، هزینه و بیت‌المال صرف شده و باید اجازه تمام‌کردن ساخت سد را بدهید.»
آنطور که مهر در گزارش سه سال اخیر خود آورده است، سازندگان سد ایالو به بهانه اینکه این سد تنها سد تنظیمی در بالادست سد مراش است در مورد ساخت این سد به سازمان حفاظت محیطزیست هیچ اطلاعی نداده‌اند، تا این سازمان را در عمل انجام‌شده قرار دهند. این در حالی است که مجوز ساخت خود سد مراش نیز زیر سئوال است.
پروژه احداث سد ایالو در زنجان طرح مطالعه ارزیابی زیست‌محیطی ندارد
معاون فنی حفاظت محیطزیست زنجان نیز با اشاره به تخطی‌های صورت گرفته در احداث سد مراش در گفتوگوی دو سال اخیر خود با تسنیم، اینطور گفته است که:« در این راستا، مجری پروژه ملزم شده است تا ایرادات گرفته شده از سوی محیطزیست در رابطه با محل دپوی باطله‌ها در محل نامناسب را با توجه به شیب و توپوگرافی منطقه برطرف شود.»
تورج قاسمی که در نشست با اصحاب رسانه سخن می‌گفت، در ادامه با بیان اینکه سد مراش در داخل منطقه حفاظت شده انگوران واقع شده است، اظهار داشت:« بیشترین حجم آب شرب منطقه دندی و روستاهای اطراف از این سد تامین خواهد شد.»
وی در این نشست تصریح کرده بود:« طرح ارزیابی ارائه شده در راستای احداث سد مراش مورد تائید محیط زیست بوده است اما مشروط بر اینکه در حین ساخت و بهره‌برداری از این پروژه باید نکات زیست‌محیطی مورد توجه مسئولان ذیربط قرار گیرد.»
معاون فنی حفاظت محیطزیست استان زنجان با اشاره به تخطی‌های موجود در راستای احداث سد مراش از سوی امور آب و پیمانکار عنوان کرد:« در این راستا مجری پروژه ملزم شد تا ایرادات گرفته شده از سوی محیطزیست در رابطه با محل دپوی باطله‌ها در محل نامناسب را با توجه به وضعیت حساس و شیب و توپوگرافی منطقه برطرف کند.»
وی با بیان اینکه مجریان احداث سد ایالو مطالعه ارزیابی ارائه نکرده‌اند و مسئولان امور آب ادعا دارند که این سد مخزنی سد مراش است، ابراز کرد:« اما در این باره محیطزیست اعتقاد دارد که محل قرارگیری این سد در حوزه سد مراش نیست و می‌شود گفت که این موضوع مورد اختلاف دو دستگاه است.»
قاسمی ابراز کرده بود:« فعلا مسئولان پروژه احداث سد ایالو مطالعات ارزیابی را ارائه نکرده‌اند اما ما معتقدیم که این سد یک سد جدید بوده و بر اساس قوانین باید مطالعات زیست‌محیطی برای سد ایالو انجام گرفته شود.»
وی از تمامی مسئولان ذیربط استان زنجان نیز درخواست کرده بود تا ارزیابی اثرات زیست محیطی پروژه‌های مدنظر برای احداث و اجرا به ویژه در حوزه سدسازی را مدنظر قرار دهند.
از اظهارات مسئولانه کارشناسان تا توجیهات کارشناسانه مسئولان
همه این اظهارات مسئولانه کارشناسان در مخالفت با اجرای پروژه‌های سدسازی بر روی رودخانه قزل اوزُن در زنجان در حالی بود که توجیهات کارشناسانه مسئولان نیز پشت سر سدسازی در این منطقه نیز از ابتدا وجود داشته است که این موضوع در گفت‌و‌گوهایی که ایرنا در ۵ مهرماه سال گذشته با مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان و معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار زنجان داشته، کاملا واضح است.
سد ایالو هیچ خطر زیست‌محیطی ندارد!
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان تاکید داشته است که:« سد ایالو هیچ خطر زیست‌محیطی ندارد و به رغم تمام ادعاهای مطرح شده از سوی فعالان محیطزیست، آبرسانی به روستاهای منطقه و تامین آب مورد نیاز صنعت را دنبال می‌کند!»
یوسف رضاپور با رد شباهت میان ۲ سد گتوند و ایالو، معتقد است با بهره‌برداری از این سد، زمینه تامین آب مورد نیاز روستاییان اطراف فراهم می‌شود و از مهاجرت آنان به شهرها و تخلیه روستاها جلوگیری می‌شود.
وی، وجود هر نوع تپه و گنبد نمکی در محل دریاچه سد ایالو را رد کرد و گفت:« برای احداث هر نوع سدی، شرکت موظف به استفاده مشاوران تشخیص صلاحیت داده شده و استفاده از گزارش‌های ارزیابی‌های زیست‌محیطی است که تاکنون مشاوران حاضر در این طرح نظر مثبتی نسبت به احداث این سد داشته‌اند.»
رضاپور تصریح کرد:« در صورتی که اداره کل محیطزیست، ادعای وجود تپه‌های نمکی و خطرات زیست‌محیطی با احداث این سد برای منطقه را دارد، مشاورانی هم تراز با مشاوران شرکت آب منطقه‌ای معرفی کند.»
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری زنجان هم تمام شایعات در خصوص سد ایالو را در همان گفتوگوی خبری رد کرده و گفت:« تفاوت سد گتوند با ایالو همان فاصله بین ۵/۴میلیارد مترمکعب با ۵/۲ میلیون مترمکعب است و به وضوح ارقام غیرقابل مقایسه هستند.»
جواد رحمتی تاکید کرد:« سد ایالو یک سد فرعی و برای افزایش مخزن سد مراش پیش‌بینی شده است.»
رحمتی نیز همچون مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان، کاربری سد ایالو را برای شرب و صنعت اعلام و به تمام سخنان خود اضافه کرد:« برای سد ۲ میلیون مترمکعبی، هیچ الزام قانونی جهت انجام مطالعات زیست محیطی وجود ندارد…!»
ایالو سد است، نه بند!
اکنون، پس از گذشت ۶ سال از زمان آغاز مراحل اجرایی دو سد مَراش و اَیالو و همه سازهای مخالف و موافق، در راستای ساخت یا عدم ساخت این دو سد جنجالی، سایت خبری-تحلیلی اسکان نیوز، خبر از سفر قریب‌الوقوع فردی از سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور به زنجان داده است.
در گزارش شنبه، ۲۱ مهرماه سال جاری این سایت آمده است:« پس از بازدید دکتر عدل، نماینده ویژه نوبخت از سد غیرمجاز «ایالو»، در استان زنجان که در دو ماه گذشته رخ داد، حالا قرار است فرد دیگری از سازمان مدیریت وبرنامه ریزی کشور برای بازدید از سدهای استان زنجان به این استان سفر کند. خبرهای رسیده حاکی است یکی از کارشناسان سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور با هماهنگی و برنامه ریزی شرکت آب منطقه‌ای زنجان به این استان سفر خواهد کرد تا برای تامین بودجه ساخت سدهای نیمه‌کاره زنجان اقداماتی صورت گیرد.
و همه اینها در حالی‌ست که بر اساس اخبار و اسناد رسمی، اکنون در استان زنجان حداقل ۴ طرح سدسازی در حال انجام است که از میان این ۴ سد، سد ایالو، با بیشترین میزان تخلفات قانونی روبروست. این سد، تاکنون حتی از داشتن استعلام محیطزیستی نیز محروم بوده و بر روی یکی از سرشاخه‌های رودخانه قزل اوزن در حال احداث است و بنا به قول مدیرکل محیطزیست استان زنجان، در آذرماه سال ۹۶، «با همه تاکیداتی که مجریان سد مراش، از بند بودن و نه سد بودن ایالو حکایت می‌کنند، «ایالو» حتی برای بند بودن هم مجوز ندارد و طبق گزارش‌های کارشناسان محیطزیست استان، «ایالو» تمام ویژگی‌های یک سد را داراست و نمی‌توان به آن عنوان بند را اطلاق کرد و با توجه به ساختار فنی که این سد دارد، کاملا مشمول مطالعات ارزیابی زیست‌محیطی می‌شود.»
