بسیاری از نویسندگان و منتقدان ادبی درباره مواجهه رمان با موضوعات حاد اجتماعی و سیاسی و تاریخی بر این نکته تاکید دارند که برای نوشتن داستان بر مبنای یک رویداد تاریخی و سیاسی باید اجازه داد تا گذر زمان، طوفان حوادث پیرامون آن واقعه را ته‌نشین کند تا پس از فروکش کردن التهابات پیرامون آن، […]
بسیاری از نویسندگان و منتقدان ادبی درباره مواجهه رمان با موضوعات حاد اجتماعی و سیاسی و تاریخی بر این نکته تاکید دارند که برای نوشتن داستان بر مبنای یک رویداد تاریخی و سیاسی باید اجازه داد تا گذر زمان، طوفان حوادث پیرامون آن واقعه را ته‌نشین کند تا پس از فروکش کردن التهابات پیرامون آن، دست به خلق اثر درباره‌اش زد. با این همه سیل حوادث و تعدد آن در جوامع امروز گاه چنان پیاپی هم می‌آیند که مخاطب، چنین گزاره‌های تاریخی را بر نمی‌تابد و از نویسنده و اهل قلم به وضوح موضوع‌گیری درباره این اتفاقات را طلب می‌کند و حتی ساکت بودن و یا نبودن درباره آن را معیار قضاوت درباره او قرار می‌دهد.
رمان «مستوری» اثر صادق کرمیار را نیز باید در زمره آثاری دانست که تاب مستوری دربرابر مخاطبش را از دست داده و برای او از آن چیزی گفته که این روزها در جامعه ایران درباره آن حرف‌های زیادی می‌توان گفت و شنید.
بن‌مایه و پیرنگ «مستوری» فساد سیستماتیک اقتصادی در جامعه ایران معاصر است. ماجرای یک رزمنده سابق که حالا مبدل به رئیس یک کارتل اقتصادی کلان و البته فاسد شده است و در منجلابی که برای خود ساخته دست و پا می‌زند و پسرش که در میانه قصه درباره رابطه پدر و پسری با وی دچار شک می‌شود و دختر جوانی که همسر اوست و البته راوی داستان.
کرمیار نویسنده‌ای شناخته شده در ژانر رمان تاریخی است. «نامیرا»، «درد» و «دشت‌های سوزان» شاخص‌ترین آثار او در این ژانر هستند که همگی با استقبال مخاطبان و منتقدان روبه‌رو شد‌اند. با این همه در اتفاقی تازه که او با رمان «مستوری» رقم زده، نشان داده است که می‌تواند خود را از قالب نویسنده‌ای تاریخی و حتی جنگی‌نویس به یک داستان‌نویس اجتماعی نیز ارتقا دهد.
اتفاق جالبی که در مستوری رخ می‌دهد احاطه نویسنده به جزییات فساد سیستماتیک اقتصادی است که در رمان با پیرنگ آن به جلو می‌رود. او روابط میان افراد در این سیستم و فعالیت آنها و نیز نوع تنظیم روابط میان آنها را به روشنی ترسیم می‌کند و از این منظر حتی می‌توان گفت که مخاطبان این رمان با فصلی تازه و بکر از روابط سیستماتیک فساد اقتصادی مواجه می‌شوند.
تلاش فوق‌العاده و موفقیت کرمیار در شخصیت‌پردازی و ساخت چهره‌های متفاوت در این سیستم، خلق دیالوگ‌های متناسب با شخصیت‌ها و رفتارهایی که انتظار می‌رفت تا از آنها سر بزند در این رمان ستودنی است.
رمان اما جدای از این مساله، دو فراز تاریخی را نیز چاشنی خود گرده است که بخشی به رابطه شهید مهدی زین‌الدین با قهرمان داستان و خانواده او و بخشی دیگر به ماجراهایی از مبارزات سیاسی در سال‌های قبل از انقلاب اسلامی باز می‌گردد. در این بخش به‌ویژه زمانی که کرمیار تصمیم به شکل‌دادن به حوادث و روابطی در سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی گرفته است، اتفاقی تازه و نو در رمان شکل نگرفته است. روابط، آدم‌ها و اتفاقات پیرامون کلیشه‌های همیشگی داستان‌نویسی موسوم به انقلاب اسلامی است و از این منظر داستانی تازه برای مخاطب شکل نمی‌گیرد.
مستوری با این همه، رمانی قابل قبول است. رمانی که متعلق به زمانه خودش است و بدون تعارف داستانی درباره همین روزگار و زمانه را روایت می‌کند؛ داستانی که مخاطبش انتظار آن را دارد و در مواجهه با آن روایتی سفارشی را نیز مشاهده نمی‌کند. کرمیار تند و رک و بدون رودربایستی می‌نویسد، اهل مماشات با جریانی نیست و قهرمانان داستانش نیز همگی تکلیفی روشن با خود و داستان دارند و داستان نیز با تعلیق مناسب و کافی توانسته راه خود را در ذهن و روان مخاطب باز کند.
با این همه این سوال باقی است که چنین آثاری با تغییر دغدغه مخاطبان آن تا چه اندازه می‌تواند در قفسه کتابخوانان ایران باقی بماند. آیا با گذر زمان و تحولات تازه در جامعه ایران و حتی تغییر دغدغه‌های اجتماعی و سیاسی مردم، چنین آثاری کماکان جایی در ذهن و قلب مخاطبان خواهند داشت؟ برای پاسخ به این سوال باید بار دیگر به رمان رجوع کرد. رمان کرمیار با وجود خوشخوانی‌اش به نظر نمی‌رسد که توانسته باشد راهی به درون زندگی و زمانه شخصیت‌های و اتفاقاتی که راوی آن است پیدا کرده باشد و تک‌لایه‌ای است.
«مستوری» با وجود چابکی در روایت قصد ندارد به ریشه‌های داستانی که بیان می‌کند و بن‌مایه‌های فکری و فلسفی شکل گرفتن چنین اتفاقاتی سر بزند و لاجرم چنین داستانی تا زمانی سکه خواهد داشت که آنچه می‌گوید نقل محافل مخاطبانش باشد و در نتیجه وقتی التهابات فروکش کند، «مستوری» تنی نحیف برای عرضه کردن و در ذهن ماندن دارد و این شاید مهم‌ترین نقد به خلق آثار داستانی با چنین مضامینی باشد؛ آثاری که در سال‌های اخیر با شمارگان و عناوین متعدد پیرامون انقلاب اسلامی و دفاع مقدس نوشته شده است اما چیزی جز روایت و قصه‌پردازی در پس خود برای بیان شدن ندارند.
