محمدحسین جعفری سمیع دبیر گروه سیاسی اشاره: در لغت نامه دهخدا، شایعه، چنین معنا شده است: «در تداول امروز، خبرهای بی اصل است که در میان مردم، بر سر زبان ها باشد». اما به بیان علمی تر: «شایعه، عبارت است از: پیامی که در میان افراد جامعه، دهان به دهان می گردد ولی واقعیت، آن […]
محمدحسین جعفری سمیع
دبیر گروه سیاسی
اشاره: در لغت نامه دهخدا، شایعه، چنین معنا شده است: «در تداول امروز، خبرهای بی اصل است که در میان مردم، بر سر زبان ها باشد». اما به بیان علمی تر: «شایعه، عبارت است از: پیامی که در میان افراد جامعه، دهان به دهان می گردد ولی واقعیت، آن را تأیید نمی کند».در کتاب روان شناسی شایعه، تعریفی دقیق تر برای شایعه، بیان شده است و آن این که: «شایعه یک موضوع خاصّ گمانیِ بدون وجود ملاک های اطمینان بخش رسیدگی است، که معمولاً به صورت شفاهی، از فردی به فرد دیگر انتقال می یابد».
اواخر هفته گذشته بود که خبر استعفای محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان و همچنین خروج ایران از برجام در فضای مجازی منتشر شد. اولین بار این شایعه توسط یکی از مجریان سابق صدا و سیما در توییتر منتشر شد . وحید ایمانی مجری سابق صدا و سیما و خبرنگار باشگاه خبرنگاران بود که از قطعی شدن خروج جمهوری اسلامی از برجام خبر داد. او در توییتر خود نوشته بود:« چند دقیقه پیش با خبر شدم که شورای عالی امنیت ملی پس از تایید رهبر انقلاب تصمیم به خروج از برجام را گرفتند.». پس از انتشار این توییت این خبرنگار سابق صدا و سیما مجبور به حذف توییت خود شد. گفته می‌شود باشگاه خبرنگاران جوان یکی از خبرگزاری های زیر مجموعه صدا و سیما است که تحت نظر معاونت سیاسی این سازمان فعالیت می کند و انتشار چنین خبری از سوی یکی از عناصر این سازمان موضوعی قابل تامل است.
در پی انتشاراین خبر، علیرضا معزی دبیر شورای اطلاع‌رسانی دولت مطالب منتشر شده در مورد خروج ایران از برجام و استعفای محمدجواد ظریف وزیر خارجه را منتسب به «جریانی مشکوک» دانست که هدفش برهم زدن «آرامش مردم» است. معزی در صفحه توییتر خود نوشت:« جریانی مشکوک در یک طراحی پیچیده، دو روز است برشایعه خروج ایران از برجام واستعفای ظریف،آنهم در خلال سفر پر ثمر او به هند میدمد. همراهی بااین نوع اخباردقیقا بازی در زمین ترامپ است که هدف اولش از تحریمها،نه فقط معاش و اقتصاد کشور بلکه به چالش کشیدن امیدبه آینده و آرامش مردم است»
چهارشنبه شب به ویژه در توییتر مطالبی درباره خروج ایران از برجام و استعفای ظریف منتشر شد. در پی آن برخی از سایت‌های خبری این مطالب را «شایعه» دانسته و آن را تکذیب کردند.
انتشار اخباری از این دست بدون شک تبعات خاصی را به دنبال خواهند داشت. در هفته های گذشته بازار طلا و ارز آرامش نسبی را تجربه کرده بود. اما از آنجایی که بازار به اخباری اینچنینی سریع واکنش نشان می دهد، انتشار چنین شایعاتی بدون شک تاثیرات مخربی در بازار خواهد گذشت. بررسی‌های نشان می‌دهد این اخبار جهت دار با هدف ایجاد التهاب در کشور و بازار ارز و طلا است. بنابر این میتوان در نگاه اول به این نتیجه رسید که برخی عناصر داخلی به دنبال ایجاد نابسامانی در جامعه هستد و با انتشارچنین اخباری ، اهداف خاصی را دنبال می کنند.
همچنین کیوان خسروی سخنگوی شورای عالی امنیت ملی در خصوص انتشار این شایعه گفت: «اخبار و مواضع شورای عالی امنیت ملی و دبیرخانه آن صرفا از سوی سخنگوی این نهاد اعلام می شود و هرگونه اطلاع رسانی خارج از مسیر ذکر شده ضمن آن که مورد تایید نیست، اقدامی خلاف قانون محسوب می شود.»
خسروی با اشاره به اقدام خلاف قانون برخی کانالهای خبری مشکوک و انتشار اخباری جهت دار به نقل از مقام مطلع در شورای عالی امنیت ملی اظهار داشت: «شناسایی و برخورد قانونی با شبه رسانه های متخلف که مبادرت به اقداماتی از این دست می کنند، توسط مراجع ذیربط در دست انجام می باشد.»
ریشه شایعات در واقعیت
به رغم تمام آنکه شایعه استعفای وزیر امور خارجه توسط مقامات مسئول تکذیب شده است اما یک موضوع همچنان در پرده اهام باقی مانده است. در میان ضرب المثل های ایرانی ، ضرب المثلی وجود دارد که در چنین مواقعی یاد آن می افتیم. از قدیم گفته اند: «تا نباشد چیزکی، مردم نگویند چیزها…» . در خصوص انتشار این شایعه هم باید توجه داشت که عوامل مختلفی دست به دست هم داده اند تا خروجی آن به شکل چنین شایعه ای رخ نمایی کند. در روزهای گذشته برخی از مسئولین نسبت به اقدامات برجامی اروپا و پایبندی اتحادیه اروپا نسبت به حقوق ایران از این توافقنامه ابراز ناخرسندی کردند.
هفته گذشته بود که سایت تحلیلی المایتور دراینباره نوشت: شمخانی، دبیر شورای امنیت ملی در یک کنفرانس بین‌المللی در تهران گفت: «فرصت اروپایی‌ها برای ایفای تعهدات خود نسبت به ایران طبق سند برجام به خصوص درباره تاسیس سازوکار ویژه مالی به پایان رسیده است». وقتی از او پرسیده شد که شفاف تر بگوید آیا منظورش طرح راکد مانده سازوکار ویژه مالی اروپایی هاست، پاسخ داد: «منظورم تمام تعهدات آن طبق برجام است که سازوکار مالی یکی از آنهاست».
این اظهارنظر شمخانی از سه نظر واجد اهمیت است.
اول و مهمتر از همه اینکه، هیچ مقام رسمی در ایران تاکنون صریحا نگفته بود که فرصت اعطا شده به اروپا برای انجام تعهداتش طبق برجام خاتمه یافته است. در عوض مقامات ایرانی از رییس جمهور گرفته تا ظریف، بارها هشدار داده بودند که این زمان در حال منقضی شدن است و ایران منتظر اروپا نخواهد ماند و یا اینکه ترک توافق یکی از گزینه‌های ایران است.
دوم اینکه موضع شمخانی نسبت به توافق هسته‌ای، با توجه به نوع رابطه‌ای که با روحانی دارد و موقعیت او در نظام تصمیم‌گیری ایران، از اهمیت بالایی برخوردار است. روحانی بلافاصله پس از روی کار آمدن در دور نخست ریاست‌جمهوری، شمخانی را به دبیری شورای عالی امنیت ملی منتصب کرده بود . او تاکنون به نحو موثری این وظیفه را انجام داده است. شمخانی همراه با خود رویکردی معتدل را پس از سعید جلیلی، به این نهاد آورد.
سوم اینکه این موضع شمخانی، همزمان با واکنش شدید دلواپسان به موضع معتدل روحانی در تعامل با غرب و پایبندی به برجام اتفاق می‌افتد. نهم ژانویه روزنامه رادیکال وطن امروز در پی تصمیم اتحادیه اروپا برای تحریم ایران به اتهام طرح‌ریزی حملات تروریستی در اروپا، واکنش شدیدی نشان داد و تاکید کرد که با گذشت هشت ماه، هنوز خبری از تاسیس سازوکار ویژه مالی نیست.»
اهداف شایعه سازان چیست؟
بر همین اساس به این نتیجه دست می یابیم که شایعه سازان بر اساس تحلیلی که از وضعیت موجود داشتند با ایجاد شایعه خروج ایران از برجام و استعفای وزیر امور خارجه در پی زمینه سازی برای اهداف بعدی خود هستند. در واقع این یکی از مرسوم ترین روش های عملیات روانی در جهان امروز است که گروهی از صاحبان قدرت با انتشار شایعه و رصد بازخوردهای عمومی آن جامعه را نسبت به موضوعات مختلف محک می زنند. بنابراین هرچند شایعه استعفای وزیر امور خارجه تکذیب شده است اما با توجه به آن که اتحادیه اروپا نتوانست به تعهدات خود نسبت به ایران عمل کند، احتمال خروج ایران تحت فشار گروه های رادیکال از برجام نمی تواند دور از ذهن باشد.
