شهلا منصوریه دبیر گروه اجتماعی کودکانی که دست از کودکی برمی دارند تا در سرمای زمستان و گرمای تابستان سر چهارراه ها دستفروشی می کنند؛ گل، لنگ و فال می فروشند و برای ماشین های مدل پایین و بالا که صندلی عقب آنها یک کودک مثل خودشان نشسته اسفند دود می کنند! و یا شیشه […]

شهلا منصوریه
دبیر گروه اجتماعی
کودکانی که دست از کودکی برمی دارند تا در سرمای زمستان و گرمای تابستان سر چهارراه ها دستفروشی می کنند؛ گل، لنگ و فال می فروشند و برای ماشین های مدل پایین و بالا که صندلی عقب آنها یک کودک مثل خودشان نشسته اسفند دود می کنند! و یا شیشه عقب و جلوی خودروهای در انتظار چراغ سبز را از غبار پاک می کنند یعنی از خط قرمزی گذشته ای که روانشناس ها آن را چیزی در حد خوردن داروی مسموم می دانند! بارها دربارة کودکان کار و پایین آمدن سن خیابانگردی و زباله‌گردی در سطح شهر صحبت شده است. موضوعی با اهمیت و تکراری، که می‌توانیم نامش را شکنجة پایدار و بردگی آشکار کودکان هم بگذاریم.

فرستادن کودکان به خیابان ها برای امرار معاش خانواده، بردگی محض است و موجب آزار شخصیت آن ها می شود. کودکانی که نه تنها دوران کودکی بلکه دوران بزرگسالی معمولی را هم از آنها می گیرد. این موضوع آنقدر اهمیت دارد که فعالان حقوق کودکان و متخصصان کودک، این کار را کشتن کودکی و ضایع کردن بزرگسالی می دانند. بازخوردها و تاثیرات منفی کارهای دستفروشی کودکان به حدی است که عوارض شدید آن در آینده نه تنها گریبان خانواده بلکه جامعه را هم می گیرد. وضعیت کودکان کار و خیابانی در کشور اسفناک است و اگر گشتی در شهرها و شهرستانها بزنیم فعالیت این کودکان که احساسات مردم را جریحه دار کرده به فراوانی به چشم می خورد.
دروازه غار که این روزها با نام جدیدش (هرندی) ورد زبان‌هاست، محله‌ای است در قلب تهران. محله‌ای که به اذعان ساکنانش از گذشته‌های دور یعنی قبل از پیروزی انقلاب با آسیب‌های متعددی از جمله اعتیاد دست به گریبان بوده‌اند. به گفته کارشناسان، متاسفانه با وجود آنکه در سطح جهان آمار کودکان کار رو به کاهش بوده اما در ایران به دلیل شرایط اقتصادی حاکم، شاهد افزایش تعداد کودکان کار هستیم؛ تا زمانی که ساختارهای اقتصادی کشور اصلاح نشوند و تا فقر ریشه کن نشود، این روند ادامه خواهد داشت.
یک کارشناس مسئول دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور با بیان این‌که سم‌زدایی کودکان معتاد زیر ۱۸ سال برعهده وزارت بهداشت است، گفت: این کودکان باید بعد از سم‌زدایی به مراکز بهزیستی منتقل شوند، اما وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در این زمینه با این سازمان همکاری نمی‌کند. به گفته سعید نوروزی در حوزه آسیب‌دیدگان اجتماعی مصوبه و قانون کم نداریم، اما مشکل اصلی ضمانت اجرایی این قوانین است. حدود ۲۰ سازمان مردم‌نهاد در این منطقه با سازمان بهزیستی همکاری می‌کنند و به توانمندسازی کودکان این منطقه می‌پردازند.
وی با تاکید بر این‌که تلاش می‌کنیم اقدامات سازمان بهزیستی در این منطقه مبتنی بر شواهد واقعی باشد، ادامه داد: جای خالی بسیاری از خدمات در این منطقه وجود دارد. با این حال اقدامات ارزیابی به شکلی مستمر در این مناطق صورت می‌گیرد و تلاش می‌کنیم به جای مداخلات عامرانه بیشتر تسهیل‌گر باشیم. این خدمات شامل توانمندسازی کودکان کار و خیابان است اگرچه فکر می‌کنیم ریشه‌کن کردن کودکان کار و خیابان دست‌نیافتنی است و به همین دلیل به دنبال کاهش آسیب‌های آنها هستیم.
کارشناس مسئول دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی با تاکید بر این‌که نمی‌توانیم کودکان کار و خیابان را حذف کنیم، چرا که آنها منبع درآمد خانواده‌هایشان هستند، تصریح کرد: به همین دلیل تلاش می‌کنیم تا برای مثال ساعت کاری آنها را کم کنیم، آموزش‌های پیشگیرانه را به آنها ارائه کنیم. آنان را به سازمان‌های مردم‌نهاد وصل کرده و به آنها آموزش خودمراقبتی بدهیم.

آمار ۸۰ درصدی دستفروشی
با وجود آنکه کارشناسان معتقدند که آمار کودکان کار در ایران رو به افزایش است مدیر اجرایی خانه ایرانی دروازه غار تاکید دارد که براساس پژوهش‌های صورت گرفته از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۷، میزان علاقه این کودکان به خانواده کاهش یافته و میزان اشتغال این کودکان به دستفروشی به ۸۰ درصد رسیده است. به گفته ریحانه شیرازی، براساس این پژوهش‌ها در سال ۱۳۹۲ عمده کودکان این منطقه بین ۹ تا ۱۳ سال سن داشتند که این بازه سنی در سال ۱۳۹۷ عمدتاً بین هفت تا ۱۱ سال قرار گرفته است. همچنین ۳۲ درصد از اصلیت ساکنان این منطقه «قوم غربت» بوده است و در سال ۱۳۹۷ ضمن تکرار همین آمار نشان می‌دهد که تعداد ساکنان افغانستانی منطقه افزوده شده است.
مدیر اجرایی خانه ایرانی دروازه‌غار با اشاره به وضعیت خانوادگی این کودکان نیز اظهار کرد: در سال ۱۳۹۲ بیشتر این کودکان در خانواده‌های بین دو تا ۱۲ نفر زندگی می‌کردند که این تعداد در سال ۱۳۹۷ بین چهار تا ۹ نفر رسیده است. بیشترین فراوانی خانواده‌های ساکن محله نیز هفت نفره بوده است. همچنین پژوهش‌ها نشان می‌دهد که علاقه کودکان بین این دو بازه زمانی نسبت به خانواده کاهش یافته است، با این وجود وضعیت بهداشت و سلامت آنها روبه بهبود بوده است. وی با بیان این‌که به لحاظ آموزشی در سال ۱۳۹۲، ۸۰ درصد این کودکان سواد داشته‌اند و ۵۰ درصد آنها به مدرسه می‌رفتند، ادامه داد: در سال ۱۳۹۷ این میزان افزایش یافته است. همچنین ۴۷ درصد از این کودکان قبلاً دستفروشی می‌کردند که این میزان در حال حاضر به ۸۰ درصد رسیده است. میانگین سن شروع به کار این کودکان در سال ۱۳۹۲، هفت سال بود که این رقم در سال ۱۳۹۷ به هشت سال افزایش یافته است.
به گفته شیرازی این کودکان اغلب به دلیل فشار خانوادگی و شرایط اقتصادی مشغول به کار شدند. همچنین در بین کودکان هفت سال به بالا رواج کارگری در حال تشدید شدن است، این در حالی است که در سال ۱۳۹۲ اغلب این کودکان به دستفروشی مشغول بودند.

ترس از دعوا و درگیری
مدیر اجرایی خانه ایرانی دروازه‌غار با اشاره به عوامل ترس این کودکان از محله، تصریح کرد: در سال ۱۳۹۲، ۳۰ درصد این کودکان اظهار کرده بودند که از معتادان می‌ترسند که این رقم در سال ۱۳۹۷ به ۲۰ درصد کاهش یافته است. همچنین ترس از دعوا و درگیری بزرگترین ترس این کودکان از محله محسوب می‌شود. در سال ۱۳۹۲ این کودکان اظهار کرده بودند که از پلیس نیز می‌ترسند این در حالی است که در سال ۱۳۹۷ این مساله کاهش یافته است. وی با اشاره به مکان بازی این کودکان نیز توضیح داد: در سال ۱۳۹۲، ۷۰ درصد این کودکان در پارک‌ها بازی می‌کردند که این رقم در سال ۱۳۹۷ به ۴۷ درصد کاهش یافته است. در عوض کودکانی که در کوچه بازی می‌کنند به ۱۰ درصد رسیده و ۳۰ درصد از این کودکان نیز بازی در خانه را انتخاب کرده‌اند. نوع بازی این کودکان عمدتاً فوتبال عنوان شده است. همچنین کودکان کلاس‌های آموزشی سازمان‌های مردم‌نهاد را به مثابه یکی از تفریحات‌شان عنوان کردند.