اشاره علی سینا رویگریان یاد نوجوانی‌ها بخیر. همسایه یکی از آیات عظام و مراجع تقلید آن زمان بودیم. مردی به‌غایت متواضع که با کوچک و بزرگ محل با خوش‌رویی برخورد می‌کرد. پسرانش چند سالی از ما بزرگ‌تر بودند و آموخته فروتنی پدر. در ماه محرم حیاط خانه‌اش را با چادر می‌پوشاند تا برای مراسم عزاداری […]
اشاره
علی سینا رویگریان
یاد نوجوانی‌ها بخیر. همسایه یکی از آیات عظام و مراجع تقلید آن زمان بودیم. مردی به‌غایت متواضع که با کوچک و بزرگ محل با خوش‌رویی برخورد می‌کرد. پسرانش چند سالی از ما بزرگ‌تر بودند و آموخته فروتنی پدر. در ماه محرم حیاط خانه‌اش را با چادر می‌پوشاند تا برای مراسم عزاداری آماده باشد. پذیرایی خانواده او از عزاداران ماه محرم و به‌ویژه ایام تاسوعا و عاشورا و عطر شامه‌نواز غذاهای ساده او هرگز از خاطرم نخواهد رفت.
نذر، عهدی است که انسان به خاطر برآورده شدن حاجت خود، آن را ادا می‌کند. مستندات تاریخی گویای آن است که این رسم و سنت در ادیان دیگر نیز وجود دارد. نذر عمران نبی برای خادم شدن فرزندش در عبادتگاه، نمونه بارزی از قدمت نذر است که در بین یکتاپرستان وجود داشته است. در اسلام، ادای نذورات مربوط به مناسبت‌های خاصی نیست. در ایام ماه مبارک رمضان، مسلمانان مصر با قرار دادن یک میز در محوطه یا کنار درب منزل که بنا به تمکن مالی خود بر روی آن نوشیدنی سرد و گرم، غذا و شیرینی قرار می‌دهند، از دیگران پذیرایی و نذر خود را ادا می‌کنند. ماه محرم زمانی است که نذورات بسیار در آن ادا می‌شود و نذری دادن به جمعیت عزادار امام حسین (ع) سنتی دیرینه و ویژه در میان شیعیان دنیاست.
در کشور ما ادای نذورات در ایام تاسوعا و عاشورای ماه محرم، ویژگی خاصی دارد که ناشی از اعتقادات چند صدساله‌ی شیعیان برای مقابله با ستم‌های امویه و بنی‌عباس بوده و برای حفظ هویت و بقای شیعیان است. نکته جالب آنکه بسیاری از ارامنه و زرتشتیان ایران نیز ارادت و توجه خاصی به اباعبدالله الحسین (ع) و حضرت ابوالفضل (ع) دارند و در ماه محرم هر سال برای ادای نذورات خود و بهره‌مندی از نذر دیگران، در این مراسم معنوی شرکت می‌کنند.
در «بحارالانوار» روایتی از امام حسین (ع) ذکرشده که فرمودند: «همانا خداوند ما را برگزید و گروهی را برای یاری از ما انتخاب نمود که از شادی ما، شاد و به خاطر حزن ما اندوهگین باشند و جان و مالشان را در راه ما بذل کنند. آنان از ما و به‌سوی ما هستند.»
مردم مازندران نیز مانند سایر نقاط ایران، برای ادای نذر در ماه محرم و به‌ویژه روزهای تاسوعا و عاشورا، اهمیت خاصی قائل هستند اما نذر خود را بنا به شرایط جغرافیایی و فرهنگی هر منطقه، به شیوه‌های گوناگونی ادا می‌کنند.
به‌عنوان نمونه، در برخی مناطق سوادکوه، بابل و ساری، هر خانواده به‌تناسب بضاعت خود غذا تهیه کرده و پس از نماز ظهر تاسوعا و عاشورا، درب خانه‌های خود را باز می‌گذارند، از عزاداران پذیرایی نموده و مقدمشان را گرامی می‌دارند.
ادای نذر به این شیوه در شهرستان‌های ساری و میاندرود، شهرهای سورک و سمسکنده و روستاهای بادله، اسرم، جامخانه و… از قدمت و شهرت خاصی برخوردار است.
یکی از ریش‌سفیدان سورک می‌گوید: «در قدیم مردم سورک، در روز نهم محرم به روستاهای اطراف، مثل اسرم و بادله می‌رفتند و در روز عاشورا، اهالی این روستاها و ساکنان شهر ساری به سورک می‌آمدند و میهمان سفره اباعبدالله الحسین (ع) می‌شدند.»
یکی دیگر از بزرگان این منطقه می‌گوید: «پذیرایی از عزاداران از آداب و رسوم قدیمی مردم این منطقه است و تمام اهالی شهر سورک بسته به تمکن و بضاعت خود، در روز عاشورا با طبخ غذا و گستردن سفره در خانه‌هایشان، نذر خود را ادا می‌کنند و هر سال در این روز، ۱۰ تا ۱۵ هزار نفر از عزاداران اباعبدالله الحسین (ع) مهمان سفره‌ی سورکی‌ها هستند و از آنها با جان و دل پذیرایی می‌شود.»
نکته‌ی قابل‌توجه آن است که راه اصلی دسترسی به شهرها و روستاهایی که در اطعام و ادای نذورات به عزاداران مشهورند، در مسیر جاده‌های شرقی و راه عبور زائران مشهد و مرقد مطهر موسی ابن الرضا (ع) امام هشتم شیعیان قرار دارد و به این ترتیب بسیاری از زائران مناطق مختلف کشور نیز در شهرها و روستاهای مازندران حضور می‌یابند و از سفره اطعام مراسم تاسوعا و عاشورای آنان بهره می‌برند.
روستای اسرم نیز پیشینه‌ای طولانی در اطعام عزاداران روز عاشورا دارد. بر اساس نقل‌قول برخی از بزرگان این روستا، هنوز دستخط صدساله‌ی ریش‌سفیدان این روستا برای دعوت از عزاداران روستای جامخانه موجود است و آیین پذیرایی از عزاداران بر این مبنی بوده که در روز تاسوعا اهالی جامخانه برای عزاداری به اسرم می‌رفتند و در روز عاشورا اهالی اسرم برای عزاداری در جامخانه حضور می‌یافتند و اهالی این دو روستا هنگام ظهر با حضور در جمع عزاداران روستای همسایه، آنان را به حسینیه روستای خود برده و با اغذیه‌ای که با مشارکت همه‌ی اهالی روستا تهیه شده بود، از آنان پذیرایی می‌نمودند. اما با افزایش جمعیت این دو روستا، سال‌هاست که در روزهای تاسوعا و عاشورا، درب خانه‌های خود را به روی همه عزاداران باز می‌گذارند و اهالی روستاهای مجاور و سایر عزاداران از هر جای مازندران و کشور را به کنار سفره‌ی خود می‌نشانند و از آنان پذیرایی می‌کنند.
شیوه توزیع غذا و آداب ادای نذورات به عزاداران ماه محرم نیز در مناطق مختلف مازندران ویژگی‌های خود را دارد. در گذشته‌های دور که راه‌های دسترسی به مناطق کوهستانی و ییلاقی و بالعکس ناهموار و رفت‌وآمد مشکل بود، به طور معمول در روستاهای کوهستانی که به دامداری اشتغال داشتند و کشاورز شالیکار نبودند، در روزهای تاسوعا و عاشورا با انواع آش دوغ و کشک و نان از عزاداران پذیرایی می‌شد و در مناطق مسطح و قشلاقی، با پختن برنج همراه با گوشت و اطعام عزاداران، نذر خود را ادا می‌کردند. اما اکنون تفاوت چندانی بین ادای نذورات مردم مناطق قشلاقی و ییلاقی وجود ندارد. پختن برنج همراه با مرغ و گوشت، همچنین در برخی از مناطق آبگوشت، حلوا، شله‌زرد، حلیم و… غذاهایی است که در مازندران به طور معمول در بین دسته‌های عزادار سالار شهیدان توزیع می‌شود.
در مازندران، غذاهای نذری که از طرف خانواده‌ها تهیه و در منازل خود با آن از عزاداران پذیرایی می‌کنند، مفصل‌تر و متنوع‌تر بوده و گاهی اسراف و زیاده‌روی هم در آن مشاهده می‌شود اما ادای نذورات در تکیه‌ها و اماکن عمومی به‌صورت ساده‌تری برگزار می‌گردد. متأسفانه در سال‌های گذشته به‌کرات مشاهده شده که برخی، پس از استفاده از بخش‌های گوشتی غذا، ظرف محتوی مقدار قابل توجهی از برنج را نخورده رها می‌کنند که برای هر انسان دلسوزی بسیار آزاردهنده است!
ادای نذر به شیوه اطعام، به‌ویژه در مناطق محروم، سنتی پسندیده است و در مازندران رواج دارد اما ادای نذر همراه با تشریفات زیاد و برای جمعی خاص، در آیین ما ناپسند است. به نظر می‌رسد با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی موجود، باید به‌تدریج در شیوه‌های ادای نذر تجدیدنظر کرد.
هرساله در ماه محرم، هزینه قابل توجهی صرف اطعام جمعیت زیادی می‌شود. هرچند که این رسم به‌جامانده از پدران را باید حفظ نمود اما با فرهنگ‌سازی و ارشاد مردم از سوی روحانیون و علما، باید شرایطی را به وجود آورد تا از اسراف و تبذیر این مراسم کاسته و هزینه‌ی آن را صرف امور خیریه‌ای نمود که موجب ارتقای زندگی خانواده‌های محروم، کودکان بی‌سرپرست، سالمندان و معلولان شده و اثرات آن در زندگی اجتماعی ما محسوس و ملموس باشد.
