زهرا ایران‌شاهی/ در طول سال های اخیر به بحث بازآفرینی شهری در این مناطق بسیار توجه و پرداخته شده است. این اقدامات فقط به دلیل تغییر ریخت این مناطق صورت نمی گیرد بلکه امروزه ثابت شده توسعه کمی و کیفی سطح اجتماعی و اقتصادی هر کشور همبستگی مثبتی با شیوه و شرایط زندگی […]
زهرا ایران‌شاهی/
در طول سال های اخیر به بحث بازآفرینی شهری در این مناطق بسیار توجه و پرداخته شده است. این اقدامات فقط به دلیل تغییر ریخت این مناطق صورت نمی گیرد بلکه امروزه ثابت شده توسعه کمی و کیفی سطح اجتماعی و اقتصادی هر کشور همبستگی مثبتی با شیوه و شرایط زندگی مردمان آنجا دارد. بنابراین همه کشورهای موسوم به جهان سوم را با این ویژگی های جدید نمی توان واقعا جهان سوم نامید بلکه تعبیرِ در حال توسعه، در این مورد عینی تر خواهد بود.
این در حالی است که مدیریت شهری باید در ارائه خدمات شهری در سکونتگاه‌های غیررسمی نهایت تلاش خود را به کار گیرد تا شرایط زندگی برای مردم در این مناطق تسهیل شود. ضمن اینکه به باور کارشناسان حوزه مسکن و شهرسازی، آنچه مردم حاشیه نشین را اذیت می کند، عدم توجه به اتمام پروژه بازآفرینی نیز هست؛ چراکه زمان زیادی طول میکشد تا بناهای نیمه کاره یا فضای شهریِ ناقص، کامل شود و منظر شهری در این میان از بین می رود. بنابراین لازم است که مسئولان امر نسبت به این مهم توجه کنند.
در همین زمینه مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری پیش از این از برنامه این شرکت برای نوسازی و تولید ۱۴۵ هزار واحد مسکونی در بافت‌های ناکارآمد شهری در سال جهش تولید خبر داده است.
مهدی عبوری با بیان اینکه اولویت بندی در برنامه‌ها و سیاست گذاری در حوزه بازآفرینی در سال ۱۳۹۹ مشخص شده است، گفت: در سال جاری موضوع نوسازی وتولید ۱۴۵ هزار واحد مسکن در بافت‌های ناکارآمد شهری با جدیت بیشتر پیگیری می‌شود.
وی با یادآوری اهمیت موضوع حاشیه‌نشینی که همواره مورد تاکید مقام معظم رهبری قرار داشته، تصریح کرد: بایداز ظرفیت‌های بالقوه سازمان‌ها و نهادهایی نظیر بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، کمیته امداد امام خمینی (ره)، سازمان بسیج مستضعفین، بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی در خصوص حل مشکلات حاشیه نشینی و سکونتگاه ههای غیررسمی بصورت اقدام مشترک استفاده کرد.
این در حالی است که ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی اغلب از افراد دهک‌های پایین جامعه هستند و به دلیل عدم نظارت دستگاه‌های ذیربط، جمعیت به حاشیه شهرها سرازیر شده است. بنابراین به زعم مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران در بهسازی و توانمندسازی سکونتگاه‌های غیر رسمی توسط دستگاه‌ها و نهادهای ذیربط، فراهم کردن خدمات شهری باید مورد توجه قرار گیرد.
همچنین این مقام مسئول در جای دیگری بر ضرورت نونگاری طرحهای جامع شهری تاکید داشته و بر این نکته مهم نیز اذعان داشته است که قانون مداری و جلوگیری از ساخت و سازهای غیرمجاز و گسترش بی ضابطه شهرها مورد تاکید است و با متخلفان این موضوع نیز برخورد می‌شود.
گفتنی است که حاشیه نشینی به طور کلی از ناکامی های خط مشی شهری قلمداد می شوند. این امر از پيامدهاي توسعه ناهمسو و بدريخت در نظام شهرنشيني است. کاربري هاي شهري در قشربندي اجتماعي و اقتصادي تاثيرگذار است و وقتي حاشيه نشينان خود را ناتوان از بهبود موقعيت اقتصادي- اجتماعي خويش احساس کردند، نوعي محروميت در آنها بوجود آمده و آنها را به ارتکاب جرایم اجتماعي وادار کرده است. این در حالی است که در تحلیل علل شکل گيري حاشيه نشيني مطرح می شود که این مفهوم در ارتباط با شاخص هاي آموزشي، بهداشتي، فرهنگي، تجاري، ورزشي، فضاي سبز و بازتاب هاي اجتماعي ناشي از آنها است و با توجه به تفاوت ضريب پراکندگي کاربريها و خدمات شهري که در محلات حاشيه نشين برابر ۱۸۸٫۹ و در محلات غير حاشيه نشين برابر ۱۴٫۴۹ است، چنين استنباط مي شود که شاخصهاي مذکور به عنوان يکي از عوامل تاثير گذار در حاشيه نشيني محسوب مي شوند.
ضمن اینکه بر اساس مدل های رتبه بندي سکونتگاهها نیز درجه توسعه يافتگي در محلات مختلف شهرها تفاوت چشمگيري را نشان می دهد. همچنين ميزان اعتبار همبستگي بين عدم توسعه يافتگي و حاشيه نشيني با ۰٫۰۳۵ قابل اعتبار است. بر اساس رگرسيون خطي نيز ارتباط معني داري بين حاشيه نشيني و توزيع ناعادلانه خدمات و عدم توسعه يافتگي وجود داشته است. علاوه بر اين، نتايج مدل خوشه اي، حاکي از اين است که براي حاشيه نشين بودن يک محله، غير از کمبود خدمات و کاربريها، فاکتورهاي ديگري نيز مطرح بوده است.
این در حالی است که از دیدگاه جامعه شناسی نیز حاشيه نشيني پديده اي است اجتماعي و به عنوان معضل اجتماعي مورد توجه جامعه شناسان شـهري و سـاير علـوم مربـوط بـه شهرسازي قرار گرفته است. معضل حاشيه نشيني يا سكونتگاههاي غيررسمي در بخش عظيمي از كشورهاي جهان، به ويژه در كلانشهرهاي قاره آسيا و آفريقا و آمريكاي جنوبي، گريبانگير مديريت شهري است. آمارهاي موجود در این زمینه نیز حكايـت از آن دارد كـه قريب ۲۰ تا ۳۰ درصد ساكنين كلانشهرها در سكونتگاههاي ناهنجار زندگي كرده و دست به گريبان معضلات خاص محـلات فوق هستند.
بنابراین حاشيه نشيني مترادف با آسيب ها و انحرافات اجتماعي است و اگر چه حاشيه نشينان آسيب زا و منحرف نيستند ولي شرايط و موقعيت جغرافيايي ايجاب ميكند تا براي منحرفان، منطقه اخلاقي و فرهنگي خاصي ايجاد شود. زندگي حاشيه نشـيني و كنش متقابل اعضاي آنها با يكديگر عامل به وجود آورنده فرهنگ خاصي است كه با فرهنگ متداول حاكم بـر جامعـه تفـاوت دارد. خرده فرهنگ زاغه اي در این میان، از افرادي تشكيل يافته كه كم و بيش مشكلات مشابهي دارند و ارتباطات آنها با يكديگر، ارزشها و گرايش هاي جديدي را پديد مي آورد. بنابراين بسياري از رفتارهايي كه در فرهنگ حـاكم جامعـه، ناهنجـار و يـا انحرافـي تلقـي مي شوند، در اين مكانها عادي هستند.
بنابراین می توان گفت که از نتایج حاشیه نشینی می توان به بدمسكني، رشد زاغه ها و سكونتهاي غير رسمي، چالشهاي زيسـت محيطـي، عـدم دسترسـي بـه آب آشاميدني سالم و بهداشتي، معضل دفع زباله، مشكل ترافيكي، گسترش انحرافات اجتماعي، مساله تامين كـار، انـواع نارضايتي هاي جمعي و احساس عدم تعلق و بيگانگي با شهر و عدم مشاركت و احساس تبعيض با شهرنشینان همراه بوده است.
نتیجه اینکه در چنین شرایطی نظام سیاسی کشور بـا بحـران اجتماعي روبرو مي شود و از منظر علم اقتصاد و همچنین جامعه شناسی لازم است که عوارض اقتصادی و اجتماعی در ایجاد این مناطق، با بازآفرینی سریع و دقیق آنها مورد توجه قرار گیرد. اقدامی که به عنوان اصلی ترین وظیفه شرکت بازآفرینی شهری ایران، در حال انجام است.
