احمد اسماعیل‌تبار عضو هیات علمی دانشگاه علوم قضایی سخن از استاد بزرگ اصول و فقه محمد(ص) و آل محمد(ص) مرجعی عالیقدر سلیم النفس بقیة السلف فقهای صالح سلف شیعه یادگار حوزه هزار ساله نجف اشرف از شیخ طوسی (م ۴۶۰ ه.ق) تا شهید صدر (م ۱۴۰۰ ه.ق) برای این کمترین طلبه که طی سه دهه […]
احمد اسماعیل‌تبار
عضو هیات علمی دانشگاه علوم قضایی
سخن از استاد بزرگ اصول و فقه محمد(ص) و آل محمد(ص) مرجعی عالیقدر سلیم النفس بقیة السلف فقهای صالح سلف شیعه یادگار حوزه هزار ساله نجف اشرف از شیخ طوسی (م ۴۶۰ ه.ق) تا شهید صدر (م ۱۴۰۰ ه.ق) برای این کمترین طلبه که طی سه دهه از محضر درس خارج فقه و اصول ایشان شاگردی کردم بسیار سخت و ناگوار است سختی از یک جهت آن است که هرگز نمی‌توانم قدر و منزلت علمی و اخلاقی آن استاد بزرگ فقه اهل بیت(علیهم‌السلام) را به رشته تحریر در آورم و حق مطلب را درباره ایشان ادا کنم و از جهتی دیگر اکنون با خبر تأسف‌انگیز ارتحال ایشان حال مناسبی برای نوشتن و ادای احترام به ساحت آن فقیه فرزانه را ندارم.
اینجانب قریب به سی سال در درس خارج فقه، بیع مکاسب و اصول فقه و… ایشان در قم و تهران حاضر شدم و همواره از دیدگاه‌های علمی آن معظم‌له که به حق باید ایشان را وارث علمی و اخلاقی آیت ا… العظمی شهید صدر شناخت بهره‌های فراوانی بردم و با اصول نوین شهید صدر نابغه و علامه شیعی آشنا شدم بسیاری از شخصیت‌های علمی و فرهنگی بنا به محذوریت اخلاقی در زمان حیات‌شان قابل توصیف نیستند اما بعد از حیات‌شان که هیچ غرض دنیوی در تحسین و تعریف شخصیت علمی و خانوادگی و اجتماعی آنها نیست مقدم بر همه بر شاگردان آنها لازم است تا حق مطلب را درباره استاد فقید انجام دهند. بنا به وظیفه شاگردی و اخلاقی و دینی بر خودم فرض می‌دانم علی رقم قصور اینجانب، شخصیت علمی ایشان را به جوانان به‌ویژه دانشجویان عزیز دانشگاه‌ها و طلبه‌های محترم حوزه‌های علمیه معرفی کنم.
خانواده آیت ا… شاهرودی
آیت ا… العظمی سید محمود شاهرودی در خانواده سادات از شجره علم و ایمان در ۲۴ مرداد ۱۳۲۷ ش برابر با دوم ذی‌القعده ۱۳۶۸ و ۱۹۴۸ میلادی چشم به جهان گشود. پدر ایشان آیت ا… سید علی شاهرودی از شاگردان درس خارج فقه آیت ا… العظمی خوئی بود که به مقام فقاهت و اجتهاد رسیده بود و آیت ا… العظمی خوئی ایشان را جناب علامه و رکن الاسلام و افتخار این ایام و نور چشم خود معرفی کردند.
اخذ مقام اجتهاد از دست مبارک و علمی آیت ا… العظمی سید ابوالقاسم خوئی در ۲۲ صفر ۱۳۷۰ه.ق مقام علمی و رفیع ممتازی است که شمار اندکی از شاگردان ایشان بدین مقام رسیدند و در شش سال بعد آیت ا… خوئی تقریظی عالمانه بر تقریر درس خارج فقه مکاسب که به قلم آیت ا… سید علی شاهرودی به رشته تحریر درآمده نوشتند که مقام علمی ایشان را از هر جهت تأیید کرد. پدر آیت ا… سید محمود شاهرودی در همان سال به علت بیماری گوارشی رحلت کرد و تشییع جنازه با شکوهی برای ایشان در نجف با حضور آیات عظام حکیم خوئی، سید محمود شاهرودی (مرجع آن زمان) و طلبه‌ها و مردم نجف برگزار شد.
سید محمود شاهرودی در آن زمان نوجوان ۹ الی ۱۰ ساله بود. والده ایشان از سادات محترم خاندان موسوی مددی شاهرودی بود که فرزندانش را به نحواحسن در حوزه علم و ایمان تربیت کرد و به مقام مادری فقیه جامع‌الشرایط سید محمود هاشمی شاهرودی و سه شهید سید هادی و سید محسن و سید مصطفی هاشمی شاهرودی رسید. آن مادر با کرامت در سال ۱۳۹۳ ش به دیار باقی شتافت و خدا می‌داند چه رابطه عاطفی بین استاد ما و مادر مکرمه ایشان بود که ناخودآگاه سخن از مادر میفرمودند اشک‌های چشم جاری می‌شد و همواره خودشان را مستظهر به دعای خیر مادرشان می‌دانستند.
استادهای ایشان
آیت ا… سید محمود شاهرودی پس از بروز نبوغ در فراگرفتن علوم اسلامی به سرعت مدارج علمی مقدماتی و متوسطه را در مدرسه علویه نجف اشرف طی کرد و علوم دینی را از محضر شیخ هادی سیستانی استفاده کرد و سپس به مدرسه منتدی نشر رفت و سرانجام در ۱۶ سالگی به سال ۱۳۸۱ ه.ق به‌طور رسمی وارد حوزه علمیه نجف اشرف شد و بعد از خواندن سطوح عالی حوزه به محضر درس شهید صدر (۱۴۰۰-۱۳۵۳ه.ق) وارد شد و با نبوغ قوی و تلاش فراوان در ۲۷ ربیع‌الثانی سال ۱۳۹۹ ه.ق در ۳۱ سالگی به طور رسمی به افتخار اجتهاد رسید و وکیل تام‌الاختیار آیت ا… العظمی شهید صدر قرار گرفت گرچه قبل از آن سال، آیت ا… العظمی شهید صدر بر مقام علمی آیت ا… سید محمود هاشمی شاهرودی طی سال‌های ۱۳۹۴ ه.ق و ۱۳۹۶ ه.ق با تقریظ و تأیید بر تقریرات ایشان مقام علمی و اجتهادی ایشان را قبل از سی سالگی ایشان تأیید کرده بودند. آیت ا… سید محمود شاهرودی علاوه بر درس آیت ا… شهید صدر که از شاگردان نابغه آیت ا… العظمی خوئی بود به محضر درس امام خمینی(ره) و آیت ا… خوئی نیز شرکت کردند و از شاگردان فعال و قوی این دو متفکر فکری و علمی نیز بودند.
علاقه آیت ا… هاشمی شاهرودی به استادشان آیت ا… شهید صدر و برخورد پدرانه استاد با ایشان به حدی بود که در حوزه علمیه نجف زبان زد خاص و عام شد و شهید صدر پدری معنوی و علمی برای ایشان بود و در بسیاری از مکاتبات، ایشان را فرزند عزیزم خطاب می‌کرد.
مجاهدت آیت ا… شاهرودی و زندان بعثی‌ها
رژیم سفاک بعثی علیه آیت ا… شهید صدر و حوزه درسی ایشان به‌خاطر مواضع سیاسی و انقلابی سختگیری‌های فراوانی کرد به‌طوری‌که تمام نزدیکان شهید صدر را دستگیر کرده و مورد شدیدترین شکنجه‌های قرون وسطایی قرار داد. آیت ا… سید محمود شاهرودی از دستگیرشدگان همین حلقه درسی بود که مورد شکنجه بعثی‌ها قرار گرفت. به یاد دارم پایان جلسه درسی در محضر ایشان سخنی از زندان بعثی‌ها شد ایشان فرمودند من در زندان با توجیه اینکه من فعالیت علمی دارم و شما دفترها و نوشته‌های مرا گرفتید و بیهوده مرا شکنجه می‌کنید به آثاری که از خانه من گرفتید ملاحظه کنید و اگر درست است من و دوستانم را رها کنید و نوشته‌های علمی را پس بدهید معظم له میفرمودند بین بعثی‌ها اختلاف نظر بود بالاخره نظر غالب آنها در آن زمان بر این شد که محققان و پژوهشگران علمی را آزاد کنند که این آخرین فرصت بود و من بلافاصله بعد از آزادی به محضر استادم شهید صدر رسیدم و عرض کردم آقا، بعثی‌ها بویی از انسانیت نبردند این آخرین آزادی جمعی از دوستان ماست آنها همه عزیزان را با حقد و کینه‌ای که از انقلابیون دارند به شهادت می‌رسانند پیشنهاد من به خروج از عراق است تا از حکومت سفاک بعثی‌ها رهایی یابیم.
هجرت به ایران
با پیروزی انقلاب اسلامی و گزارش آیت ا… سید محمود هاشمی شاهرودی به شهید صدر مبنی بر رویه بعثی‌ها، شهید صدر دستور به خروج آقای هاشمی از عراق به سوی ایران دادند او ابتدا به سمت کویت و سپس به سوی ایران حرکت کرد و بعثی‌ها مجدد دور جدید دستگیری‌ها را آغاز کردند و مطابق پیش‌بینی آیت ا… شاهرودی برادران ایشان سید هادی، سید محسن، سید مصطفی را دستگیر کردند و به همراه جمعی دیگر از شاگردان و طرفداران شهید صدر به شهادت رساندند. آیت ا… هاشمی شاهرودی بلافاصله بعد از رسیدن به ایران در قم حوزه درسی‌شان را آغاز کردند و درس خارج فقه و اصول را به زبان عربی برای عرب‌ها و به زبان فارسی برای طلبه‌های ایرانی با عمق و دقت وصف‌ناپذیری آغاز کردند.
تالیف و تدریس و تربیت شاگردان
با شهادت شهید صدر در ۱۶ فروردین ۱۳۵۹ تمام امیدها به شاگردان ممتاز ایشان آیات عظام سید محمود شاهرودی، سید کاظم حائری، هم بحث ایشان معطوف شد. آیت ا… سید محمود شاهرودی در چهل سالگی پر فروغ‌ترین درس خارج فقه و اصول را در مدرسه آیت ا… العظمی گلپایگانی قم آغاز کرد او شبانه‌روز به تألیف ده‌ها اثر فقهی و اصولی و غیره و تدریس دیدگاه‌های شهید صدر در حوزه معرفت‌شناسی، علم اصول، علم فقه و سایر مباحث علمی پرداخت و شاگردان ایشان از تابعیت‌های کشورهای مختلف ایران، عراق، بحرین، کویت، حجاز، لبنان، سوریه و کشورهای شمال آفریقا و… بودند که هم اکنون استادهای به نامی در حوزه‌ها و دانشگاه های کشورهای‌شان هستند. ایشان در چهار دهه حضورشان در ایران ده‌ها اثر علمی در فقه و اصول و … بر جای گذاشته و موسسه فقه اهل بیت را تاسیس نمودند.
فعالیت‌های انقلابی در ایران
آیت الله شاهرودی در ایران حرکت انقلاب اسلامی عراق را در مجلس اعلی عراق از جهت فکری و فرهنگی و عملی رهبری کرد و از طرف استادشان حضرت امام خمینی(ره) بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران وکالت تمام در صرف وجوه شرعیه جهت امور اسلامی و انقلابی داشتند و این وکالت تا ارتحال امام خمینی(ره) مستدام بود و هم اکنون بسیاری از هسته‌های حشد الشعبی جوانان متدین عراق از زحمات آن عزیز سفر کرده است که از دهه ۶۰ شمسی به بعد برنامه‌ریزی و تحکیم شده است. او همواره شاگردی مخلص برای بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران بود و همواره از شوکت و عظمت و درایت امام در حوزه نجف و قم سخن می‌گفت و ایشان را مرجعی بی‌نظیر در سلسله مرجعیت مراجع شیعه توصیف می‌کرد.
یاوری مخلص برای رهبری
آیت الله سید محمود هاشمی همانند استادش آیت ا… العظمی شهید صدر که فرموده: «ذوبوا فی الخمینی کما هوذاب فی الاسلام» در خمینی ذوب شوید همان‌طوری‌که او در اسلام ذوب شده است می‌فرمود: وظیفه هر مسلمانی است که از رهبری حضرت آیت الله خامنه‌ای حمایت کند تا پرچم اسلام در دست ایشان مقتدر و مستقر بماند و تضعیف ایشان را حرام می‌دانست و همواره مباحثه‌های علمی و اتاق فکر را جدای از بحث‌های سیاسی در سطح عموم جامعه می‌دانست و می‌فرمود بحث‌های علمی در جای خودش هر چه نقد شود خوب است و طلبه‌ها را بر همین پرورش می‌داد اما وقتی به یک بحث سیاسی در مقابل با صهیونیست بین‌الملل و آمریکای جهان‌خوار مطرح می‌شود تأکید داشتند همه باید پشت سر مقام رهبری متحد و منسجم قرار گیرند تا هیچ‌گاه دشمن طمع نفوذ و رسوخ به داخل نداشته باشد. ایشان با نهایت اخلاص و ایمان از مقام معظم رهبری برای اعتلای انقلاب اسلامی ایران و گسترش آن حمایت می‌کردند و هیچ‌گاه برای مقام و منصب تبلیغ و ادعایی نداشتند. ایشان صادقانه خود را وقف تعلیم و تبلیغ دین اسلام و حاکمیت انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری کرده بودند و علیرغم جایگاه رفیع فقهی در حوزه‌های علمیه ادعایی برای مقام نداشت. نسبت‌های ناروایی به ایشان داده شد که خدا از سر تقصیرات و گناهان بدخواهان بگذرد و هیچ یک از آن تهمت‌ها درست نیست. وقتی با ایشان مطرح می‌کردم میفرمودند برای اسلام، آبرو هم باید داد باید صبر کرد تحمل کرد و این‌ها بخشی از تقوی است. درباره بزرگ‌منشی ایشان در ریاست قوه قضاییه و بعد از آن، مدیریت بر سران قوای سه‌گانه جهت تلطیف و پیشرفت امور کشور بر هیچ‌کس پوشیده نیست که چه جایگاه رفیعی داشتند و هیچ‌کس در صداقت و طهارت و پاکدستی ایشان تردید نداشت. عاش سعیداً و مات سعیداً ان شاء الله خداوند ایشان را با اجداد طاهرینش محشور فرماید. سلام علیه یوم ولد و یوم توفی و یوم یبعث حیا.
