شهلا منصوریه دبیر گروه اجتماعی فاصله اي تقريبا ١٠ روزه ميان دو جشن؛ يکي ايراني و ديگري غربي، با توجه به وجود جنبه هاي محتوايي مشترک، به ناگزير سبب مقايسه اي ميان آن دو شده است. والنتاين يا «جشن دلدادگان» در ١٤ فوريه (معادل ٢٥ بهمن) در اين سال ها طرفدار بسيار پيدا کرده است […]
شهلا منصوریه
دبیر گروه اجتماعی
فاصله اي تقريبا ١٠ روزه ميان دو جشن؛ يکي ايراني و ديگري غربي، با توجه به وجود جنبه هاي محتوايي مشترک، به ناگزير سبب مقايسه اي ميان آن دو شده است. والنتاين يا «جشن دلدادگان» در ١٤ فوريه (معادل ٢٥ بهمن) در اين سال ها طرفدار بسيار پيدا کرده است و جشن باستاني سپندارمذگان نيز که بر اساس تقويم کهن ايراني روز ٥ اسفند برگزار مي شود، باز در همين سال ها بيش از پيش مورد توجه قرار گرفته است. به گفته اساتید تاریخ، سپندارمذ نام فرشته ای است که موکل زمین، درخت ها و جنگل هاست و در نوشته های تاریخی پیشینیان از آن به عنوان فرشته نگهبان زمین و زنان یاد شده است.
در تمدن باستان بیشتر الهه ها و خدایان باستان زنان بودند، چرا که به دلیل قدرت باروری یک نیروی برتر شناخته می شدند، برای همین برای ستایش زنان و عشق ورزیدن به آن از اهمیت چندانی برخوردار بود. اما با گذشت زمان و با تغییر سبک زندگی و اتکا اقتصاد خانواده به مردان، زنان مانند قبل در مرکز توجه نبودند و این مساله در طی قرن ها و هزاره های بعد تکرار شد و زن به خاطر ضعف جسمانی کم کم به جنس دوم تبدیل شد تا جایی که این روزها یکی از دغدغه ای زنان رسیدن به حقی برابر با مردان است. شاید خیلی از ما ندانیم که تقدیر و تجلیل از زنان در فرهنگ باستانی ایران از روز و آداب خاصی برخوردار بوده است.
روز پنجم اسفند است، روزی که در تقویم امروز ایرانیان بغیر از بزرگداشت روز خواجه نصیر طوسی و روز مهندس نام دیگری ندارد. یک استاد تاریخ دانشگاه خوارزمی با بیان اینکه در تاریخ کهن و تقویم ایرانیان باستان این روز، به زنان تعلق دارد، گفت: این روز برای گرامیداشت «زن»، ستایش زنان و عشق ورزیدن به آن ها بوده است. اسفندگان به ایزدبانوی نگهبان زمین «سپندارمذ» تعلق دارد، به این سبب او را مونث و دختر اهورامزدا خوانده‌اند. او موظف است زمین را خرم، آباد، پاک و بارور نگاه دارد. به این جهت هر کس به کشت و کار و آبادانی بپردازد، خشنودی سپندارمذ را فراهم می‌کند.
حسین محمدی با اشاره به نامگذاری پنجم اسفند ماه به نام روز سپندارمذگان گفت: اسفندارمذ نام ماه دوازدهم در دوران ایران باستان و زرتشتیان بوده است و سپندارمذ نام فرشته‌ای است که موکل زمین، درخت‌ها و جنگل‌هاست و در نوشته‌های تاریخی پیشینیان از آن به عنوان فرشته نگهبان زمین و زنان یاد شده است. به گفته وی؛ در برخی منابع اشاره شده که این روز را مردان به پاس زحمات همسر خود جشن گرفته و برای زنان خود هدیه تهیه و به عبارتی عشق و علاقه خود را به همدیگر ابراز می‌کردند. به واقع می‌توان گفت که روز سپندارمذگان، ولنتاینی ایرانی محسوب می‌شود البته بسیار از آن عمیق تر و پرمعناتر است.
سپندارمذگان؛ نماد عشق
در ایران باستان علاوه بر اینکه ماه ها اسم داشتند، هریک از روزهای ماه نیز یک نام داشتند. بعنوان مثال روز اول «روز اهورا مزدا»، روز دوم، روز بهمن (سلامت، اندیشه) که نخستین صفت خداوند است و … و روز پنجم «سپندار مذ» بوده است. یعنی گستراننده، مقدس، فروتن. زمین نماد عشق است چون با فروتنی، تواضع و گذشت به همه عشق می ورزد. زشت و زیبا را به یک چشم می نگرد و همه را چون مادری در دامان پر مهر خود امان می دهد. به همین دلیل در فرهنگ باستان اسپندار مذگان را بعنوان نماد عشق می پنداشتند.
قدیمی‌ترین گزارشی که از سپندارمذگان وجود دارد درآثار ابوریحان بیرونی است. وی هزار سال پیش در این باره گفته: «اسفندارمذ فرشته موکل بر زمین است و نیز بر زن های عفیف رستگار و شوهردوست و خیرخواه… در زمان گذشته این ماه بویژه این روز عید زنان بوده است و در این عید مردان به زنان بخشش می نمودند و هنوز این رسم در اصفهان و دیگر شهرهای پهله (شهرهای ناحیه مرکز و غرب ایران) باقی مانده است.» ابوریحان در جایی دیگر می گوید که «در این روز زنان بر تخت پادشاهی می نشستند و فرمان می راندند، همه کارها نیز به دست مردان و پسران انجام می گرفت.»
این جشن همراه با آداب رسوم و تشریفاتی ویژه برگزار می شد. نخستین جشنی که در این روز برگزار می شد جشن «مردگیران» یا «مژگیران» بوده است، به این معنا که زنان از مردان خود هدیه ای می گرفتند.
زن و زمین
این استاد تاریخ دانشگاه خوارزمی با بیان اینکه اسفند به عنوان روز نگهدارنده و حافظ زن و زمین است، ادامه داد: این سوال پیش می‌آید که چرا در کنار کلمه زن از کلمه زمین نیز استفاده می‌شود، برای پاسخ اینطور می‌توان گفت که در اسطوره ها، زمین نقش تولیدکننده و آفرینش را دارد مانند زن که فرزندی را به دنیا می آورد و آن را پرورش می دهد و در نتیجه امشاسبند که مقامی بالاتر از فرشته ها دارد وظیفه نگهداری از دو عنصر زمین و زن را دارد.
به گفته محمدی، جشن های ایرانی اگر به شیوه ای درست در بین مردم بیان شوند و از طریق صداوسیما و رسانه های ملی به آن پرداخته شود قطعاً خیلی بهتر از جشن های غربی می شود اما امروزه به دلیل مطرح نشدن جشن های ایرانی و تبلیغ فراوان جشن های غربی در رسانه های اجتماعی، برخی جوانان به سمت فرهنگ غرب رفته و روز ولنتاین را بیشتر از سپندارمذگان می شناسند و حتی اطلاعاتی جزئی از روز سپندارمذگان هم ندارند.
ملت ایران از جمله ملت هایی است که زندگی اش با جشن و شادمانی پیوند فراوانی داشته است، به مناسبت های گوناگون جشن می گرفتند و با سرور و شادمانی روزگار می گذرانده اند. این جشن ها نشان دهنده فرهنگ، نحوه زندگی، خلق و خوی، فلسفه حیات و کلاً جهان بینی ایرانیان باستان است.
