اشاره زهرا ایرانشاهی با آغاز دور دوم تحریم‌های ظالمانه علیه ایران کشورهایی نظیر چین، روسیه، هند و ترکیه که در هر شرایطی ارتباطات تجاری خود با ایران را حفظ کرده بودند، دچار نوعی سردرگمی شدند و اقداماتی در جهت همسویی با تحریمها انجام دادند. با افزایش تنشهای لفظی بین دولتمردان کشور با مقامات امریکایی اما […]
اشاره
زهرا ایرانشاهی
با آغاز دور دوم تحریم‌های ظالمانه علیه ایران کشورهایی نظیر چین، روسیه، هند و ترکیه که در هر شرایطی ارتباطات تجاری خود با ایران را حفظ کرده بودند، دچار نوعی سردرگمی شدند و اقداماتی در جهت همسویی با تحریمها انجام دادند. با افزایش تنشهای لفظی بین دولتمردان کشور با مقامات امریکایی اما دیپلماسی سیاسی ایران، شرایط را به نحوی رقم زد که برخی از این کشورها در ادامه تاکتیک خود را در هواداری تغییر دادند یا دستکم برای تغییر آن با جانبداری از فعالیتهای هسته ای صلح آمیز ایران تلاش کردند. این قصه در روابط حمل ونقلی دو کشور نیز دنبال شد.
تاثیر روابط سیاسی دو کشور بر روابط اقتصادی
ترکیه یکی از کشورهایی است که در یک سال اخیر مدام در حال تغییر موضع خود با ایران بوده است. گذشته از فراز و فرودهای روابط دو کشور ترکیه در دور اول تحریمها سعی کرد که به عنوان یک میانجی بین‌المللی بین ایران و اتحادیه اروپا و آمریکا عمل کند و طرفین را به حل دیپلماتیک این منازعه تشویق کند. ترکیه با این رویه سعی داشت از طرفی جایگاه خود را در خاورمیانه تقویت کند و همچنین با این کار خود را برای عضو شدن دائم در اتحادیه اروپا مقتدر نشان دهد. در حال حاضر تلاش برای حل تنشهای سیاسی منطقه بویژه جنگ روسیه دو کشور را در حالت نیمه دوستانه ای قرار داده است اما از دیدگاه اقتصادی، حجم داد و ستدهای اقتصادی دو کشور تا پایان سال ۲۰۱۱ فراتر از ۱۶ میلیارد دلار بوده و به گفته مقامات دو کشور سعی می‌شود تا سال ۲۰۱۷ این رقم به ۳۰ میلیارد دلار افزایش یابد. این در حالی است که به موجب فشارهای کشورهای غربی، ترکیه نیز در دوره قبلی تحریمها مجبور شد برخی از روابط اقتصادی خود با ایران را کاهش دهد که کاهش ۴۰ درصدی واردات نفت از ایران یکی از این تأثیرات بود.
با انتخاب حسن روحانی به عنوان رییس دولت یازدهم ایران ترکیه سعی داشت که به عنوان میانجی این رابطه ایفای نقش کند و جایگاه سیاسی و اقتصادی خود را بهبود ببخشد. در سفر ظریف به ترکیه نیز در اول نوامبر ۲۰۱۳ و ملاقات با داوود اغلو، دو کشور توافقنامه اطلاعاتی و امنیتی را تصویب کردند که به موجب آن ترکیه با کلیه اقدامات جاسوسی علیه ایران که در داخل خاک این کشور انجام می‌شود، برخورد کرده و در شناسایی و دستگیری جاسوسان خارجی به ایران کمک کند.
بعد از امضای توافق هسته‌ای ژنو بین ایران و قدرت‌های جهانی، ترکیه در صدد ترمیم روابط آسیب‌دیده خود و تنش‌زدایی برآمد. امضای چندین تفاهمنامه اقتصادی وهمچنین افزایش تبادلات اقتصادی با ایران در پی کاهش تحریم‌های اقتصادی که به موجب امضای تفاهمنامه مزبور امکان‌پذیر شده‌بود، از جمله تدابیر ترکیه بود. تفاهم هسته‌ای لوزان نیز که مرحله بعدی پیشبرد مذاکرات اتمی ایران بود، با واکنش مثبت مقامات ترکیه‌ای روبرو شد.
روابط حمل ونقلی ایران و ترکیه در گذر تاریخ
دو سال پیش و به دلیل وقوع برخی تخلفات در صادرات محصولات ترکیه به ایران از طریق حمل ونقل جاده ای و هوایی، کمیسیون مشترک همکاری بین ایران و ترکیه تصمیم گرفت که برای جلوگیری از ادامه تخلفات، صادرات محصولات مصرفی از ترکیه به ایران، به تأیید کنسولگری ایران در ترکیه برسد. گمرک ترکیه نیز متقابلاً برای ورود محصولات پتروشیمی شرکت‌های ایرانی به ترکیه، گواهی مبدأ تأیید شده به وسیله کنسولگری ترکیه در ایران را مطالبه نمود. این در حالی است که صادرات محصولات پتروشیمی ایران به ترکیه حدود یک میلیارد دلار تخمین زده شده و از آنجایی که محصولات پتروشیمی بیشترین درآمد ارزی غیرنفتی ایران را تشکیل می‌دهد، این اخلال نقطه منفی در تجارت بین دو کشور محسوب می شد که دو کشور در پی حل آن برآمدند.
با افزایش فشار دور دوم تحریمها سوخت‌رسانی به هواپیماهای ایرانی در خاک کشورهای دیگر به تبدیل به معضل شد. این مشکل از اواسط سال گذشته با ممانعت فرودگاه‌های ترکیه از سوخت گیری هواپیماهای ایرانی به بهانه تحریمها آغاز شد و به برخی از فرودگاه‌های غرب آسیا و اروپا نیز تسری یافت.
با عنایت به این نکته که پیش از این نیز مشکلاتی از این دست در سوخت‌رسانی به هواپیماهای ما در ترکیه وجود داشته است، این اقدام، بر خلاف اصول همکاری‌های مشترک کشورها است که با تحریم‌های امریکا شکل جدی‌تری به خود گرفته است. تحریم سوخت به هواپیماهای ایرانی در خاک ترکیه نیز بخشی از این فشارها به شمار می‌رود. اگرچه آمریکا در آغاز تحریمها تعدادی از کشورها را از تحریم‌های نفتی علیه ایران معاف کرد که ترکیه یکی از آنها بود اما میتوان استنباط کرد که عدم سوخت‌رسانی به هواپیماهای ایرانی در روزهای اخیر نشان ازافزایش فشار امریکا بر ترکیه دارد.
گفتنی است که در شرایطی که به طور میانگین هفته‌ای ۲۰۰ پرواز میان ایران و ترکیه از سوی ایرلاین‌های دو کشور انجام می‌شود، این مساله خلاف همکاری‌های مشترک و حسن نیت موجود میان دو کشور بوده است که هواپیمایی جمهوری اسلامی هم اکنون در حال رایزنی و حل این مشکل هستند. ضمن اینکه در طول سال‌های گذشته نیز شهرهای مختلف ترکیه به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین مقاصد گردشگری ایرانی‌ها به شمار می‌رفته که در روزهای پیک سفر چند هزار ایرانی با پروازهایی که ایرلاین‌های دو کشور انجام می‌دهند، به ترکیه سفر بکنند.
به طور کلی اما در هشتمین اجلاس کمیسیون مشترک حمل‌ونقل جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکیه که در اردیبهشت ماه برگزار شد، دو کشور تمایل خود را برای ارتقای روابط حمل‌ونقلی خود در راستای بهبود سطح روابط فعلی مدنظر قرار دادند. چراکه مسائل و ایجاد توافقات مهمی در زمینه تامین سوخت ناوگان حمل و نقلی ایران در ترکیه، امکان بارگیری از بنادر و مناطق آزاد ترکیه به مقصد ایران توسط ناوگان ایرانی، ۲۴ ساعته شدن فعالیت مرز بازرگان-گوربلاغ و افزایش پذیرش کامیون بخشی از مسائل مورد نظر در این اجلاس بوده که از اهمیت بالایی برخوردار است.
محورهای این توافقات، شامل بخش های مختلف ترانزیت جاده ای، دریایی، هوایی، ریلی و حمل و نقل ترکیبی بود که بر مبنای آن امکان بارگیری بار ترانزیتی توسط ناوگان ایرانی از بنادر ترکیه، حذف محدودیت های طرف ترکیه برای میزان سوخت ناوگان باری به مقصد ترکیه، رفع محدودیت برای ورود ناوگان خالی، افزایش ظرفیت پذیرش ناوگان در مرز بازرگان، تسریع عملیات پنجره واحد گمرک، اجرای فاز سوم پروژه کارنه تیر الکترونیک در بخش حمل و نقل جاده ای مورد مذاکره قرار گرفت.
در حمل و نقل هوایی روی پرداخت بدهی های شرکت های هوایی ترکیه ای به شرکت های ایرانی، صدور مجوز استقرار دفاتر شرکت های ایرانی در فرودگاه استانبول و لغو یک جانبه قراردادهای بازرگانی بین دو طرف بررسی شد.
در بخش حمل و نقل ریلی روی اتصال شبکه ریلی ایران به ترکیه مذاکره کردند. همچنین تاریخ برگزاری جلسه برای تعیین تعرفه یکسال در سال جاری میلادی با حضور شرکت های فورواردی و برقراری قطار دربست از آلمان به ایران از مسیر ترکیه در دستور کار قرار داشت.
همچنین انجام توافق شش جانبه با کشورهای حوزه چی ای اس برای امکان تردد واگن در قلمرو ترکیه از دیگر محورهای این اجلاس بود. در بخش دریایی محورهای مذاکره بر مبنای کمیته مشترک همکاری های بندری از نیمه دوم سال جاری میلادی انجام شد. همچنین تفاهم برای خواهر خواندگی بندر شهید رجایی و بندر ترابوزان انجام شده است.
در بخش دیگری از این مذاکرات روی اجرای مفاد تفاهمنامه همکاری بین موسسات رده بندی دو کشور بود. در بخش حمل و نقل ترکیبی تصمیم برای راه اندازی ترانزیت افغانستان، ایران و ترکیه با محور ایران و کریدور اسلام آباد، تهران و ترکیه و همچنین ارتقای فعالیت کریدور قطر، ایران و ترکیه در دستور کار قرار داشت.
