سرزمین باستانی ایران با دارا بودن هزاران اثر تاریخی، روی کمربند زلزله قرار گرفته و علی رغم وقوع صدها زلزله در طول تاریخ این سرزمین؛ هنوز اقدامات لازم جهت مقاوم سازی آثار باستانی در این زمینه انجام نشده است. در جریان زمین لرزه اخیر در آذربایجان شرقی، درست است که خسارت چندانی به آثار تاریخی […]
سرزمین باستانی ایران با دارا بودن هزاران اثر تاریخی، روی کمربند زلزله قرار گرفته و علی رغم وقوع صدها زلزله در طول تاریخ این سرزمین؛ هنوز اقدامات لازم جهت مقاوم سازی آثار باستانی در این زمینه انجام نشده است. در جریان زمین لرزه اخیر در آذربایجان شرقی، درست است که خسارت چندانی به آثار تاریخی و باستانی کشور وارد نکرد اما این رویداد غیرمترقبه این نکته را یادآور می شود که بناهای تاریخی کشور تا چه اندازه در برابر بلایای طبیعی همچون زلزله دوام دارند و در صورت بروز چنین حوادثی تا چه میزان آسیب خواهند دید. کشورهای مستعد زلزله که دارای بناهای تاریخی زیادی هستند، اغلب تدابیر ویژه ای برای محافظت از بناهای خود در برابر این حوادث اتخاذ می کنند. کشورهایی نظیر ژاپن و ایتالیا از جمله این کشورها هستند که با داشتن تاریخی کهن و بناهای تاریخی فراوان، برای مقابله با زلزله و تخریب آثار باستانی خود شیوه های مختلفی به‌کار گرفته اند.
کشور ما به دلیل دارا بودن آثار و بناهای تاریخی، حفظ و حفاظت از این آثار را باید در اولویت های خود بگنجاند. ضمن آنکه حفظ این آثار نیز وظیفه تک تک مردم است. با توجه به اینکه کشور ما در موقعیت جغرافیایی خاصی قرار دارد، علاوه بر زلزله‌خیز بودن و خشکسالی‌ها، باران‌های موسمی و سیلاب‌های ناشی از آن، آسیب‌هایی تمامی بناها از جمله ابنیه و آثار تاریخی را تهدید می‌کند و از آنجا که این آثار تاریخی سرمایه‌های ملی ما محسوب می‌شوند، ضرورت حفاظت از آنها چند برابر اهمیت می‌یابد.
علاوه بر سیل و زلزله، سوانح دیگری نیز این آثار را تهدید می کنند چنانچه چندی پیش حادثه آتش سوزی در بخشی از بازار بزرگ تبریز موجب تخریب بنای تاریخی این منطقه شد. درحالی که این رخداد در مقایسه با حوادث طبیعی، قابل پیشگیری است و بی‌توجهی به ایمن‌سازی بناهای تاریخی – از سوی همه به ویژه سازمان آتشنشانی و میراث فرهنگی – در کشور واقعیتی تلخ است.
تجارب دیگر کشورها
امروزه کشورهایی مانند ژاپن در زمینه مقاوم سازی ابنیه و آثار تاریخی دارای تجربه و دانش بسیار زیادی هستند که می توان از آن برای مقاوم سازی آثار تاریخی ایران استفاده کرد. روش هایی از قبیل مهار انرژی و حرکت زلزله و عدم ورود آن به بناهای تاریخی که در ژاپن اجرا شده است، می تواند در ایران نیز استفاده شود که به این ترتیب تاثیرات زلزله بر آثار تاریخی را به حداقل خواهد رساند.
یکی دیگر از تاثیرات زلزله بر آثار تاریخی؛ نقش مخرب آن در محوطه های حفاری نشده و آثار باقی مانده در زیر خاک است. بر خلاف آثار و ابنیه تاریخی فوق الذکر، این گروه از آثار در زیر زمین قرار داشته و هنوز مورد بررسی و کاوش قرار نگرفته اند، وقوع زلزله در این محوطه ها می تواند سبب آسیب دیدن و تخریب بخشی از آن ها شده و از آن مهمتر معمولا بر اثر زلزله شاهد رانش سطحی زمین هستیم که این موضوع نیز خود از یکسو سبب فشرده شدن بخشی از لایه های خاک از جمله محوطه های باستانی می شوند که این امر انجام حفاری را مشکل ساخته و از سوی دیگر رانش لایه های زمین، منجر به تداخل لایه ها و اضطراب آن ها شده و امر لایه نگاری و سال یابی محوطه ها را با مشکل رو به رو می کند زیرا در این شرایط ممکن است آثار مربوط به یک لایه تاریخی وارد لایه های بالاتر یا پائینتر شوند.
بناهای در امان از زلزله
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان‌شرقی گفت که بر اساس ارزیابی های صورت گرفته و طبق گزارش های رسیده، زلزله بامداد جمعه خسارتی به بناهای تاریخی استان وارد نکرده است.
به گفته مرتضی آبدار با توجه به شدت زلزله و اهمیت آثار و بناهای تاریخی شهرستان های واقع در مرکز و مجاورت کانون زلزله، کارشناسان میراث فرهنگی و عوامل یگان این اداره کل اقدام به پایش و بررسی ابنیه تاریخی کردند.
این زلزله در استان های آذربایجان غربی، گیلان، زنجان و اردبیل احساس شد.
در ادامه این زمین لرزه که در گیلان نیز احساس شد به گفته مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان در پی وقوع این زلزله به بناهای تاریخی و اشیای موزه‌های گیلان آسیبی وارد نشد.
شهرود امیر انتخابی افزود: بعد از وقوع این زمین لرزه در آذربایجان شرقی و احساس آن در گیلان، بررسی خسارات احتمالی وارد شده به آثار و بناهای تاریخی و موزه‌های گیلان آغاز شد. مهرداد عسگریان معاون میراث‌فرهنگی استان زنجان نیز در این خصوص گفت: گزارش خسارتی به آثار تاریخی استان زنجان پس از زلزله بامداد روز جمعه گزارش نشده است و آثار تاریخی استان زنجان در سلامت به‌سر می‌برند.
همچنین مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اردبیل نیز گفت: مطابق ارزیابی کارشناسان، زلزله بامداد امروز خسارتی به بناهای تاریخی اردبیل وارد نکرده است.
به گفته نادر فلاحی، با توجه به شدت زلزله این امکان وجود داشت که بناهای تاریخی به‌ویژه در مشگین‌شهر آسیب ببینند که طی بررسی‌ها مشخص شد، آسیبی به بناها وارد نشده است.
بنابراین باید بپذیریم خطراتی نظیر سیل، زلزله و آتش‌سوزی همیشه وجود داشته و دارند. اما اینکه ما اکنون برای حفظ و محافظت از حوادث طبیعی و انسانی چه تمهیداتی را باید در پیش بگیریم موضوعی است که مسئولان امر باید بیش از گذشته به آن بیندیشند و راهکارهای لازم برای حفاظت از آثار باستانی کشورمان را به کار بندند.
