با این حال، اجرای این طرح ساده به نظر، نیازمند زنجیرهای از هماهنگیهاست: از تخصیص بودجه و نظارت دقیق گرفته تا برنامهریزی منسجم، حملونقل مناسب و شناسایی دقیق جامعه هدف. هرگاه این زنجیره در نقطهای گسسته است، طرح نیز دچار وقفه و ناهماهنگی شده؛ و معمولاً علت اصلی، همان سه ضلع تکراری یعنی بودجه، نظارت و برنامهریزی بوده است.
طرح توزیع شیر در مدارس در جهان، ابتکاری تازه یا پیچیده نیست؛ بیش از یک قرن است که کشورها آن را تجربه کردهاند. نخستین نمونه رسمی این طرح در دهه ۱۹۲۰ میلادی در انگلستان اجرا شد. دولت بریتانیا پس از جنگ جهانی اول و در پی گسترش سوءتغذیه در میان کودکان، با راهاندازی برنامهای به نام School Milk Scheme تلاش کرد وضعیت سلامت نسل آینده را بهبود بخشد.
در دهه ۱۹۴۰ این طرح به بخشی از سیاستهای ملی رفاه اجتماعی بریتانیا تبدیل شد و خیلی زود الگوی سایر کشورها قرار گرفت. ایالات متحده، کانادا، ژاپن و بسیاری از کشورهای اروپایی نیز با الهام از آن، برنامههای مشابهی را در قالب طرحهای ملی تغذیه دانشآموزی اجرا کردند. در آمریکا، از دهه ۱۹۴۰ طرح National School Lunch and Milk Program به صورت رسمی آغاز شد و تاکنون نیز ادامه دارد.
در ایران، ایده توزیع شیر مدارس نخستین بار در دهه ۱۳۳۰ خورشیدی مطرح شد. همکاری وزارت بهداری و سازمان برنامه با یونیسف و برخی نهادهای بینالمللی زمینه اجرای آزمایشی این طرح را در مدارس تهران و چند شهر بزرگ فراهم کرد.
در دهههای ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ طرح شکل منظمتری به خود گرفت؛ دانشآموزان ابتدایی هر روز بستههای کوچک شیر پاستوریزه دریافت میکردند و هدف اصلی، مبارزه با کمخونی و سوءتغذیه بود.
با آغاز جنگ تحمیلی در دهه ۱۳۶۰ و تغییرات اقتصادی کشور، طرح مدتی متوقف شد اما در دهه ۱۳۷۰ دوباره احیا شد و در دهههای ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ به عنوان «طرح ملی توزیع شیر مدارس» به صورت گسترده در سراسر کشور اجرا گردید. با این حال، در برخی سالها مشکلات مالی یا نارضایتی از کیفیت شیر موجب وقفه در اجرا شد.
در دهه ۱۴۰۰، توزیع شیر بار دیگر به برنامهای ناپایدار تبدیل شد؛ برخی استانها آن را ادامه دادند و برخی به دلیل کمبود بودجه، ضعف در زنجیره تأمین یا کاهش تمایل کودکان به مصرف شیر ساده، از چرخه طرح خارج شدند. وزارت آموزشوپرورش بارها اعلام کرده است که برای احیای دوباره این طرح، نیاز به حمایت مالی و فرهنگی گسترده دارد.
حسین اسداللهی، دبیر کمیته ملی شیر وزارت آموزشوپرورش، اخیراً از صدور مصوبه هیئت دولت برای اجرای مجدد طرح در سراسر کشور خبر داده است. به گفته او، این تصمیم با حمایت رئیسجمهور و پیگیریهای مداوم آموزشوپرورش نهایی شده است.
اسداللهی تأکید میکند که در ابتدا قرار بود توزیع تنها در مناطق کمبرخوردار انجام شود اما در نهایت، پس از مخالفت آموزشوپرورش، مصوب شد که تمام مدارس کشور تحت پوشش قرار گیرند. اکنون استانها در حال عقد قرارداد با شرکتهای لبنی هستند؛ گیلان از هفته گذشته و زنجان از ابتدای این هفته توزیع را آغاز کردهاند و شش استان دیگر نیز در آستانه نهاییسازی قراردادهای خود هستند.
او میگوید: «سیاست ما بر این است که وقفه یکماهه ابتدای سال تحصیلی را جبران کنیم. طبق استاندارد، دو تا سه نوبت در هفته شیر باید توزیع شود؛ کمتر از این مقدار ارزش تغذیهای ندارد و بیشتر از آن نیز بهرهوری ندارد. تلاش داریم با همکاری صنعت لبنی کشور، این فاصله را هرچه زودتر پوشش دهیم.»
اگرچه وعده آغاز توزیع شیر از اوایل مهرماه داده شده بود، اما اجرای عملی آن با تأخیر روبهرو شد. ۲۷ مهرماه، احمد اسماعیلزاده، مدیر دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت اعلام کرده بود که شیر مدارس حداکثر تا دو هفته آینده میان دانشآموزان توزیع میشود؛ وعدهای که در زمان مقرر محقق نشد.
پیشتر، سخنگوی وزارت آموزشوپرورش نیز خبر داده بود که قراردادهای لازم منعقد شده و دانشآموزان از ابتدای مهر بطریهای شیر خود را دریافت خواهند کرد. علی فرهادی گفته بود: «اعتبار طرح مشخص شده و رئیسجمهور نیز بر اجرای آن تأکید ویژه دارد. بخشنامهها به استانها ابلاغ شده و حتی قیمت هر بطری ۲۰۰ سیسی شیر با چربی ۲.۵ درصد در بسته تتراپک تعیین شده است.»
به گفته فرهادی، تنها کارخانههای دارای رتبه کیفی «A» مجاز به تولید شیر مدارس هستند و در صورت نبود ظرفیت کافی در یک استان، شیر از استانهای همجوار تأمین میشود.
اجرای موفق این طرح تنها به توزیع منظم محدود نمیشود. چالش اصلی در مناطق دورافتاده همچنان پابرجاست: حملونقل دشوار، نبود امکانات نگهداری و ضعف زیرساختهای سردخانهای. از سوی دیگر، کممیلی کودکان به مصرف شیر ساده بدون طعم، لزوم آموزش و فرهنگسازی تغذیه سالم را دوچندان کرده است.
اگر حمایت مالی کافی فراهم شود و آموزش تغذیه در کنار توزیع شیر دنبال شود، میتوان امیدوار بود که طرحی که در کشورهای دیگر دهههاست با نظم اجرا میشود، در ایران نیز به ثبات برسد و از سرگردانیهای اداری و تأخیرهای تکراری رهایی یابد.
- نویسنده : سایه برین | روزنامهنگار
