آنچه تحت عنوان تقابل دین و تمدن ممکن است به ذهن خوانندگان این سطور متبادر شود، ناشی از تصمیمات اشتباه و جهت‌گیری‌های بدون فکر کسانی بوده که به هر شکلی در راس امری قرار داشتند و باعث حساسیت شده‌اند. پیش از پرداختن به موضوع اصلی، با ذکر یک مثال این مسئله را بیشتر باز می‌کنیم. مثلا تصور کنید در شهری، یک بنای تاریخی روزبه‌روز در حال تخریب شدن و از میان رفتن است در حالی که سیل برکات و کمک‌ها به سمت مقبره مذهبی همان شهر سرازیر میشود. تصور اینکه علت مهجور ماندن تاریخ و تمدن این شهر ناشی از زیر سیطره بنای مذهبی آن بودن است، اشتباه است به این دلیل که مرجع رسیدگی این امور کاملا با یکدیگر متفاوت هستند. اگر مثلا میراث فرهنگی کار خود را درست انجام نداده، دلیل نمی‌شود که تولیت آستان هم کار خود را درست انجام ندهد و اگر ندهد هم هیچ کمکی به بنای تاریخی نخواهد شد چون در هر صورت میراث فرهنگی، شهرداری یا هر ارگان ذی‌ربطی ترک فعل کرده است. برعکس این نمونه، ممکن است اتفاقی چون اکران خصوصی یک فیلم، برگزاری کنسرت موسیقی، دیدار یک هنرمند یا هر اتفاق مشابه دیگر، در یک دوره خاص از زمان از یک رویداد مذهبی در تقویم کشور بیشتر اهمیت پیدا کرده و حتی بر آن غلبه کند. در این مورد هم مراجع امور متفاوت هستند. روابط عمومی رویداد فرهنگی به نحو احسن عمل کرده اما مثلا سازمان تبلیغات اسلامی کم‌کاری کرده است.
نمونه این اتفاق نیمه نخست فروردین‌ماه سال‌جاری به وقوع پیوست. آرامگاه شاعر فقید حکیم عمر خیام نیشابوری در سال ۱۳۴۲ ساخته شده و با شماره ثبت ۱۱۷۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. اما ویدیویی منتسب به «سیدقاسم یعقوبی» امام جمعه نیشابور در اعتراض به تجمع گروهی در آرامگاه خیام و شادی آنان در لحظه تحویل سال منتشر شد که گفت به‌زودی این آرامگاه تخلیه خواهد شد و حکم قضایی آن نیز صادر شده است. او گفت از ابتدا ساختن مقبره خیام در کنار امامزاده محروق (از پیشوایان شیعیان شش امامی موسوم به زیدی) برای به حاشیه بردن امامزاده بود که باید این مساله رفع شود.
پس از انتشار این ویدیو «غلامحسین مظفری»، استاندار خراسان‌رضوی با اشاره به فیلم منتشرشده منتسب به امام جمعه نیشابور اظهار کرد: امام جمعه نیشابور فردی فرهیخته و دانشمند است و سخنرانی که در ویدیوی مذکور اظهار نظر می‌کند، امام جمعه نیشابور نیست و حجت‌الاسلام رباطی از سخنرانان این شهرستان است. مطلبی که سخنران اشاره می‌کند، اختلاف نظر قدیمی در خصوص زمین موقوفه آن محوطه است که در زمان‌های گذشته با نرده‌کشی بین مجموعه‌ها، این مساله حل و اختلاف‌ها تمام شد.
اخیرا نیز «حسن رایتی‌مقدم»، مدیرکل اسبق حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی در نشستی که به مناسبت روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی در پژوهشگاه میراث فرهنگی برگزار شد، با بیان اینکه گفته شده است خانه (منسوب به) سعدی در شیراز در معرض تخریب طرح توسعه حرم حضرت شاهچراغ(ع) است، گفت: فردی مانند سعدی در قرن هفدهم میلادی، چنان تاثیرگذار در ادبیات اروپا بود که گلستان و بوستان سعدی در همان قرن به فرانسه ترجمه شد و در فضای رمانتیک فرانسه غوغا کرد و فرانسوی‌ها تحت‌تاثیر سعدی آثار متعددی نشر دادند که نمونه این نویسندگان ویکتور هوگو بود.
این پیشکسوت مرمت و معماری با اشاره به اهمیت کنوانسیون لاهه و تصویب آن در راستای حفاظت از میراث فرهنگی اظهار کرد: توصیه‌های مهم کنوانسیون متوجه تمام دستگاه‌های کشور میشود که برخی از اعضای آن شامل شخصیت‌های برجسته باستان‌شناسی، موزه‌ها، ارتش و سپاه، وزارت امور خارجه، کارشناسان بین‌المللی، سازمان محیط‌زیست و دیگر موارد میشود.
رایتی‌مقدم با بیان این که واژگان میراث در معرض خطر و بلایا و درگیری‌ها حتی برخی از بلایای طبیعی نتیجه دخالت بشر است، گفت: من معتقدم که برخی از این مسائل و علت ایجاد این ساختار مربوط به ساختار جامعه و برنامه‌ریزی سیاست‌گذاران این کشورهاست.
او با تاکید بر اینکه میراث فرهنگی سرمایه است و قابل مصرف کردن نیست، اظهار کرد: برخی از عوامل و مسائلی که در میراث فرهنگی وجود دارد از درون این ساختار قابل حل شدن نیست، چون این عوامل به ساختار سیاسی و اجتماعی گره خورده است و ارتباط ما با جهان را نشان می‌دهد.
رایتی مقدم با بیان اینکه حفاظت و شناخت میراث فرهنگی و اهمیت به آنها نباید وابسته به افراد باشد، اظهار کرد: میراث فرهنگی مرهون افراد بزرگی در عرصه خدمت است اما ما نباید میراث فرهنگی را وابسته به افراد کنیم بلکه باید ساختار حفاظت محور شود.
شایسته است هرچه سریع‌تر نهادهای مربوطه و پاسخگو به مسئله تخریب خانه سعدی ورود کنند و چنانچه ترک فعلی رخ داده، رسیدگی کرده یا اگر شایعه‌ای در کار است، روشن‌گری لازم را انجام دهند. به‌طور کلی ترک فعل افراد و جهت‌گیری‌های بی‌پایه و اساس نباید به ریشه یک باور و اعتقاد صدمه بزند و تفکیک این موارد نیازمند یادگیری، فرهنگسازی و ارتقای دانش فردی است.
- نویسنده : سایه برین
