کتابهای درسی امروز، در بهترین حالت حافظه‌محورند و در بدترین حالت، ارتباطی با زندگی روزمره دانش‌آموز ندارند. درسی به نام «حرفه و فن» که روزی می‌توانست دریچه‌ای باشد به مهارت‌های پایه‌ای مثل آشپزی، دوخت‌ودوز، تعمیرات ساده یا حتی شناخت بازار کار، بیشتر به یک زنگ تفریح شباهت دارد تا آموزش جدی. نه معلم‌ها انگیزه دارند، نه محتوا جدی گرفته می‌شود. همچنین نمی‌توان جمع بست اما معلمانی که به تدریس این درس گماشته می‌شوند معمولا درس‌های دیگری نیز برای آموزش دارند و متخصص حرفه‌های ذیل این درس نبوده و نیستند. (مطمئنا استثنائاتی وجود دارد اما کلیات چنین است.)
آموزش دفاع شخصی، مهارت‌های بقای ساده، ارتباطات مؤثر یا حتی سواد مالی هنوز هم جایی در برنامه‌های درسی رسمی ندارند. این در حالی‌ست که جهان در مسیر دیگری حرکت می‌کند؛ در کشورهای پیشرفته مثل ژاپن، به دانش‌آموزان ابتدایی یاد می‌دهند که چطور غذا بپزند، چطور از خود مراقبت کنند و چطور نظم شخصی داشته باشند.
در شرایطی که جامعه با چالش‌هایی مثل بلایای طبیعی، قطعی برق، بحران آب یا افزایش خشونت‌های شهری روبه‌روست، آموزش رسمی ما همچنان بر واژگان سخت علوم و فرمول‌های پیچیده ریاضی متمرکز است. وقتی حتی یک قطعی برق ساده می‌تواند برنامه چاپ و توزیع کتاب را مختل کند، باید پرسید آیا ما آمادگی شرایط بحرانی‌تر را داریم؟ آیا دانش‌آموز ما بلد است در چنین شرایطی چه کند؟ یا صرفا با اضطراب امتحانات و نبود کتاب مواجه می‌شود؟
واقعیت این است که ما هنوز درگیر حداقل‌ها مثل توزیع کتاب، حضور معلم و ساعت درسی کافی هستیم. اما حتی اگر همه این‌ها هم مهیا شود، باز هم محتوای کتاب‌ها پاسخ‌گوی دنیای واقعی نیست. کودک امروز قرار است در جهانی زندگی کند که پر از چالش‌های ناشناخته است همچون تغییرات اقلیمی، دگرگونی‌های شغلی، زندگی دیجیتال و ارتباطات بین‌فرهنگی. اما محتوای آموزشی او هنوز برای دهه ۶۰ و ۷۰ طراحی شده، نه قرن بیست و یکم که انباشته از فناوری‌های نوین و ناشناخته چون هوش مصنوعی و ربات‌هاست.
حال بسیار محل تامل است که به‌جای اینکه از همین اکنون آغاز کرده و به یک تغییر جدی مبادرت کنیم، هنوز گرفتار این هستیم که آیا با قطع شدن برق، قرار است کتابهای درسی برای مهرماه آماده شوند؟!
بر این اساس، «حجت‌الاسلام علی لطیفی»، رییس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در گفت‌وگو با تسنیم درباره قطعی برق و عدم تامین کاغذ مورد نیاز برای چاپ کتابهای درسی و تاخیر در چاپ کتاب‌ها گفت: این موضوع دغدغه اصلی وزارت آموزش‌وپرورش، به‌ویژه سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی است.
وی افزود: لازم است اعلام کنم که در شرایط کنونی، دو عامل کلیدی در تسریع فرآیند چاپ و توزیع کتابهای درسی سال تحصیلی آینده اثرگذار هستند: نخست انجام تعهدات شرکت‌های تولیدکننده داخلی در تحویل به موقع کاغذ و دوم عدم قطعی برق و اجرای تدابیر لازم در این زمینه.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در خصوص اولین عامل یعنی تعهدات شرکت‌های تولیدکننده داخلی بیان کرد: باید اعلام کنم که اولویت اول وزارت آموزش‌وپرورش خرید کاغذ از شرکت‌های داخلی بوده در همین راستا نیز با شرکت چوب و کاغذ مازندران قراردادی جهت تأمین کاغذ کتابهای درسی منعقد کرده است.
وی گفت: با توجه به اینکه در سال گذشته ذخیره راهبردی کاغذ به دلیل عدم توانایی تولید داخل استفاده شده بود، در راستای مأموریت و وظایف سازمانی خود با مدیریت هوشمندانه، برای وارادت کاغذ و تأمین کسری و همچنین جبران ذخیره راهبردی پیگیری‌ها و اقدامات مقتضی را به عمل آوردیم.
لطیفی ادامه داد: در رابطه با قطعی برق نیز، تدابیر مناسبی اتخاذ شد. با توجه به پیش‌بینی‌هایی که شرکت‌های چاپ کتاب نسبت به ناترازی انرژی داشتند با استفاده از ژنراتورهای برق فرآیند چاپ به‌طور مستمر ادامه دارد و ان شاءاله کتابهای درسی در موعد مقرر (مهرماه) در اختیار دانش‌آموزان قرار خواهد گرفت.
نباید اینگونه تصور کنیم که بحران با وصل شدن برق حل خواهد شد؛ درواقع در یک نگاه ریشه‌ای تر، همین بحران جاری نیز از پشت نیمکت‌های مدرسه آغاز شده است. برای تغییر واقعی، باید آموزش را از یک سیستم انتقال دانش به یک فرآیند یادگیری برای زندگی تبدیل کنیم. کتابهای درسی باید مهارت‌محور، پروژه‌محور و تجربه‌محور شوند. نقش معلم باید از ناقل محتوا به راهنمای یادگیری تغییر کند. و مهم‌تر از همه، باید باور کنیم که آموزش امروز، زیرساخت فردای کشور است. تا زمانی که این نگاه در نظام آموزشی نهادینه نشود، همچنان درگیر مشکلات پیش‌پا افتاده‌ای مثل توزیع کتاب یا نبود برق خواهیم بود، در حالی که جهان از ما عبور کرده است.
- نویسنده : سایه برین/ دبیر سرویس فرهنگ و اجتماعی
