جمله ـ گروه اقتصاد: آخرین اخبار منتشر شده درباره فقر در ایران برای کسانی که هشدارهای فراوان کارشناسان در این حوزه را نخوانده یا جدی نگرفته بودند تکان دهنده است. براساس جدیدترین داده‌های وزارت تعاون ،کار و رفاه اجتماعی، سرانه خط فقر برای سال ۱۴۰۱ به‌طور متوسط در کل کشور ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار […]
جمله ـ گروه اقتصاد: آخرین اخبار منتشر شده درباره فقر در ایران برای کسانی که هشدارهای فراوان کارشناسان در این حوزه را نخوانده یا جدی نگرفته بودند تکان دهنده است. براساس جدیدترین داده‌های وزارت تعاون ،کار و رفاه اجتماعی، سرانه خط فقر برای سال ۱۴۰۱ به‌طور متوسط در کل کشور ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان است. .برآوردها نشان می‌دهد خط فقر برای هر خانوار چهارنفره به حدود ۷٫۷ میلیون تومان رسیده و بیش از یک‌سوم جمعیت ایران به زیر این خط فقر رانده شده‌اند. در پایتخت، خط فقر برای خانوار چهارنفره و سه‌نفره در شهر تهران حدود ۱۴٫۷ و ۱۱٫۹ میلیون تومان برآورد
شده است.
افزایش شکاف فقر
گزارش پیشین وزارت رفاه نشان می‌داد که نرخ فقر از سال ۱۳۹۷ به بعد همزمان با دور دوم تحریم‌ها و همچنین رشد شدید تورم رو به افزایش گذاشته و در سال ۱۳۹۹ به بالاترین مقدار خود یعنی ۳۱درصد رسیده است. اما وزارت رفاه عنوان کرده که کاهش نرخ تورم، رشد اقتصادی و اضافه شدن ۱۸۵ هزار نفر به تعداد شاغلان کل کشور، باعث شده تا در سال ۱۴۰۰ نرخ فقر حدود ۰٫۸۴ واحد درصد کاهش یافته و به ۳۰٫۴۴ درصد برسد. با توجه به عدد ۳۰٫۵ درصدی سال ۱۴۰۰ برای نرخ فقر، نزدیک به ۲۶ میلیون نفر از جمعیت کشور زیر خط فقر قرار دارند که به نسبت سال ۱۳۹۹ کمی کاهش
داشته است.
مقایسه این دو گزارش و قیاس آن با گزارش‌های پیشین نشان می دهد که در یکسال گذشته وضعیت فقر در ایران بدتر شده و نگرانی خانواده‌ها از تامین مایحتاج اولیه خود به امری روزمره بدل شده است. هرچند برخی از رسانه درست بعد از انتشار این گزارش به سراغ انگلستان رفتند تا نشان دهنده، خانوارهای بریتانیایی برای کسب ۲۰ پوند درآمد بیشتر در ماه دچار مشکل هستند، اما این افشاگری هیچ دردی از ایرانیان دوا نکرده و نخواهد کرد.
مطابق اطلاعات وزارت رفاه، در سال گذشته حدود ۷۰۰ هزار نفر از جمعیت فقرا کم شده است، اما همزمان از شکاف فقر کاسته نشده و حتی ۰٫۰۱ واحد درصد نیز به آن اضافه شده است. به عبارت دیگر، وضعیت فقرا (افراد زیر خط فقر) به‌طور متوسط نسبت به سال گذشته بهبود نیافته و فقرا نتوانستند فاصله خود با خط فقر را کمتر کنند. کارشناسان معتقدند با محاسبات صورت گرفته بیش از ۲۵ میلیون ایرانی زیر خط فقر زندگی می کنند. با احتساب جمعیت ۸۵ میلیونی ایران، این آمار آنهم برای دارنده دومین ذخایر گاز جهان و چهارمین ذخایر نفت دنیا خجالت‌آور است.
رشد ۵۰درصدی خط فقر
براساس گزارش وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، سال ۱۴۰۰ با تورم بالا آغاز شد اما در ماه‌های انتهایی سال روند کاهشی داشت. با این حال با وجود کاهش تورم در سال ۱۴۰۰ همچنان نرخ تورم در اقتصاد ایران بسیار بالاتر از روندهای بلندمدت آن قرار داشته و اقتصاد در وضعیت ناپایداری قرار دارد. این گزارش تاکید می‌کند، خط فقر در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ رشد حدود ۵۰ درصدی داشته و به عدد ۱ میلیون و ۶۸۲ هزار تومان سرانه در ماه رسیده است. بدین‌ترتیب خط فقر یک خانوار سه و چهار نفره به ترتیب ۳ میلیون و ۷۰۰ و ۴ میلیون و ۵۴۱ هزار تومان خواهد بود. این گزارش تاکید می‌کند، آخرین اعداد خط و نرخ فقر بر اساس آخرین داده‌های موجود، برای سال ۱۴۰۰ بوده است.
طبق اعلام وزارت تعاون، رفاه و کار، پس از، از دست رفتن حدود ۱ میلیون شغل در سال ۱۳۹۹ به واسطه کرونا و رشد بسیار منفی بخش خدمات، در سال ۱۴۰۰ برخی از مشاغل احیا شدند و همین موضوع رشد مثبت ۴٫۵ درصدی بخش خدمات در سال ۱۴۰۰ را به همراه داشت. در کنار آن نیز تعداد شاغلان حدود ۱۸۵ هزار نفر در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ افزایش یافته است. علاوه بر بخش خدمات گروه صنعت که شامل استخراج نفت و گاز طبیعی نیز میشود در سال ۱۴۰۰ رشد داشته و در مجموع به جز بخش کشاورزی، سایر بخش‌ها (خدمات و صنعت و معدن) در سال ۱۴۰۰ رشد داشته‌اند و این موضوع باعث شده تا تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۱۴۰۰ رشد ۴٫۳ درصدی را تجربه کند. این گزارش تاکید می‌کند بنابراین تورم نسبتا کمتر سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹، رشد اقتصادی مثبت (در کنار رشد اقتصادی تقریبا ۱ درصدی سال ۱۳۹۹) و ایجاد ۱۸۵ هزار شغل در مقابل کاهش ۱ میلیون شغل در سال ۱۳۹۹، باعث شده تا از روندهای اقتصاد کلان انتظار بهبود نسبی (و نه قابل توجه) در وضعیت معیشت خانوار وجود داشته باشد. در کنار داده‌های اقتصاد کلان که بهبود نسبی در وضعیت را نشان می‌دهد، بررسی داده‌های خرد یعنی در سطح خانوار نیز بهبود معیشت متوسط ایرانیان را تایید می‌کند.
بهتر شدن اوضاع روی کاغذ
در بخشی از این گزارش آمده که هزینه سرانه به قیمت‌های حقیقی در سال ۱۴۰۰ بر اساس داده‌های هزینه و درآمد خانوار نسبت به سال ۱۳۹۹ در حدود ۷٫۷ درصد رشد را نشان می‌دهد.
یعنی مصرف حقیقی خانوار در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ افزایش یافته که می‌تواند ناشی از افزایش اندک در وضعیت رفاهی باشد. همین موضوع باعث شده تا روند افزایشی نرخ فقر که سال ۱۳۹۷ آغاز شده بود متوقف شده و مقدار آن از حدود ۳۱ درصد در سال ۱۳۹۹ به حدود ۳۰ درصد در سال ۱۴۰۰ برسد و جمعیت فقرا با حدود ۷۰۰ هزار نفر کاهش به زیر ۲۶ میلیون نفر برسد. همچنین در سال ۱۴۰۰ خط فقر سرانه متوسط کشوری با رشد حدود ۵۰ درصدی نسبت به سال ۱۳۹۹، به میزان حدود یک میلیون و ۷۰۰ هزار تومان رسیده است. این نکات مثبت از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ نشان دهنده افزایش رفاه نسبی روی کاغذ است اما درواقع اگر کمک هزینه یا یارانه جراحی اقتصادی قطع شود، تعداد فقرای مطلق به طور ناگهانی افزایشی چشمگیر خواهد داشت. رشدی خطرناک که معلوم
نیست توزیع کالابرگ تا چه‌اندازه بر آن تاثیر خواهد گذاشت.
کاهش کالری مصرفی ایرانیان
براساس داده‌های هزینه درآمد خانوار می‌توان میزان کالری و سرانه مصرف گروههای غذایی را نیز محاسبه کرد. کالری دریافتی از سال ۱۳۹۰ به بعد روند نزولی داشته و میانه کالری دریافتی از سال ۱۳۹۷ به بعد پایین‌تر از مقدار مورد نیاز است. در سال ۱۴۰۰ روند کاهشی کالری دریافتی متوقف شده و تقریبا ثابت مانده است. میزان مصرف گوشت قرمز در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ افزایش داشته است، به‌طوری‌که به‌طور متوسط سرانه مصرف گوشت قرمز خانوار ۱۴ درصد افزایش داشته است. اما روند مصرف گوشت سفید (گوشت مرغ و ماهی)، بیانگر کاهش مصرف آن توسط خانوار دهک کم‌درآمد و عدم تغییر مصرف دهک‌های پردرآمد است.
حداقل پنجاه درصد از مردم ایران کمتر از مرز ۲۱۰۰ کیلوکالری خوراکی مصرف می‌کنند. افت وضعیت اقتصادی کشور به گسترش فقر مطلق در جامعه رسیده و کسی که دچار فقر مطلق است، فارغ از وضعیت بقیه جامعه، نمی‌تواند حداقل نیازهای اساسی‌اش در زندگی را تأمین کند. در روش مورد استفاده مرکز پژوهش‌ها و همچنین گزارش اخیر وزارت رفاه برای محاسبه خطر فقر، یک سبد خوراکی تأمین‌کننده ۲۱۰۰ کیلوکالری مدنظر قرار می‌گیرد.
در آستانه شکستن رکورد تورم تاریخ معاصر ایران
نرخ تورم ماهانه ایران در آذرماه ۱۴۰۱، ۴۸.۵٪ بوده است. این مقدار، تورم سال ۱۴۰۱ را به ۴۵٪ رسانده است. هنوز از تورمی که در نیمه دهه هفتاد رخ داد، بیشتر نیست، اما اگر به جای آخرین مقدار، متوسط چهار سال منتهی به سال جاری را در نظر بگیریم، خواهیم دید فشار تورمی که در حال حاضر تجربه میشود، در ۷۵ سال گذشته بی‌سابقه بوده است. اگر تغییرات تورم را به تفکیک گروههای کالایی بررسی کنیم با مقادیر بی‌سابقه تورم در مواردی مانند روغن و چربی (۲۵۰%)، لبنیات و تخم مرغ (۸۴%) و نان (۷۴%) در اقلام خوراکی و همینطور مواردی مانند بهداشت و درمان (۵۲%)، مسکن (۴۲%) و آموزش (۳۲%) از خدمات عمومی و پایه مواجه می شویم. بررسی روند تورم در ۷۵ سال گذشته نشان می دهد بیشترین تورم در سال ۱۳۷۴ رخ داده است. در دهه های ۳۰ و ۴۰ شاهد تورم های کمتر از ۱۵% هستیم. اما با تزریق درآمد بالای نفتی به اقتصاد ایران، تورم در دهه ۵۰ شدت گرفت و بعد از جنگ ایران و عراق، در سال ۱۳۷۴ به بیشترین مقدار خود از سال ۱۳۲۵ رسید. با این حال، می توان گفت امروز فشار افزایش قیمت ها، حتی بیشتر از نیمه دهه هفتاد
احساس می شود. در سال ۷۴ تورم به ۴۹% رسیده بود. در سالهای قبل از آن، تورم ۳۵%، ۲۳% و ۲۴% بود (متوسط چهار سال = ۳۳%) اما در چهار سال منتهی به ۱۴۰۱، تورم به ترتیب ۴۵%، ۴۱%، ۳۶% و ۳۶% است (متوسط چهار سال = ۴۰%). مقدار زیاد تورم در سالهای پی در پی و البته افت ارزش ریال در برابر دلار و اثرات آن در بازارهای مختلف، فرصتی برای تجدید قوای حقوق بگیران که بخش عمده مصرف کنندگان را تشکیل می‌دهند باقی نمی‌گذارد و تامین هزینه‌های زندگی را برای آنان به یک ماراتن نفس‌گیر و پایان ناپذیر تبدیل می‌کند.
متوسط تورم در چهار سال منتهی به ۱۴۰۱ بیش از هر زمان دیگری در ۷۵ سال گذشته بوده است و به همین دلیل می‌توان گفت فشار ناشی از تورم در زمان حاضر بیشتر از هر زمان دیگری از سال ۱۳۲۵ تاکنون احساس میشود . با این حساب تلفیقی از تورم، فقر، ناامید به آینده، کاهش مشارکت سیاسی و اقتصادی و روابط خارجی پرابهام موجب شده است که ایرانیان ۱۴۰۱ در شرایط بغرنجی قرار بگیرند. آ«ها برخلاف دیگر مردم جهان که چشم انتظار رسیدن عید سال نو هستند، دعا می کنند که عید ۱۴۰۲ از راه نرسد، چون آنوقت است که قیمت ها افزایشی دوباره را تجربه می کنند و غصه تازه‌ای تحت عنوان خرید سال نو بر دوش خانوارها قرار می گیرد.
