امروز دیگر کمتر کسی تردید دارد که تحریم‌های آمریکا چه آواری بر اقتصاد ملی خراب کرد و چه زیان‌هایی از این تحریم‌ها بر کشور تحمیل شد و حتی کمتر سیاست‌مدار شاخص اصولگرا ادعا می‌کند که تحریم، نعمت است.
یکی از آسیب‌ها و تبعات تحریم‌ها و همچنین قرار گرفتن در لیست سیاه «fatf» که همانند دو روی سکه هستند، این بود که ایران از نقشه اقتصادی جهان حذف شد و امروز اگر همان میزان نفتی که به فروش می‌رسد به هر دلیلی قطع شود، بسیار بعید است که تأثیری بر قیمت جهانی نفت داشته باشد در حالی‌که اگر چنین اتفاقی دو دهه قبل می‌افتاد، قیمت جهانی را تا ۵۰ درصد افزایش می‌داد.
جریانات اصلی سیاسی طی چند سال اخیر ضمن اینکه رسماً بر تأثیرات مخرّب تحریم‌ها اشاره می‌کردند اما توان یا انگیزه‌ای برای رفع این تحریم‌ها از خود نشان ندادند و حتی این اقدام را نشانه تسلیم‌شدن در برابر استکبار جهانی توصیف می‌کردند و نتیجه آن شد که هنوز هم پای اقتصاد در تله تحریم گرفتار است و معیشت مردم نیز بیشتری آسیب را از این وضعیت دیده است.
همچنین در دولت مرحوم رییسی، تلاشی ویژه صورت گرفت تا سیاست «نگاه به شرق» اعمل شود، سیاستی که طرفدارانش تصور داشتند می‌تواند اقتصاد را از تنگنایی که به آن گرفتار شده است، بیرون بیاورد. سه سال تلاش و تقلای دولت رییسی نشان داد یا این سیاست، با موانع اجرایی جدی حتی در میان متحدان شرقی ما برخورد کرده است یا اینکه نهایت خروجی آن همین است و نباید امیدی بیشتر به آن بست.
به‌موازات سیاست نگاه به شرق، تمایل به عضویت در برخی اتحادیه‌ها چون اوراسیا، شانگهای و اخیراً بریکس نیز از سوی سیاست‌سازان و صاحب‌نظران مطرح می‌شد و اعمال تحریم‌های بی‌سابقه علیه روسیه توسط آمریکا از اسفند ۱۴۰۰ و پس از تجاوز این کشور به اوکراین، موجب شد امیدها به این مسیرها برای مقابله با تحریم‌های آمریکا و غرب و یافتن راه‌های جایگزین بالا بگیرد اما تا این لحظه توقع و انتظاری که می‌رفت و شعارهایی که داده می‌شد، عملی نشد.
روز گذشته مسعود پزشکیان راهی کازان روسیه شد تا در اجلاس بریکس شرکت کند، آخرین پیمان شرق‌محور که جمهوری اسلامی ایران نیز در آستانه عضویت کامل در آن است.
بریکس (به انگلیسی: BRICS)، نام گروهی از کشورها به رهبری قدرت‌های اقتصادی نوظهور است و عنوان آن نیز از به هم پیوستن حرف اول نام انگلیسی کشورهای موسس آن یعنی برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی ساخته شده است. همچنین قرار شد که از ۱ ژانویه ۲۰۲۴، شش کشور آرژانتین، اتیوپی، امارات متحده عربی، ایران، عربستان سعودی و مصر به جمع این گروه اضافه شوند. گفته می‌شود بریکس نمایانگر نیمی از جمعیت جهان است و ۲۸٪ قدرت اقتصادی دنیا را در اختیار دارد.
تردیدی نیست که عضویت تهران در چنین پیمانی می‌تواند فرصتی ویژه باشد و هر کارشناس آگاهی از این عضویت استقبال می‌کند اما تهران مشکلی دارد که جز روسیه، سایر کشورهای عضو بریکس و شانگهای و اوراسیا با آن مواجه نیستند و آن قرار داشتن در تور تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا از یکسو و لیست سیاه «fatf» از دیگر سو است.
تا امروز تلاش و هماهنگی که بین ارکان دولت در سه سال گذشته برقرار بود، نتوانست در اجرای سیاست نگاه به شرق و همچنین عضویت در اوراسیا، شانگهای و بریکس، به گونه‌ای موفق باشد که طناب دار را از گلوی اقتصاد کشور باز کند و امروز این مسئولیت به مسعود پزشکیان واگذار شد.
رییس‌جمهوری با بدرقه معاون اول خود راهی روسیه شد با این امید و آرزو که در این سفر بتواند گشایشی فراهم کند اما فارغ از هر نگاه بدبینانه، لازم است تأکید کنیم دو احتمال در انتهای این مسیر انتظار تهران را می‌کشد.
احتمال اول که البته بسیار بعید است این است که این کشورها بتوانند نظم ادعایی خود را با چنان قدرتی برقرار کنند که وزارت خزانه‌داری آمریکا تسلیم شود و اعلام کند تحریم‌هایش شامل کشورهایی که عضو بریکس هستند نخواهد شد.
در آن‌صورت دولت چهاردهم هم می‌تواند سراغ تعیین تکلیف «fatf» برود و بخش اعظمی از مشکلاتی که اقتصاد ملی به آن دچار است، حل شود و مهم‌تر از آن مردم نیز شاهد گشایش در معیشت خود باشند.
احتمال دوم این است که همان تجربه که درخصوص چین، هندوستان و بسیاری از کشورهای حوزه شرق اتفاق افتاد، تکرار شود یعنی شرکت‌های چینی و هندی که متحد ما هستند نیز از ترس تحریم‌های آمریکا با ایران قراردارد تجاری و سرمایه‌گذاری با ما نبندند اگر اقدام به خرید برخی محصولات ایران مانند نفت خام می‌کنند نیز آن را تهاتر کنند که در آن صورت باید عمیقاً نگران بود و دولت چهاردهم باید به دنبال مذاکرات برجامی و شل کردن گره تحریم‌ها برود.
به‌عنوان نکته پایانی باید گفت این سفر مسعود پزشکیان احتمالاً آخرین تلاش رییس‌جمهوری در نتیجه‌گیری از سیاست نگاه به شرق باشد و اگر تهران به نتیجه دلخواه نرسد، باید دست به دامان مسقط شود و مذاکرات برجامی را آغاز کند آن هم در شرایطی که برگ برنده چندانی هم ندارد و چه‌بسا اتهام کمک نظامی جمهوری اسلامی ایران به روسیه در جنگ اوکراین، موجب شود سه کشور اروپایی مواضع تندتری نسبت به تهران اتخاذ کنند.
