زندان اوین، یک زندان بزرگ و مجهز است که در دوره پهلوی و با همکاری غربی‌ها ساختی‌ها شده است. طبق آمار و تاریخ، در دوره پهلوی، هیچکس نتوانسته از این زندان که به شکل مخوف اداره می‌شده فرار کند. این زندان پس از پیروزی انقلاب اسلامی به حیات خود ادامه داد و یکی از مهمترین سوالاتی که در خصوص آن مطرح است این است که ما به چه علت باید یک زندان مخوف و مجهز زمان پهلوی را باقی داشته باشیم و چرا باید اجازه دهیم همچنان سایه سنگین این زندان بالای سر ساکنان این محله باشد؟ این سوال از دهه هشتاد پررنگ‌تر از پیش شد و ایده‌های مختلف برای تغییر کاربری آن مطرح شدند؛ تا به امروز که «محمدرضا عارف»، معاون اول رئیس جمهور اعلام کرده که زندان اوین در دولت چهاردهم تبدیل به دانشگاه خواهد شد. به همین بهانه، خالی از لطف نیست نگاهی به تاریخچه گمانه‌زنی‌ها برای تغییر کاربری زندان اوین داشته باشیم.
همانطور که گفتیم، ابتدا به امر در دهه ۸۰ موضوع تغییر کاربری زندان اوین جدی شد. دولت «سیدمحمد خاتمی» ایده واگذاری زندان اوین برای گسترش دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی شهید بهشتی را داشت که مبرهن است همیشه در حد ایده باقی ماند. ایده تبدیل این زندان به موزه هم به صورت مقطعی و پراکنده مدتی بر سر زبان‌ها بود تا اینکه در سال ۱۳۹۴، «محمدباقر قالیباف» در سمت شهرداری تهران عزم خود را برای تبدیل اوین به بوستان جزم کرد. قالیباف در این خصوص اظهار داشت: «بر اساس مذاکراتی که با «آیت‌ا… صادق آملی لاریجانی»، رئیس قوه قضاییه داشته‌ایم مقرر شده بخشی از زندان اوین به بوستان تبدیل شود. تبدیل شدن زندان به موزه یا پارک آرزوی دیرینه بسیاری از شهروندان است. پیش از این هم یکی دیگر از زندان‌های بزرگ تهران یعنی زندان قصر تبدیل به باغ موزه شده است. حالا هم این خبر می‌تواند نویدبخش آن باشد که در منطقه اوین که یکی از خوش آب و هوا ترین مناطق شهر تهران است، شهروندان بتوانند از پارک استفاده کنند.»
این اتفاق هم در نهایت نیفتاد. گفته می‌شد که برای انتقال و تغییر کاربری زندان اوین نزدیک به ۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز است. همین رقم، دور از دسترس بودن این پروژه را تا حدودی ثابت کرد. همچنین «مصطفی پورمحمدی»، وزیر دادگستری وقت نیز دلایل خود را برای مخالفت با این پروژه داشت. وی اظهار داشته بود: «موضوع انتقال زندان اوین به خارج از شهر با سایر زندان‌ها متفاوت است. در حقیقت برای انتقال اوین مباحث بسیار کارشناسی لازم است که در شرایط فعلی انتقال آن به خارج از شهر را متوقف کرده است.»
وزیر دادگستری با تاکید بر نیاز به وجود یک بازداشتگاه بزرگ در داخل شهر تهران تصریح کرد: «یک بازداشتگاه بزرگ در مرکز شهر لازم است زیرا برای بازداشت موقت و زمان بررسی پرونده در دادسرا، دادیاری و دادگاه نمی‌توان متخلفان را مدام از ۴۰ کیلومتری شهر به این مجموعه‌ها آورد. پایتخت نیاز به یک بازداشتگاه موقت بزرگ در داخل شهر دارد اما قطعا این بازداشتگاه زندان اوین نیست، زیرا تصمیم قطعی گرفته نشده است.» این گمانه‌زنی‌ها در همین مرحله باقی ماند تا امروز که عارف در اجلاس روسای دانشگاه‌ها، موسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری کشور که در دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد اعلام کرد مصوبه تبدیل اوین به دانشگاه احیا خواهد شد؛ یعنی همان اولین ایده‌ای که برای تغییر کاربری این زندان مطرح شده بود.
معاون اول رئیس جمهور با اشاره به درخواست رئیس دانشگاه شهید بهشتی برای احیا مصوبه واگذاری زندان اوین به این دانشگاه به دلیل مشکل کمبود فضای فیزیکی برای دانشگاه شهید بهشتی و عدم تحقق این مصوبه، یادآور شد: «در دوره قبل این تصمیم گرفته شد که با توجه به فرهنگی بودن انقلاب ما، مخوف‌ترین زندان قبل از انقلاب را تبدیل به دانشگاه کنیم و جمع‌بندی خوبی داشتیم. در دولت هم تصویب شد که زندان اوین به داشگاه شهید بهشتی و دانشگاع علوم پزشکی شهید بهشتی واگذارشود.»
عارف افزود: «البته این تصمیمات اگر با پیگیری جدی همراه شوند، حل می‌شوند. مصوبه دولت قانونی بود و منابعی برای آن گذاشتیم، اما اجرایی نشد، اما ما آمادگی احیا آن مصوبه را داریم. این اقدام پیام خوبی به دنیا می‌دهد که زندان را به دانشگاه تدیل می‌کنیم.»
معاون اول رئیس جمهور همچنین ادامه داد: «از عمر آن مصوبه ۲۱ سال گذشته است و از نوجوانی خود عبور کرده است. انشاا… به پیری نرسد و اجرایی شود.»
حال دو سوال مهم مطرح است. یکی اینکه اعتبار این انتقال که در دهه گذشته نجومی بود، امروز تامین است؟ و البته تکلیف لزوم وجودیک زندان و بازداشتگاه داخل شهر و زندانیان اوین چه خواهد شد؟ تبدیل این زندان به دانشگاه، طبق تاکید عارف مبنی بر پیامی که به دنیا مخابره می‌شود، بهترین ایده برای تغییر کاربری آن است. اما به شرطی که برای زیرساخت‌های این پروژه تمهیدات اندیشیده شده باشد و دوباره شاهد خاک خوردن آن در حافظه تاریخ نباشیم.
