جمله ـ گروه جامعه: بر اساس آمار، مهاجرت روستاییان به شهرها از سال‌های ۵۵ تا ۹۵ رشد ۳۰۰ درصدی داشته است. این افزایش مهاجرت خبر بدی برای توسعه متوازن کشور است. انقلاب اسلاممی ایران که با شعار توسعه روستاها و تقویت زیست طبقه متوسط بر سر کار آمده بود حالا بیشتر از هر زمان دیگری […]
جمله ـ گروه جامعه: بر اساس آمار، مهاجرت روستاییان به شهرها از سال‌های ۵۵ تا ۹۵ رشد ۳۰۰ درصدی داشته است. این افزایش مهاجرت خبر بدی برای توسعه متوازن کشور است. انقلاب اسلاممی ایران که با شعار توسعه روستاها و تقویت زیست طبقه متوسط بر سر کار آمده بود حالا بیشتر از هر زمان دیگری در ۵۰ سال اخیر با مشکل حاشیه نشینی روبروست که اصلی ترین دلیل آن را باید در مهاجرت روستائیان به شهرها جستجو کرد.
به گزارش جمله؛ در سال ۵۵ با شروع اصلاحات ارضی و اوج‌گرفتن مهاجرت روستاییان به شهرها، ۳ میلیون و ۲۶۵ هزار خانوار در مناطق شهری و ۳ میلیون و ۴۴۶ هزار خانوار در مناطق روستایی زندگی می‌کردند که بر اساس سرشماری سال ۹۵ تعداد خانوارهای شهری نسبت به خانوارهای روستایی ۳ برابر شد و به‌ازای ۱۸ میلیون و ۱۲۵ هزار و ۴۸۸ خانوار شهری، ۶ میلیون و ۷۰ هزار خانوار در مناطق روستایی زندگی می‌کنند که این آمار بیانگر رشد ۳۰۰ درصدی مهاجرت از شهرها به روستا است.
افزایش مهاجرت به شهرها نه تنها بر معضلات شهرنشینی می افزاید بلکه بر اقتصاد کلان کشور به بخش کشاورزی آن عملا بر دوش روستائیان است تاثیر منفی خواهد گذاشت. روستاها در اکثر نقاط خوش و آب هوای کشور دیگر عملا بدل به شهرک های خوش نشین شده اند. در نقطه مقابل در استان هایی نظیر خراسان جنوبی ، سیستان و بلوچستان و کرمان این مهاجرت به دلیل مشکلات آبی صورت گرفته و بسیاری از روستاها را به منطقه ارواح بدل کرده است. مشاغل خانوادگی روستاها روبه انقراض است و درآمد کشور از این مناطق روبه کاهش.
درحال حاضر از ۸۴ میلیون نفر جمعیت کشور حدود ۲۶ درصد معادل ۲۰ میلیون نفر را جمعیت روستایی و یک میلیون نفر را جمعیت عشایری تشکیل می‌دهد و ۷۴ درصد مابقی جمعیت حدود ۶۹ میلیون نفر جمعیت شهری هستند.در حال حاضر بر اساس آمار، رقم میانگین جمعیت هر روستا حدود ۳۰۰ نفر است، که ۲۶ درصد جمعیت غیرشهری کشور در ۶۲ هزار آبادی و روستا ساکن هستند که از این تعداد روستا، ۳۹ هزار روستا جمعیت بالای ۲۰ هزار نفر و ۲۳ هزار روستا دارای کمتر از ۲۰ خانوار است.
این کاهش نگران کننده جمعیت روستایی برخی از سیاست های کلان توسعه در کشور نظیر گازرسانی و برق رسانی را نیز زیر سوال می برد. اقداماتی که همواره در زمره موفقیت های جمهوری اسلامی طبقه بندی می شد حالا در بسیاری از روستاها بلااستفاده مانده است. متاسفانه مسئولان نتوانسته اند آنطور که باید به وضع روستاها رسیدگی کنند و همین دلیل اصلی مهاجرت روستاییان شده است. از یک طرف برق و گاز به روستا رفته اما در یک طرف دیگر کمبود آب و شغل موجب مهاجرت شده است. این روند به ما می گوید که پول زیادی را بدون برنامه هدر دادیم. پولی که باید صرف رفاه روستائیان شود حالا باید به عنوان دارویی موقت بر زخم حاشیه نشین ها بنشیند. بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی محمدهادی منصوری، مشاور اسبق معاون رئیس‌جمهور؛ روستاهای کمتر از ۲۰ خانوار به دلیل نبود امکانات و عدم تأمین نیازهای ساکنین مستعد مهاجرت هستند و در بازه سال‌های ۹۵ تا ۹۸ به دلیل رشد جاذبه‌های گردشگری در روستاها و توسعه اقامت‌های روستایی و بوم‌گردی نیز مهاجرت معکوس رشد داشته؛ ولی با شیوع کرونا و تحت شعاع قرارگرفتن گردشگری این رشد متوقف شد.
منصوری اظهار کرد: بر اساس آمار و سرشماری سازمان نفوس و مسکن در سال ۹۰ برای اولین‌بار بعد از سال ۵۵ مهاجرت از شهر به روستا منفی و مهاجرت معکوس را در کشور شاهد بوده‌ایم، به‌گونه‌ای که در سال ۹۰ تعداد افرادی که از شهرها به روستاها مهاجرت کردند ۷۵۵ هزار و ۵۶۴ نفر بوده و تعداد افرادی که از روستاها به شهرها مهاجرت کردند ۶۵۵ هزار و ۲۵۱ نفر بوده است.
وی با تأکید بر ضرورت ایجاد امکانات آموزشی و بهداشتی در روستاها برای کاهش مهاجرت، افزود: رابطه معناداری بین سطح توسعه روستا و سطح مهاجرت وجود دارد و هر چه در روستاها سطح توسعه افزایش یابد میزان مهاجرت به شهرها کاهش می‌یابد.
برخی از کارشناسان حوزه جمعیت نظیر دکتر محمود مشفق، مدیرگروه جمعیت دانشگاه علامه طباطبایی معتقدند مشکل اساسی کشور در بحث سکونت، بیماری «ماکروسفالی یا بزرگ‌سری» شهری است.در این بیماری مزمن اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی که کشور گرفتار آن شده است، کلان‌شهرها به‌اندازه جمعیت، رتبه، سرمایه و امکانات خود بر فضای ملی و جغرافیای کشور مسلط می‌شوند و بخش اعظم منابع داخلی را به خود اختصاص می دهند.در قوانین و برنامه‌های توسعه کشور برنامه‌ها و تکالیفی در مورد مهاجرت، انتقال پایتخت، تقویت شهرهای مختلف، تقویت روستاها و… وجود دارد؛ ولی متأسفانه هیچ‌کدام اجرایی نشده است. به گزارش جمله در برنامه‌های دوم، چهارم و ششم توسعه برنامه‌هایی اعم از بازتولید فضای جمعیت برنامه‌ریزی در سطح ملی، بررسی قابلیت‌های هر منطقه، تهیه سند ملی آمایش سرزمینی، تقویت مبادی مهاجرت و.. وجود دارد که اگر اجرایی شود می‌توان جلوی مهاجرت از روستاها به شهرها را گرفت.
در مجموع با وجود قرار داشتن ۸۵ درصد اراضی کشاورزی، ۲۷ درصد تولید ناخالص ملی و ۱۸ درصد اشتغال در بخش روستایی، اکنون ۷۴ درصد از جمعیت کشور در مناطق شهری و فقط ۲۶ درصد در مناطق روستایی کشور زندگی می‌کنند و آن ۱۳ هزار روستایی که تنها در ۳۰ سال (از سال ۶۵ تا ۹۵) خالی از جمعیت شده‌اند، مدت ها باید طول بکشد که به شرط مهاجرت معکوس، دوباره شاهد نشاط و شادابی جمعیت و تولید شوند.
جوامع گوناگون با توجه به سطح توسعه اقتصادی، در مراحل مختلف جابجایی جمعیت قراردارند. درکشورهای توسعه یافته، که توسعه اقتصادی آن ها ازقرن گذشته آغازشده است، مرحله مهاجرت از روستا به شهر پشت سرگذاشته شده و یا حداقل از شدت آن به مقدار زیادی کاسته شده است، ولی جوامع توسعه نیافته در مرحله اولیه مهاجرت، یعنی حرکت جمعیت از روستا به شهر قراردارند. این مسئله را می توان با توجه به این واقعیت که درچند دهه اخیر جمعیت شهرنشین درتمام دنیا به نرخ زیادی افزایش یافته واین افزایش درمورد جوامع توسعه نیافته چند برابر بوده است، نشان داد. با این حساب اگر ایران به دنبال توسعه یافتگی است باید در حوزه سیاست های جمعیتی و اسکان دست به انقلابی جدی بزند و با جذاب کردن دوباره روستاها با روش های مختلف جلوی مشکلی را بگیرد که در آینده از بحران هم رد خواهد شد. باید دید آیا این دولت می تواند در این زمینه اقدامی اثرگذار انجام دهد یا ادامه این روند کار را به جایی می رساند که واژه روستایی به مرور از دایره لغات ایرانی ها خارج شود.
