از علم شویی تا حجله گردانی
از علم شویی تا حجله گردانی

      نیلوفر منصوری – دبیر گروه گردشگری / گردشگری مذهبی یکی از انواع گردشگری است که در کشورهای مسلمان و به ویژه ایران نمود بیشتری دارد. در ماه محرم و صفر ایران و دیگر کشورهای مسلمان حال و هوای خاصی به خود می‌گیرند چرا که شهرها سیاه پوش شده و با آداب خاص […]

 

 

 

نیلوفر منصوری –
دبیر گروه گردشگری /

گردشگری مذهبی یکی از انواع گردشگری است که در کشورهای مسلمان و به ویژه ایران نمود بیشتری دارد. در ماه محرم و صفر ایران و دیگر کشورهای مسلمان حال و هوای خاصی به خود می‌گیرند چرا که شهرها سیاه پوش شده و با آداب خاص خود مشغول عزاداری برای امام سوم شیعیان می‌شوند. شور محرم همه را به حسینیه‌ها می‌کشاند از هر قوم و روستایی که در استان هست برای خوشان هیئتی برپا کرده اند. در سلسه گزارش های معرفی آئین های محرم در ایران، این بار به استان هرمزگان می رویم. مردم استان هرمزگان نیز هرساله با آغاز ماه محرم با برپا کردن خیمه‌ها و آذین‌بندی هیئت‌ها، سیاه بندی تکیه‌گاه‌ها، مساجد و حسینیه‌ها و نصب پرچم‌های عزا بر در منازل، خود را برای عزاداری و سوگواری سالار شهیدان و یاران باوفایش آماده می‌کنند.

عزاداری برای اباعبدالله الحسین(ع) ریشه و پیشینه طولانی در فرهنگ مردم فلات ایران و مردمان شیعه دارد و در هر منطقه‌ای به سبک و روش خاصی عزاداری می‌کنند. این عزاداری که منشأیی مذهبی دارد و با فرهنگ مردم درآمیخته است. آئین های عزاداری سنتی و بومی در هرمزگان سابقه طولانی دارد و مردم این دیار از زمان های دور پایبند به برگزاری آن بوده و همچنان نسل به نسل منتقل شده به طوری که جوانان و نوجوانان برای مشارکت در این مناسبت ها با شور و شوق خاصی شرکت دارند.
بیش از ۳۰ هیات قومی و غیر بومی از شهرستان‌های مختلف کشور و از قوم‌های کرد و لر و عرب و ترک در بندرعباس دایر است که هر کدام آیین و سنتی را با خوشان آورده اند. سینه زنی (واحد)، روضه خوانی، زنجیر زنی، تعزیه خوانی، سنگ زنی(چک چکو)، تابوت گردانی، علم گردانی، رقص حجله یا حجله گردانی، حنابندان، پخش نذورات و مراسم ویژه تاسوعا و عاشورا از جمله آئین های شاخص استان هرمزگان در دهه محرم است. برخی از آیین‌های سنتی که مردم هرمزگان در ایام محرم برگزار می‌کنند، به علت سبک خاص برگزاری و تاریخش در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است.
  علم‌شویی در بندرعباس
یکی از آیین‌های ویژه ماه محرم که در هرمزگان برپا می شود آیین علم‌شویی است که در روز دوم محرم در منبرگپ (یکی از قدیمی‌ترین منبرهای بندرعباس) اجرا می‌شود. این مراسم در سال ۱۳۸۱ به شماره ۶۷۶۸ در فهرست آثارملی کشور به ثبت رسیده است. بنا به گفته افراد محلی و قدیمی، این مراسم از زمانی که منبر گپ بنا شد اجرا می‌شود.
منبر گپ یکی از منبرهای قدیمی، معروف و قابل احترام مردم هرمزگان است. در این منبر ۱۲ علم موجود است که هر یک به‌نام یکی از ائمه نام‌گذاری شده، این علم‌ها همگی شکل یکسان دارند و از چوب درخت چندل تهیه شده است. همچنین هر کدام از این علم‌ها دارای یک نوع لباس و پوشش خاص خود بوده که به هیچ وجه قابل تغییر نیست. در گذشته علم‌ها را در ساحل سمت قبله گمرک قدیم در دریا شسته و طهارت می‌دادند، به دلیل کم‌وسعت بودن شهر بندرعباس در هنگام شستن علم‌ها تنها خود علم‌کش‌ها، علم‌ها را در دریا می‌شستند، سپس به همان صورت علم‌ها را برگشت داده و شب بعد از نماز مغرب با خواندن دعای خاص، آن‌ها را پوشش می‌دادند. ولی چند سالی است که این سنت علنی شده و با حضور پرشور مردم انجام می‌شود.
معمولا بعدازظهر حدودا ساعت ۱۴ الی ۱۶ پس از اینکه علم کش‌ها در منبر تجمع کردند با اعلام سر گروه، علم کش‌ها در حالیکه وضو گرفته‌اند با سلام و صلوات علم‌ها را که از قبل در گوشه سمت چپ منبر قرار داده‌اند، از منبر خارج و به وسیله ماشینی که از قبل برای جابه‌جایی علم‌ها آماده شده، به سمت دریا حرکت می‌کنند.
حمل‌کننده علم خود را به دریا می‌زند و تا کمر در آب پیشروی می‌کند. برای شستن علم، سه بار آن را درآب فرو برده و هر دفعه با صلوات برمحمد و آل محمد می‌شویند. سپس آن‌ها را به منبر می‌برند. علم‌کش‌ها، علم‌ها را با صلوات به داخل حیاط منبر انتقال می‌دهند و بر روی فرشی که از قبل آماده شده به صورت قائم قرار می‌دهند. بعد از نماز مغرب و عشاء سرشدّه‌های دوازده امام را با آب موجود در خود منبر شسته و سپس آن‌ها را با گلاب شست‌وشو می‌دهند. در مرحله بعد با سلام و صلوات، علم امام اول شیعیان به صورت افقی به‌طوری‌ که قسمت سر آن سمت قبله و انتهای آن به سمت منبر باشد توسط ذاکران در بغل گرفته می‌شود و نفرات کنار همدیگر به صورت فشرده قرار می‌گیرند.
  رقص حجله یا حجله گردانی
از دیگر مراسم مردم هرمزگان آئین رقص حجله است. این آئین دارای ارزش های نمادین، مردم شناسانه و دارای صحنه های زیبایی است که شاید به لحاظ اجرای و ارتباط برقرار کردن با مردم بومی بتوان آنرا منحصر به فرد دانست. حجله گردانی که به حجله قاسم معروف است از نظر ظاهر شبیه به تابوت است با اندکی اختلاف در سقف آنها، اتاقکی چوبی با ابعادی در حدود یک ونیم در ۲ متر که با آیینه های بزرگ، قالیچه، پارچه های رنگین و انواع وسایل تزئینی آراسته می شود.
مراسم حجله گردانی در شب نهم محرم برگزار می شود، روز عاشورا این حجله زیبا به خون حضرت قاسم آغشته می شود. تابوت و حجله درهمه مناطق هرمزگان با تفاوت های کمی دیده می شود. از مرحله ساخت و غسل دادن، آماده ساختن و حتی چه کسانی باید برای آماده سازی حضور داشته باشند، از کجا و چه زمانی به حرکت در آمده و نذوراتی که داده می شود، همه این موارد با آئین ها و شیوه خاصی انجام می شود.