فیلم سینمایی «در آغوش درخت» به کارگردانی «بابک لطفی خواجه پاشا» نماینده ایران درنود و هفتمین دوره آکادمی اسکار (۲۰۲۵) شد. در خلاصه داستان فیلم در آغوش درخت آمده است: «بحران پیچیده زندگی کیمیا و فرید که دوازده سال از ازدواجشان می‌گذرد، جهان زیبای فرزندانشان را برهم می‌ریزد. کودکانی که هیچ چیز جز سادگی و مهربانی را در زندگی نمی‌شناسند.»
هیات انتخاب نماینده ایران برای این جشنواره بزرگ سینمایی «نرگس آبیار»، «شبنم مقدمی»، «فریدون جیرانی»، «علی دهکردی»، «مرتضی رزاق کریمی»، «مهدی سجاده‌چی»، «اکبر نبوی»، «بهروز شعیبی» و «مجید زین العابدین» بودند. فیلم مستند «ایساتیس» به کارگردانی «علیرضا دهقان» و سینمایی «شهر خاموش» به کارگردانی «احمد بهرامی» به همراه در آغوش درخت، سه گزینه نهایی این هیات انتخاب بودند که در نهایت اثر خواجه پاشا، راهی اسکار شد. در خصوص این انتخاب نکات و حواشی مختلفی وجود دارد که در ادامه با هم مرور می‌کنیم.
چهارمین فیلم اولی
اولین نکته جالب توجه درباره در آغوش درخت، این است که سازنده آن یک فیلم اولی است. بابک خواجه پاشا پس از «جعفر پناهی»، «بهمن قبادی» و «مهدی نادری»، چهارمین فیلم اولی است که اثرش نماینده اسکار شده است. این انتخاب، اتفاق خوبی برای فیلم اولی‌ها و انگیزه وافری برای آن‌هاست.
شایستگی یا ناچاری؟
در خصوص اینکه آیا این فیلم، شایستگی حضور در رویداد بزرگ اسکار را دارد یا اینکه چون انتخاب دیگری نبود، راهی این جشنواره شده است، بحث وجود دارد. در اینکه انتخاب دیگری نبود، شکی نیست. سینمای ایران در طول یکسال گذشته، از آثار زرد کمدی و به نوعی سینمای گیشه ارتزاق کرده‌است و تمام آثار فاخر خود را به ورطه قاچاق داده است.
آثار هم‌وزن جشنواره‌های بزرگ بین‌المللی کم نبود؛ اما همگی بر اثر سلسه حوادثی که از عدم مدیریت مسئولان سینمایی وقت تا اشتباهات عوامل آثار را شامل می‌شد، با یک جستجوی ساده در اینترنت در دسترس همه قرار گرفتند و به نوعی سوختند. البته این آثار سابقه حضور در جشنواره‌های بزرگ را داشتند و منعی برای انتخاب شدنشان نبود. به نظر می‌رسد باید در این باره توضیحاتی داده شود. اثر نماینده ایران، تا کنون در هیچ فستیوال بین‌المللی حتی شرکت نکرده که بخواهد جایزه ببرد یا نبرد و امروز خیلی روشن نیست که چرا مثلا «تفریق» از «مانی رهنما»، «برادران لیلا» از «سعید روستایی»، «شب داخلی دیوار» از «وحید جلیلوند» و «جنگ جهانی سوم» از «هومن سیدی»، نسبت به در آغوش درخت، در رده‌های پایین تر قرار گرفته‌اند.
نخست ارمغان اسکار برای در آغوش درخت
در آغوش درخت، پیش از انتخاب برای حضور در آکادمی اسکار، فروش چندانی نکرده بود. اما پس از انتخاب توجه مخاطبان را به خود جلب کرد. پیش از انتخاب، این اثر زیر ۱۰۰ میلیون تومان فروخته بود اما پس از انتخاب و طبق آخرین آمار، بیش از ۵ میلیارد تومان فروش داشته است.
انتقادات و شائبه انتخاب دولتی
انتخاب اثر خواجه پاشا، انتقادات فراوانی را به دنبال داشت. برخی آن را اثر بدی نمی‌دانند اما معتقدند برای اسکار مناسب نیست. مثلا به گزارش تابناک، «جبار آذین»، کارشناس و منتقد سینما در این باره گفت: «با وجود اینکه موضوع طلاق و فرزندان طلاق در سینما تکراری شده و به کلیشه تبدیل گشته، کارگردان سعی کرده این مسائل را از منظر فرهنگ ایرانی روایت کند و در این زمینه تا حدی موفق بوده است. در آغوش درخت به عنوان یک اثر خانواده محور، به نظر ایرانی پسند می‌آید، اما برای جشنواره اسکار مناسب نیست. این به دلیل نگاه سیاسی حاکم بر جوایز اسکار است که بیشتر به تولید فیلم‌هایی با مضامین فقر و بدبختی در ایران توجه دارد.»
وی ادامه داد: «در آغوش درخت یک اثر احساسی و انسانی با مضامین خانوادگی است که به مسائل سیاسی و اجتماعی نمی‌پردازد. جوایز اسکار معمولاً به فیلم‌هایی تعلق می‌گیرد که یا به نمایش فلاکت‌ها و مشکلات کشورهای مخالف آمریکا و اسرائیل می‌پردازند یا دارای تکنیک‌های خلاقانه و بصری برجسته هستند. این فیلم نه تنها به تصویر کشیدن مشکلات ایران نمی‌پردازد، بلکه از نظر فرم و ساختار نیز کار خارق‌العاده‌ای ندارد.
بنابراین، احتمال دریافت جایزه اسکار برای آن کم است، مگر اینکه موضوعاتی مانند تجاوز به کیمیا و بیماری او مورد توجه قرار گیرد و به نوعی برای تخریب تصویر ایران و ایرانیان استفاده شود.»
اما فریدون جیرانی دیدگاه دیگری مطرح کرد که شائبه دولتی بودن این انتخاب را به وجود آورد. وی خطاب به «پرویز شهبازی»، کارگردان فیلم «رکسانا» نوشت: « آقای شهبازی! «رکسانا» فیلم تلخ و تأثیرگذاری بود؛ یکی از بهترین فیلم‌های تو است. فیلمی بود که می‌شد داخل آن جامعه امروز را دید؛ بحران‌های جامعه را دید و با آدم‌هایی همدلی کرد که داخل این بحران‌ها گرفتار شدند. خوشحالم که روشنفکری مثل تو به نسلی تعلق دارد که هنوز «گفتمان» دارد و حرف دارد برای گفتن و سینمایش «تشخص» دارد. متاسفم…»
این نامه یعنی سینمایی رکسانا، از در آغوش درخت انتخاب شایسته‌تری بوده است. با این حال طرح این ادعا کمی عجیب است چراکه جیرانی خود در میان اعضای هیات انتخاب نماینده ایران برای اسکار بود. آیا منظور این است که این انتخاب به اعضای هیات انتخاب تحمیل شده است؟ اگر چنین است، باید بیشتر در این‌باره توضیح داده شود.
کسب دو جایزه از ۲۹ حضور سینمای ایران در شاخه بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان که حالا به عنوان شاخه بهترین فیلم بین‌المللی شناخته می‌شود، ایران را در زمره کشورهای بسیار موفق در رقابت اسکار جای می‌دهد.
با شروع به کار دولت چهاردهم و مدیریت جدید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۶ فیلم سینمایی توقیف شده، رفع توقیف شدند و سعید روستایی نیز مجوز ساخت تازه‌ترین اثر خود را دریافت کرد. شاید این روند تا سال آینده، دست سینمای ایران را برای انتخاب اثری به معنی واقعی شایسته، باز کند.
