طبق جدیدترین داده‌های مرکز آمار، نابرابری قابل‌توجهی بین استان‌های کشور از نظر نرخ بیکاری وجود دارد. به‌علاوه، بخش بزرگی از جمعیت کشور همچنان حضور فعالی در بازار کار ندارد.
يکی از بزرگترين آسیب‌های موجود البته کساد شدن بازار کشاورزی است و نسل جديد تمايل چندانی به اشتغال کشاورزي ندارد و همین مسئله می‌تواند در میان مدت به امنيت غذايي ایران آسیب بزند و البته به دکترین اقتصادی خودکفایی خاتمه دهد. توسعه روستایی از طریق نیروی انسانی توانمند از لحاظ آموزشی، انگیزشی و با شرایط مطلوب جسمانی محقق می‌شود. بالا رفتن میانگین سنی جمعیت کشاورزان به‌دلیل عدم رغبت جوانان روستایی به کار کشاورزی در سال‌های اخیر جامعه روستایی ایران را تهدید می‌کند.
شواهد آماری اعلام شده توسط مرکز آمار حاکی از آن است بیشترین سهم اشتغال در کشور مربوط به گروه خدمات است. در بهار امسال شاغلین گروه خدمات ۵۲.۴ درصد از کل اشتغال کشور را تشکیل داده‌اند. به عبارت دیگر از هر ۱۰۰ شاغل حدود ۵۲ نفر در بخش خدمات مشغول به کار هستند.
از نظر سهم از اشتغال، پس از خدمات، به ترتیب صنعت و کشاورزی قرار گرفته است. همچنین در بهار امسال نسبت به فصل مشابه سال گذشته سهم بخش‌های صنعت و کشاورزی از اشتغال کاهش داشته و تنها سهم بخش خدمات با افزایش روبرو شده است.
علاوه بر اینکه سهم بخش کشاورزی از اشتغال کل کاهش یافته، تعداد جمعیت شاغل در این بخش هم پایین‌تر آمده است. با توجه به افزایش سهم بخش خدمات از جمعیت شاغل، می‌توان گفت نیروی کار از بخش کشاورزی به بخش خدمات کوچ کرده است.
با وجود اینکه تصور می‌شد به دلیل بارندگی‌های اواخر زمستان سال گذشته بخش کشاورزی با رونق روبرو شود اما گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد که سهم کشاورزی از اشتغال کاهش داشته است. به طوری که سهم این بخش از ۱۵٫۵ درصد در بهار سال گذشته به ۱۴٫۵ درصد در بهار امسال کاهش یافته که نشان از وضعیت نامناسب بخش کشاورزی است.
بر‌خلاف بسیاری از کشورهای اروپایی که ۷۰ درصد کشاورزی خودشان را به صورت دیم انجام می‌دهند، ۹۰ درصد کشاورزی ما آبی و تنها ۱۰ درصد آن دیم است بنابراین به نظر می‌رسد کشاورزی، متهم اصلی بحران آب در ایران است. از همین جهت کمبود ذخایر آبی و بحران مربوط به آب مساله بسیار مهمی است که تا‌کنون اقدامات موثری در رابطه با آن انجام نشده و نیازمند توجه بیشتری است.
ما تنها کشوری هستیم که ۹۰ درصد کشاورزی‌مان آبی و تنها ۱۰ درصد آن دیم است. این در حالی است که در بعضی از کشورهای اروپایی ۷۰ درصد کشاورزی‌شان به صورت دیم انجام می‌شود.
از سوی دیگر با وجود آنکه باید تجمیع و یکپارچه‌سازی اراضی را داشته باشیم ولی متاسفانه سیاست تقسیم اراضی را در پیش گرفته‌ایم و ارزش فعالیت اقتصادی در بخش کشاورزی را پایین آورده‌ایم، به همین دلیل افراد به سرعت از این بخش خارج می‌شوند.
به گفته کارشناسان بخش کشاورزی نسبت به تعداد شاغلان آن هیچ‌گونه هم‌خوانی ندارد و نشان می‌دهد که یک بیکاری پنهان در بخش کشاورزی وجود دارد که با کاهش سطح اشتغال، خود را به بیکاری آشکار تبدیل کرده است.
در حالی که تعداد متقاضیان اشتغال در کشور روز به روز افزایش می‌یابد ولی به دلیل نبود مکانیسم‌های لازم برای توسعه و کشت و عدم تجمیع و یکپارچه‌سازی اراضی، اشتغال و درآمدزایی در بخش کشاورزی کاهش یافته و دیگر مقرون به صرفه نیست.
همچنین نداشتن سامانه‌ای کارا، مناسب و اثربخش برای اطلاع از نوع، میزان و زمان تولید محصولات مختلف کشاورزی در کشور، برای ساماندهی تولید و کنترل بازار و همچنین نبود برنامه‌ریزی برای صادرات محصولات مازاد و واردات محصولات و نهاده‌های کشاورزی موردنیاز ازجمله مسائل مهم این بخش است از سوی دیگر دیپلماسی برای توسعه صادرات و جذب سرمایه‌های خارجی در بخش کشاورزی کشور وجود ندارد و کاملا تعطیل است و بسیاری از محصولات کشاورزی یا به‌صورت فله‌ای صادر می‌شود یا روی دست کشاورزان مانده است.
بنا به یادداشت علی‌اشرف منصوری؛ فعال حوزه کشاورزی از جمله چالش‌های حوزه «زراعت و باغبانی» شامل ضعف برنامه‌ریزی برای کنترل و مهار خشکسالی از طریق اجرای طرح‌های کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری و استفاده از بذور و درختان با نیاز آبی پایین و ارقام زودرس، ناتوانی در تدوین و اجرای برنامه الگوی کشت در استانها؛ نداشتن برنامه و دغدغه برای حفظ خودکفایی و خوداتکایی در تولید محصولات استراتژیک؛ عدم تامین به‌موقع و به‌اندازه نیاز نهاده‌های موردنیاز ازجمله کود، بذر و سم و افزایش بی‌رویه قیمت نهاده‌ها؛ نداشتن نظارت کافی بر عملیات آماده‌سازی، کاشت، داشت و برداشت در طول فصل زراعی؛ ناهمگن بودن برنامه توسعه مکانیزاسیون در استان‌های کشور و بی‌توجهی به نیاز و ظرفیت مکانیزاسیون در بخش‌های مختلف کشاورزی در ایران؛ متناسب نبودن قیمت‌های تضمینی اعلام‌شده با قیمت تمام‌شده محصولات کشاورزی، رها کردن برنامه توسعه باغات و گیاهان دارویی در اراضی شیب‌دار، ضعف شدید در اجرای برنامه اصلاح و احیای باغات، رها کردن توسعه گلخانه‌ها در کشور با توجه به نقش و اهمیت آن در افزایش بهره‌وری مصرف آب، افزایش تصاعدی تولید و صادرات، ایجاد اشتغال پایدار و… پرداختن به آمار و اطلاعات غلط و غیرواقعی از میزان توسعه این فعالیت در کشور ازجمله مهم‌ترین مشکلات این بخش است.
اگرچه حل تمامی این مشکلات از عهده یک دولت و در یک بازه زمانی کوتاه غیرممکن است، اما اگر قدم‌هایی جدی برداشته نشود کشاورزی و اشتغال کشاورزی و روستایی ایران به‌شدت در معرض خطر قرار خواهد گرفت.
- نویسنده : ملیحه منوری ـ سردبیر
