مائده مطهری زاده/ اسفندماه در خانه هر ایرانی، به جای بوی عید، بوی انواع شوینده‌هاست که به مشام می‌رسد! بانوان ایرانی، به رسم کهن ایران، آن‌چنان به جانِ وسایل خانه می‌افتند که تا اثر نور را بر روی آنها رویت نکنند، ول‌‌کنِ ماجرا نمی‌شوند. اما استفاده بی‌رویه از مواد شوینده، قطعا دشمنِ […]
مائده مطهری زاده/
اسفندماه در خانه هر ایرانی، به جای بوی عید، بوی انواع شوینده‌هاست که به مشام می‌رسد!
بانوان ایرانی، به رسم کهن ایران، آن‌چنان به جانِ وسایل خانه می‌افتند که تا اثر نور را بر روی آنها رویت نکنند، ول‌‌کنِ ماجرا نمی‌شوند.
اما استفاده بی‌رویه از مواد شوینده، قطعا دشمنِ بی‌بروبرگردِ ریه‌های عزیز هم هست و متاسفانه، همه ساله در آستانه نوروز، عده‌ای از خانم‌ها به دلیلِ استنشاقِ ماده شوینده که (بعضا از مخلوط کردن چندتای آنها مانند یک بمب ساعتی برای ریه‌ها عمل می‌کند) راهی بیمارستان‌ها می‌شوند.
رییس مرکز سلامت محیط کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در همین باره گفت: در آستانه سال نو و همزمان با سنت خانه تکانی در کشورمان توجه به اصول ایمنی در مصرف مواد شوینده برای حفظ سلامت امری ضروری است.
جعفر جندقی افزود: بدترین شکل استفاده از مواد پاک کننده و شوینده آن است که آنها را با آب گرم مخلوط کنیم و یا از آنها در محیط های بسته ای که بخار آب وجود دارد، استفاده شود.
وی اظهار داشت: ضرورت دارد هنگام خانه تکانی از پاک کننده استاندارد استفاده شود. از مصرف مواد شوینده و پاک کننده ها در فضاهای بسته خودداری کنید، بخار متصاعد شده از ترکیب جوهرنمک و وایتکس بسیار برای چشم، پوست و ریه خطرناک است و باید از ترکیب این دو ماده جداً پرهیز شود.
جندقی ادامه داد: هنگام شستشوی حمام و سرویس بهداشتی از ماسک های محافظ استفاده کنید، پنجره ها را باز و تهویه را روشن کنید تا جریان هوا برقرار شود. تهویه مناسب محل، روشن کردن هواکش و بازکردن پنجره ها، استفاده نکردن از محلول های غلیظ و استفاده از ماسک مخصوص و یا بستن دستمال ضخیم مرطوب بر روی دهان و بینی می تواند تا حد زیادی از بروز آلرژی ها و پیشگیری از این مشکلات کمک کند. پوشیدن دستکش و ماسک هنگام استفاده از این مواد امری ضروری است.
وی خاطرنشان کرد: استفاده از مواد شوینده شیمیایی ممکن است باعث تشدید بیماریهای قلبی عروقی و ریوی شود. این مواد برای زنان باردار، افراد مسن و کودکان بیشتر آسیب رسان است. به این نکات به صورت ویژه باید توجه شود، مطمئن شوید که استفاده، نگهداری و دفع موادشیمیایی، مطابق با دستورالعمل سازنده است.
جندقی تصریح کرد: این مواد باید در مکانی دور از دسترس کودکان نگهداری شوند. درب محصولات شیمیایی و پاک کننده ها را محکم ببندید. در صورت جابجا کردن مواد، بقیه ماده را در ظرف اصلی بازگردانید. فرآورده های حاوی این مواد را در ظروف ویژه نگهداری کنید. هرگز برچسب روی ظروف مواد شیمیایی را برندارید، اگر برچسب روی ظروف از بین رفته مجدداً روی آن برچسب بزنید.
اقدام ضروری در مسمومیت های ریوی
وی با بیان اینکه اولین و بهترین اقدام برای مسمومان ریوی، خروج سریع فرد از محل سربسته و استفاده از هوای آزاد و قرار گرفتن در معرض جریان هواست، گفت: چرا که استنشاق هوای تازه، تنفس را تسهیل می کند و باعث ایجاد آرامش می شود. خودداری از صحبت کردن، مفید است. ارجاع هرچه سریع تر به پزشک یا تماس با اورژانس ضروری است.
جندقی افزود: انواع مواد شیمیایی می توانند به چشم آسیب برسانند، مواد شوینده و رنگبر از جمله خطرناکترین مواد برای چشم به شمار می روند و در صورت تماس با چشم به سرعت به قرنیه آسیب جدی وارد می کنند. مواد شوینده همچنین می توانند موجب ایجاد زخمهای شدید در پلک شده و استفاده ازعینک حفاظتی جهت کاهش آسیب چشم ها توصیه می شود.
خطرمسمومیت کودکان با مواد شوینده
رییس مرکز سلامت محیط کار وزارت بهداشت، خاطرنشان کرد: کودکان به علت کنجکاوی ممکن است در تماس با این مواد قرار گیرند، بی دقتی و سهل انگاری در استفاده، نگهداری یا جابجا کردن مواد پاک کننده و سفیدکننده کودکان را در معرض خطر قرار می دهد. مصرف اتفاقی این مواد منجر به التهاب و سوختگی دستگاه گوارش می شود و عمل بلع را با مشکل مواجه می کند.
جندقی در پایان اظهار داشت: محصولات شیمیایی و شوینده را همیشه در ظرف اصلی آن نگهداری کرده و هیچگاه این مواد را در ظروف موادخوراکی (مانند بطری نوشابه) نگهداری نکنید. این عمل سبب خورده شدن اشتباهی این مواد توسط کودکان می شود.
عوارض جبران‌ناپذیر مخلوط کردن
مواد شوینده
یک فوق تخصص ریه، آسم و آلرژی گفت: اگر مواد شوینده و سفیدکننده مانند وایتکس با سایر مواد شوینده مخلوط شود، منجر به آزاد شدن گاز کلر می‌شود، این گاز در جنگ‌های شیمیایی مورد استفاده قرار می‌گرفت و عوارض ریوی شدیدی را در افراد ایجاد می‌کند. فریدون خواجعلی با اشاره به تبعات استفاده از موادشوینده قوی و سفیدکننده‌ها در ایام مختلف سال به‌ویژه در ایام منتهی به سال نو، اظهار کرد: در حال حاضر بیش‌ترین نوع مواد شوینده مصرفی وایتکس و آب ژاول است که اگر این مواد با سایر موادشوینده مانند پودر شستشوی لباس، جوهرنمک و … مخلوط شود، منجر به آزاد شدن گاز کلر می‌شود.
این فوق تخصص ریه، آسم و آلرژی ادامه داد: گاز کلر در جنگ‌های شیمیایی مورد استفاده قرار می‌گرفت و این ماده عوارض ریوی شدیدی را در افراد ایجاد می‌کند، زمانی‌که این گاز وارد سیستم تنفسی شود، علائم تنفسی شدید شامل سرفه، تنگی نفس و .. در فرد ایجاد می‌شود، در برخی موارد نیز این گاز منجر به مرگ افراد نیز شده است.
وی بیان کرد: افرادی که بر اثر مصرف موادشوینده و سفیدکننده دچار علائم تنفسی و آسم می‌شوند، ممکن است تا سالیان طولانی با این بیماری دست و پنجه نرم کنند و ملزم به استفاده از دارو باشند.
خواجعلی با اشاره به اینکه افراد باید در موقع استفاده از مواد شوینده و سفیدکننده نکات ایمنی را رعایت کنند، گفت: افراد در موقع استفاده حتما از ماسک و دستکش استفاده کنند، همچنین مکانی که این مواد در آن مورد استفاده قرار می‌گیرد باید تهویه مناسب داشته و هوا در جریان باشد.
این فوق تخصص ریه، آسم و آلرژی ادامه داد: همچنین این مواد باید با آب سرد رقیق شوند، مثلا برای سطوح خیلی آلوده با نسبت یک به پنج رقیق شود و در سطوحی که آلودگی کمتری دارند این نسبت یک به ۵۰ است، آب مورد استفاده برای رقیق کردن مواد شوینده و سفیدکننده نباید گرم باشد.
وی با توصیه به اینکه افراد سعی کنند از موادشوینده معمولی و یا سرکه برای تمیز کردن سطوح استفاده کنند، یادآور شد: این مواد عوارض کمتری برای دستگاه تنفسی دارند.
خواجعلی با تاکید بر اینکه افراد علائم ریوی و تنفسی ناشی از مصرف مواد شوینده و سفیدکننده را جدی بگیرند، توضیح داد: اگر افراد به‌صورت مداوم از این مواد استفاده کنند و علائمی مانند سرفه، تنگی نفس و … را جدی نگیرند و به پزشک مراجعه نکنند، این علائم تشدید و تبدیل به بیماری آسم در افراد می‌شود.
این فوق تخصص ریه با بیان اینکه افراد علائم آلرژی فصل بهار و بیماریهای تنفسی را با یکدیگر اشتباه نگیرند، عنوان کرد: افراد عموما به‌علت مصرف زیاد مواد شوینده دچار علائم تنفسی می‌شوند، در صورتی که در گذشته هیچ زمینهای از بیماری تنفسی و آلرژیک نداشته‌اند، قرمزی چشم نیز یکی از علل شایع استفاده از این مواد است.
وی در پایان گفت: اگر کودک به اشتباه این مواد را به جای مایعات مصرف کرد، فورا به کودک یک لیوان شیر بدهید و سپس به پزشک مراجعه کنید، به‌هیچ عنوان کودک را مجبور به استفراغ نکنید، زیرا ممکن است این مواد وارد مجاری تنفسی کودک شود.
نکات طلایی برای پیشگیری از مسمومیت
استفاده کنندگان از این مواد باید این نکته را بدانند که تماس مواد شوینده با پوست و چشم نیز می‌تواند خطرناک باشد، بنابراین باید هنگام کار از وسایل ایمنی مثل ماسک، عینک کار و دستکش مخصوص استفاده کنند.
به هنگام استفاده از مواد شوینده به این نکات توجه کنید
۱) در هنگام استفاده از فرآورده‌های شیمیایی حتما در نور کافی برچسب بسته‌بندی را مطالعه و سپس مصرف کنید. استفاده از دارو‌ها و مواد شیمیایی درتاریکی می‌توانند خطرناک باشد.
۲) در هنگام استفاده از مواد شیمیایی و فرآورده‌های شوینده و پاک کننده پنجره‌ها را باز کنید تا هوا به خوبی در محیط جریان داشته باشد.
۳) از اختلاط مواد شیمیایی مانند جوهر نمک با فرآورده‌های سفیدکننده جدا خودداری کنید. بخارات و گاز‌های ناشی از این اختلاط بسیار سمی و خفه کننده است.
۴) پس از مصرف مواد شوینده، سفید کننده، جرم بر و لوله بازکن در محیط‌های دربسته و کوچک مانند دستشویی و حمام به هیچ عنوان در یک مکان توقف نکنید چرا که گاز‌های تولید شده در این محیط بدون تهویه مناسب، سمی است.
۵) ضمن استفاده از مواد شیمیایی حتما از وسایل محافظت کننده مانند دستکش بلند، کفش نفوذ ناپذیر، لباس آستین بلند، شلوار بلند و جوراب استفاده کنید.
بهترین غذاها برای پاکسازی ریه
حال که در این روزها، استفاده از مواد شوینده را در دستور کار دارید، بهتر است با ریه‌هایتان نیز کمی مهربان‌تر باشید و به جبرانِ مافات، غذاهای دوستدار و پاکسازی کننده ریه را در سبد تغذیه روزانه‌تان بگنجانید.
سیر، زنجبیل، زردچوبه، سیب، توت های سیاه، گریپفروت، انار، دانه‌ها، آجیل‌ها و لوبیا، پسته، فلفل قرمز، ادویه چیلی و ادویه کاری، پیاز، کلم‌ها، هویج، گوجه فرنگی، کدو تنبل و زردآلو از جمله مواد غذایی دوستدار ریه و پاکسازی کننده آن هستند.
تاثیر شوینده‌ها بر محیط زیست
البته یادمان باشد، که شوینده‌ها علاوه بر تاثیرات منفی که به طور مستقیم بر روی سلامتی انسان می‌گذارند، به طور غیرمستقیم نیز با برجای گذاشتن آثار منفی خود بر روی محیط زیست، سلامتی انسان‌ها را نشانه می‌روند.
دکتر رضا عزتیان، متخصص مهندسی محیط زیست و رییس اداره خدمات بهداشت حرفه‌ای و مشاغل خاص وزارت بهداشت، در این باره می‌گوید: در واقع شوینده‌ها به دلیل ساختار ویژه مولکولی خود دارای ویژگی‌های خاصی هستند که همین ویژگی‌ها باعث خاصیت شویندگی آنها می‌شود. این مولکول‌ها از یک طرف در آب و از طرف دیگر، در چربی قابل حل هستند، یعنی این مواد از یک سو چربی را در خود حل می‌کنند و از سوی دیگر، خود در آب حل می‌شوند. به این ترتیب، با عمل شستشو، ترکیبات مواد شوینده که بخش عمده آنها کربن، گوگرد و نیتروژن است، به صورت محلول وارد آب می‌شوند و این آب دیگر دارای خواص قبلی خود نیست.
به گفته وی این درست است که بخش عمده‌ای از سطح کره زمین را آب فرا گرفته، اما فقط بخش کوچکی از این آب برای مصارفی مثل شرب، کشاورزی و صنعت قابل استفاده است، مثلا در کشور ما از حدود ۴۰۰ میلیارد مترمکعب آبی که به صورت بارش‌های جوی سالیانه به زمین می‌رسد، تنها حدود صد میلیارد متر مکعب آن قابل بازیافت و استفاده است. پس به این ترتیب اهمیت منابع آب – چه آب‌های جاری و چه سفره‌های زیرزمینی- مشخص می‌شود.
این کارشناس و مهندس محیط زیست ادامه می‌دهد: مواد شوینده، سفیدکننده و پاک‌کننده با فرمول مولکولی خاص خود به صورت محلول در آب، وارد سیستم پساب خانگی می‌شوند. با توجه به اینکه در شهری مثل تهران سیستم فاضلاب وجود ندارد، این پساب از طریق چاه‌های فاضلاب به طور مستقیم وارد منابع محدود آب زیرزمینی می‌شود و این منابع را به مواد شیمیایی که عمدتا کربن، گوگرد، هالوژن‌ها و نیتروژن هستند آلوده می‌کند. از طرف دیگر این مواد شیمیایی در محیط آبی، بستر مناسبی برای ایجاد ترکیبات جدید دارند و ترکیباتی مثل هالوآلکان‌ها را به وجود می‌آورند و باز کیفیت آب را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
به گفته عزتیان، در بسیاری از مناطق، از منابع آب زیرزمینی برای شرب استفاده می‌شود. ازت و ترکیبات نیتروژن در درازمدت باعث بروز سرطان‌های گوناگون در انسان می‌شود. به علاوه این مواد در کوتاه‌مدت هم موجب مسمومیت‌های مختلف می‌شوند.
وجود ترکیبات نیتروژن به میزان بالا در آب حتی در کودکان به مرگ منجر می‌شود. این نوع مسمومیت به دلیل بروز رنگ کبود در پوست به «نشانگان مرگ آبی» موسوم است.
ترکیباتی که از طریق شوینده‌ها وارد منابع آب زیرزمینی می‌شوند، به طور غیرمستقیم هم بر سلامت انسان تاثیر می‌گذارند. وجود برخی ترکیبات کربنی در این آب‌ها باعث ازدیاد گونه‌های علف‌های هرز در زمینهای زراعی می‌شود. از موارد دیگر در این مورد می‌توان به افزایش میزان گوگرد و ازت در محصولات کشاورزی اشاره کرد که کیفیت این محصولات را کاهش می‌دهد. وجود این مواد در محصولات کشاورزی باعث آسیب به انسان می‌شود. به علاوه یکی از فاکتورهای مورد ارزیابی کشورهای مختلف در واردات محصولات کشاورزی، میزان ازت و گوگرد در محصولات است و این مساله باعث زیان‌های اقتصادی نیز می‌شود.
وی در پایان گفت: به نظر من استفاده بی‌رویه از مواد شوینده و پاک‌کننده اگر چه در ظاهر کمک به سلامت و پاکیزگی است، ولی اگر کمی عمیق‌تر نگاه کنیم خواهیم دید که پساب‌های حاصل از این مواد در چرخه‌های کوتاه یا بلند مجددا وارد سیستم زندگی ما می‌شوند و سلامت افراد را به خطر می‌اندازند.
پس با همه این اوصاف بهتر است که در استفاده از مواد شوینده، برای تمیز کردن وسایل خانه، احتیاط و صرفه‌جویی بیشتری به خرج دهیم.
پاکیزگی که نتیجه آن، آسیب رساندن به محیط زیست و سلامتی ما باشد، دیگر نامش پاکیزگی نیست، عینِ ناپاکی‌ست.
