زهرا ایران‌شاهی / زلزله اردیبهشت ماه تهران و پسلرزه های آن و همچنین تفاوت در دوری یا نزدیکی به کانون زلزله در مشاء، همه را به این فکر انداخت که گسل های تهران کدامند و آیا فعالیت خود را آغاز کرده اند یا خیر؟ مقاومت مصالح نیز مورد دیگری بود که نشان داد […]
زهرا ایران‌شاهی /
زلزله اردیبهشت ماه تهران و پسلرزه های آن و همچنین تفاوت در دوری یا نزدیکی به کانون زلزله در مشاء، همه را به این فکر انداخت که گسل های تهران کدامند و آیا فعالیت خود را آغاز کرده اند یا خیر؟ مقاومت مصالح نیز مورد دیگری بود که نشان داد هم بُعد مسافت ازکانون زلزله و هم توع ساختمان سازی در این بین از اهمیت فوق العاده ای در حفظ سلامت فیزیکی و روانی شهروندان برخوردار است. درواقع وجود گسل‌های پرخطر در تهران موجب شده تا این منطقه به یکی از مناطق زلزله‌خیز تبدیل شود و طبق برآوردها گسل شرق تهران و گسل جنوب تهران و گسل شمال تهران و… هر کدام می‌توانند باعث زلزله‌ای ویرانگر شوند.
پیش از ورود به بحث، باید بگوییم که بعد از زلزله بامداد جمعه ۱۹اردیبهشت ۹۹ در دماوند و به سبب آن لرزش شهر تهران، بهتر است با گسل‌های شهر تهران آشنایی بیشتری پیدا کنیم. این امر به شما کمک می‌کند تا با آرامش خاطر محل زندگی خود را انتخاب کنید. گسل‌های پرخطر تهران عبارت هستند از: گسل شمال تهران، گسل شرق تهران، گسل جنوب تهران، گسل‌های کوچک و پراکنده در سطح تهران. درواقع شهر تهران در منطقه‌ای قرار گرفته که چند رشته گسل فعال، اصلی و فرعی در آن وجود دارد. مهمترین گسل‌های تهران عبارتند از گسل مشا با طول تقریبی ۲۰۰ کیلومتر، گسل شرق تهران با طول تقریبی ۹۰ کیلومتر و گسل جنوب ری با طول تقریبی ۲۰ کیلومتر هستند.
در صورت وقوع زلزله در تهران، مناطق یک، دو و سه به دلیل حضور گسل‌های شرق تهران، بیشترین آسیب را خواهند دید. مناطق ۷، ۹، ۱۱، ۱۲، ۱۷ به دلیل داشتن بافت فرسوده بیشترین آسیب‌پذیری را خواهند داشت. این در حالی است که براورد شده که در صورت فعال شدن گسل شرق تهران، میزان خسارت برای بیشتر مناطق شهری در حدود ۱۰ درصد برآورد می‌شود، به استثنای منطقه ۱۲ که به علت متراکم بودن بافت محلی، قرار گرفتن بازار بزرگ تهران در آن منطقه و بافت قدیمی و فرسوده آن خسارت بیشتری خواهد دید. اما لغزش گسل شرق تهران به لرزش این مناطق ختم نخواهد شد و همانطور که گفته شد به دلیل تلاقی گسل شرق تهران و گسل شمال تهران، لرزش هر کدام از این دو گسل، موجب لرزه‌هایی در مناطق زلزله‌خیز دیگر خواهد شد.
درواقع می‌توان گفت محل تلاقی گسل شرق تهران و گسل شمال تهران، یکی از خطرناک‌ترین مناطق تهران برای ساخت و ساز است.
اما یکی از مناطق زلزله‌خیز تهران که در صورت جنبش هر کدام از گسل‌های شمال تهران و گسل شرق تهران دچار آسیب‌های جدی خواهد شد، محل تلاقی این دو گسل است. این دو گسل در منطقه لواسان که به طور دقیق محدوده شرقی روستای برگ جهان و افجه را شامل می‌شود قرار دارد. در صورت بروز هر گونه فعالیتی در هر یک از این دو گسل، این نقطه بحرانی از نظر گسیختگی گسل‌های تهران، زلزله‌ای شدید و خسارتی جبران‌ناپذیر ایجاد خواهند کرد. تلاقی دو گسل به این دلیل خطرناک‌تر است که حرکت هر یک از گسل‌ها موجب لرزش دیگری نیز خواهد شد. به این صورت می‌توان گفت یکی از زلزله‌خیز‌ترین مناطق تهران نقاط اطراف تهران و محل تلاقی این دو گسل است. ساخت و ساز غیر اصولی و بدون در نظر گرفتن شرایط تلاقی این دو گسل، موجب بروز خسارت‌های شدید خواهد شد.
گسل جنوب تهران نیز که به گسل ری معروف است در صورت فعالیت می‌تواند یکی از مرگبار ترین زلزله‌های ایران و حتی دنیا را بر جا بگذارد. گسل جنوب تهران از خاوران شروع شده و با گذر از دولت‌آباد و حرکت روی جاده کمربندی تهران در منطقه چهاردانگه پایان می‌یابد. این گسل با طول حدود ۹۰کیلومتر، توان لرزه‌ای به بزرگی ۷ ریشتر را دارد.
گسل در شهرهای جدید
طبق نظر کارشناسان زلزله شناسی، ساخت و سازهای جدیدی که در تهران صورت گرفته نشان از این دارد که هنگام ساخت و ساز در شهر جدید پرند، به وجود گسل جنوب تهران در این منطقه توجهی نشده است و تمرکز جمعیت بسیاری در این ناحیه می‌تواند احتمال آسیب‌پذیری و بحران‌های ناشی از زلزله را در این مناطق بیشتر کند.
این در حالی است که وجود گسل مشاء در شرق تهران نیز می تواند بر شهر جدید پردیس تاثیرگذار باشد. در همین زمینه رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی از انجام مطالعه و بازدید میدانی بر روی ساخت و سازهای منطقه دشت مشاء خبر داد و گفت: در امتداد گسل مشاء در پهنای ۲۰ کیلومتری در دو طرف گسل حدود ۸ شهر با ۲۶۰ هزار نفر و ۲۰۱ آبادی با ۹۵ هزار نفر جمیعت متاثر از فعالیت گسل هستند.
علی بیت‌اللهی در خصوص ساخت‌وسازها و میزان مقاومت ساختمان‌های مسکونی در مجاورت گسل مشاء که موجب لرزه‌خیزی فراوان در منطقه دماوند و تهران شده و موجبات نگرانی مردم ساکن در این مناطق را فراهم کرده است، به ارایه توضیحاتی پرداخت و گفت: در پی وقوع زلزله با بزرگی ۵.۱ دماوند در ۱۹ اردیبهشت ۹۹ ضمن تهیه گزارشی کامل از این زلزله با جزئیات آن در مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اقدام به بازدید میدانی و مستندسازی ساخت و ساز بر روی حریم گسل مشاء شد که اینکار به اتمام رسیده است.
عضو هیات‌علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ادامه داد: با بررسی‌های انجام شده مشخص شد که طول تقریبی گسل مهم و لرزه‌زای اطراف تهران؛ گسل مشاء که از آن به عنوان مهمترین گسل برای خطر زلزله تهران نام برده می‌شود، حدود ۲۲۰ کیلومتر است.
بیت‌اللهی هدف از این بازدید و مطالعه را بررسی وضعیت محدوده مشاء، دشت مشاء، روستای مشاء و همچنین بررسی ساخت و ساز و وضعیت مراکز مسکونی بر روی این گسل و اطراف آن عنوان کرد و افزود: در امتداد گسل مشاء در پهنای ۲۰ کیلومتری در دو طرف گسل مشاء حدود ۸ شهر قرار دارند که شامل بومهن، آبعلی، رودهن، شمشک، دماوند، لواسان، فشم و پردیس هستند و جمعیت شهری ساکن در این شهرها حدود ۲۶۰ هزار نفر است. همچنین در همین پهنه در اطراف گسل مشاء از شرق تا غرب تهران حدود ۲۰۱ پارچه آبادی واقع شده که در این روستاها نزدیک به ۹۵ هزار نفر جمیعت ساکن هستند.
این در حالی است که مدیرعامل شرکت عمران شهرهای جدید نیز با بیان اینکه در مسکن مهرهای پردیس و پرند از قالب های بتونی استفاده شده که خطرات تخریب در برابر زلزله مانند تخریب مسکن مهر کرمانشاه پس از وقوع زلزله را ندارند، گفت: در مسکن مهر کرمانشاه شاهد این بودیم که پس از زلزله نمای واحدهای مسکن مهر فرو ریخت اما تفاوت مسکن مهر پرند و پردیس با مسکن مهر منطقه‌ای مانند کرمانشاه این است که مسکن مهرهای اطراف تهران اغلب بلند مرتبه هستند و در ساخت آنها از قالب بتونی استفاده شده است بنابراین شاهد این مشکلات در مسکن مهر پرند و پردیس نخواهیم بود.
حبیب الله طاهرخانی در خصوص ارزیابی میزان مقاومت مسکن مهر پردیس و پرند در مقابل زلزله افزود: پس از زلزله کرمانشاه و سر پل ذهاب و میزان تخریب مسکن مهرهای این منطقه، مطالعات مقاومت مسکن مهر در برابر زلزله در دستور کار قرار گرفت.
وی تاکید کرد: البته برای ارزیابی‌های بیشتر، مطالعات دقیق تری را در دستور کار قرار داده ایم و مقرر شده تا میزان مقاومت مسکن مهر پردیس و پرند ارزیابی شود. همچنین معاون وزیر راه و شهرسازی افزود: البته موضوعاتی مانند زمین شناسی منطقه، کیفیت اجرا و بستری که در آن ساخت وساز انجام شده در میزان مقاومت واحد‌ها در برابر زلزله دخیل هستند.
گفتنی است که از شهریور ماه سال گذشته حریم گسل های تهران در شورای عالی شهرسازی و ممنوعیت ساخت و ساز در ۸۱ کیلومتر مربع از اراضی پایتخت تصویب شده است اما همین حالا هم با مشاهده مستقیم از شمال تهران و همچنین ویلاسازی در مناطق پرخطری نظیر اطرافِ شهرهای جدید در شمال شرق و شرق تهران، می توانیم ساخت و سازهایی که تمامی ندارد و رمق تنفسی شهر را ربوده، ببینیم. تنها در اردیبهشت امسال ۹۰۰ زلزله در سراسر کشور ثبت شده و از میان شهرهای جدید نیز پرند، منطقه‌ای که ۱۰۰ هزار واحد مسکونی برای جذب جمعیت متقاضی مسکن ساکن تهران، در آن ساخته می‌شود، طبق یافته‌های سازمان زمین‌شناسی در محاصره گسل کوشک-نصرت و گسل رباط‌کریم قرار گرفته است. بنابراین لازم است که مکان یابی شهرهای جدید و همچنین مقاومت مصالح در آنها با دقت و براساس پروتکلهای سختگیرانه ای انجام شود.
