نیلوفر منصوری دبیر گروه اجتماعی/ این روزها شبکه های مجازی، فضایی برای جولان دادن کودکانی شده که مدل های شرکت های مختلف شده اند. کودکانی که یا توسط پدر و مادرشان و یا توسط شرکت های پوشاک، مورد سوءاستفاده تبلیغاتی قرار می گیرند. به گفته یک وکیل دادگستری و فعال حقوق کودک؛ استفاده ابزاری از […]
نیلوفر منصوری
دبیر گروه اجتماعی/
این روزها شبکه های مجازی، فضایی برای جولان دادن کودکانی شده که مدل های شرکت های مختلف شده اند. کودکانی که یا توسط پدر و مادرشان و یا توسط شرکت های پوشاک، مورد سوءاستفاده تبلیغاتی قرار می گیرند. به گفته یک وکیل دادگستری و فعال حقوق کودک؛ استفاده ابزاری از کودکان در شبکه های مجازی و به خصوص اینستاگرام، از آنجایی که از کودک بهره کشی و سوءاستفاده می شود طبق قوانین می شود آن را مشمول کودک آزاری های روانی دانست و والدین را تحت تعقیب کیفری قرار داد. در این گزارش سعی کردیم معضلات و آسیب های این اشتغال نوین برای کودکان را بررسی کنیم.
امروزه، شبکه های مجازی اعم صفحات اینستاگرام و پیام رسان های دیگر، تصاویر زیادی از کودکان برندپوش را نشان می دهند. کودکان مدل و برندپوشی که به عنوان مبلغ انواع پوشاک در فضاهای مجازی جولان میدهند. اگر به سابقه این گونه تبلیغات نگاه کنیم، به سال های گذشته بازمی گردیم، آن روزهایی که کودکان در تیزرهای تلویزیونی و جلد مجلات زرد و حتی خودروها و کامیون ها عکسشان جای می گرفت. با این تفاوت که هیچکدام از آنها تاثیر روانی و ذهنیتی چندانی بر روی کودکان نداشت. دلیل آن هم عدم نشر گسترش آنها بود و جامعه ای وجود نداشت که بازخورد آن را بازتاب دهد. به دلیل همین دائمی نبودن، این موضوع جایی در سطح جامعه نداشت و برای آن رفتارهایی توجیه نمی شد.
عموم جامعه درخصوص کودکان کار، کودکان خسته و نالان سرچهارراه ها، کوره پز خانه ها، فال فروشان پشت چراغ قرمز، گل فروشان کنار جاده و … را تصور می کنند. کودکانی که درس نمی خوانند و احتمالا عضو باندهای مخوف و زیرزمینی هستند.
این در حالیست که واژه های تغییرکرده و گسترده شده اند. شکل جدیدی به خود گرفته اند و به اصطلاح امروزی شده اند. امروزه با نوع و شکل دیگری از این کودکان مواجه هستیم که بر خلاف گروه اول، تمیز و شیک ظاهر می شوند و لباس برند می پوشند و در کنار والدینشان، می ایستند و انواع و اقسام کالاها را تبلیغ می کنند. هرچه تعداد فالوورها بیشتر شود و لایک ها بالاتر برود مبلغ های واریزی به حساب والدین شان بیشتر و بیشتر می شود.
به گفته یک روانشناس، مادرانی که کودکانشان را ابزاری برای تبلیغات اینستاگرامی می کنند یا پدرانی که برای کودکانشان محافظ شخصی می گرند و با انواع و اقسام وسایل لوکس، صفحه اینستاگرامشان را تبدیل به آتلیه ای برای به نمایش گذاشتن فرزندانشان می کنند، و خانواده ای که از کودکانشان به عنوان کالایی برای درامدزایی فکر می کنند و … فکر می‌کنند با ساختن هویت مجازی برای کودکان و ایجاد شهرت برای آنها بزرگ ترین لطف ها را در حق آنها می کنند؛ اما این یک نوع کودک آزاری است. کودک آزاری روانی!
فاطیما فردوس معتقد است: در کنار راهکارهای حقوقی و اینکه والدین چقدر موظف هستند که کرامت و حریم خصوصی کودک را حفظ کنند، باید آگاهی ایجاد کنیم، فرهنگ‌سازی مثبت را پیش ببریم و والدین را که در اغلب موارد ناآگاهانه دست به این اقدامات می‌زنند و از صدماتی که به کودک وارد می‌شود اطلاع ندارند، آموزش دهیم. اگر به موضوع آموزش و آگاهی‌بخشی بیشتر پرداخته شود، صرف‌نظر از قوانینی که در این خصوص وجود دارد، کارآمدتر خواهد بود.
وی به ریشه سوءاستفاده و استفاده ابزاری از کودکان در شبکه‌های مجازی می پردازد و می گوید: استفاده از فضای مجازی در حالی رشد می‌کند که فرهنگ صحیح و آگاهی‌های لازم برای استفاده از آن وجود ندارد. عدم وجود این آگاهی‌ها و عدم استفاده صحیح باعث شده که آسیب‌های زیادی به کودکان وارد شود. بسیاری از والدین برای کودکشان هویت مجازی می‌سازند و تمام زندگی کودکشان را در معرض دید و قضاوت افراد دیگر قرار میدهند که صدمات جبران‌ناپذیری را به کودکان وارد می‌کند. خیلی وقت‌ها آینده زندگی کودکان تحت تاثیر این فعالیت‌ها و قضاوت‌ها قرار می‌گیرد. همه این اتفاقات در حالی رخ می‌دهد که ما طبق پیمان‌نامه حقوق کودک به‌عنوان اصلی‌ترین سندی که در حوزه کودک داری، گفته‌ایم که کودکان حق داشتن حریم خصوصی و حق برخورداری از کرامت انسانی را دارند و تمام دولت‌هایی که به آن پیوسته‌اند، ملزم هستند که در داخل کشور قوانین را در راستای این حقوق تنظیم کنند.
وی درخصوص اینکه این آموزش و آگاهی‌بخشی باید به چه شکلی باشد توضیح می دهد:. ما باید به خانواده‌ها بگوییم که کودکان حق دارند خودشان مسیر زندگی‌شان را انتخاب کنند؛ ولی خانواده‌ها با این کار کودکان را در مسیری هدایت می‌کنند که دیگر خودشان حق انتخاب ندارند. در واقع کودک ناخودآگاه به یک مدل تبلیغاتی تبدیل شده است بدون اینکه خودش بخواهد؛ بنابراین بهتر است از همان فضای مجازی استفاده شود تا این نمونه‌های مخاطره‌آمیز را ببینند و حریم خصوصی کودکان تعریف شود. متاسفانه مشکلی که در کشور ما بسیار وجود دارد این دیدگاه مالکیتی است که والدین نسبت به کودکان دارند. یعنی فکر می‌کنند که بچه‌ها مایملک آنها هستند و هرطور که دلشان بخواهند می‌توانند با آنها رفتار کنند و اصلا حقوقی که یک کودک دارد را به رسمیت نمی‌شناسند چون خودشان را مالک اصلی کودک می‌دانند. در واقع فرهنگ‌سازی باید اول در نقطه تغییر دیدگاه کار کند که به خانواده‌ها گفته شود شما حق این را ندارید که برای کودک تصمیم بگیرید و در کنار آن قوانین هم می‌تواند به این فرهنگ‌سازی کمک کند.
لایحه حمایت از کودکان
در بسیاری از کشورها به منظور پیشگیری از این آسیب ها قوانین و مقررات متعددی به تصویب رسیده است. در جامعه ایران نیز یک لایحه با عنوان حمایت از کودکان و نوجوانان تدوین شده است؛ که برخی از بندهای آن بر حمایت از کودکان و نوجوانان درفضای مجازی تاکید می کند.
عضو کمیسیون مجلس شورای اسلامی نیز در باره این لایحه معتقد است: این لایحه به منظور حمایت از کودکان و پیشگیری از آسیب های فرهنگی و اجتماعی در فضای مجازی تدوین شده است.بر اساس گفته های زهرا ساعی؛ آزار جنسی و همچنین استفاده ابزاری از کودکان و نوجوانان در این فضا که سبب آسیب رسانی به کودکی و ممانعت از تحصیل شود؛ مستلزم برخورد قانونی است.
به نظر می رسد؛ تصویب قوانین و ضوابطی جامع در حمایت از کودکان و همچنین فرهنگ‌سازی و آگاهی بخشی به والدین در پیشگیری از هر یک از این آسیب ها نقش موثری ایفاء کند.
