اشاره آرمان طهرانی روزنامه نگار کارآفرین فردی خلاق، محرک و توانمند برای اشتغالزایی است و کارآفرینی به توانایی افراد در خلاقیت و هدایت کار برمی گردد و نمی توان در این زمینه تفاوت جنسیتی قائل شد و مرد یا زن را کارآمدتر از دیگری دانست. خوشبختانه طی سالهای اخیر زنان کارآفرین از دایره مشاغل خرد […]
اشاره
آرمان طهرانی
روزنامه نگار
کارآفرین فردی خلاق، محرک و توانمند برای اشتغالزایی است و کارآفرینی به توانایی افراد در خلاقیت و هدایت کار برمی گردد و نمی توان در این زمینه تفاوت جنسیتی قائل شد و مرد یا زن را کارآمدتر از دیگری دانست. خوشبختانه طی سالهای اخیر زنان کارآفرین از دایره مشاغل خرد و خانگی فراتر رفته و به مشاغل تولیدی که به لحاظ فیزیولوژیکی نیروی مردانه را می طلبد، وارد شده اند و در این بین با مشکلاتی مواجه شده اند که رفع آنها نیازمند اتخاذ نگاه ویژه به حوزه کارآفرینی زنان است.
به گزارش «جمله» تازه‌ترین آمار از نرخ کارآفرینی زنان در ایران، بیانگر سقوطی یک پلهای است. سهم زنان از بازار کار کشور در تابستان کمتر از ۲۰ درصد و سهم بیکاری آنها در همین فصل بیش از ۱۸درصد بود. زنان قطر پیشتاز مشارکت اقتصادی‌اند.
نرخ بالای بیکاری زنان
گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد مشارکت اقتصادی زنان از ۹.۲ درصد در سال ۱۳۳۵ به بیش از ۱۶ درصد در سال ۱۳۹۸ رسیده است. با این وجود، این پیشرفت مناسب با تغییرات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه نیست. تنها اگر مقوله تحصیل را در نظر بگیریم، در دهه‌های اخیر زنان زیادی به جمعیت تحصیل‌کرده ایرانی اضافه شده‌اند. در برهه‌هایی تعداد زنانی که به دانشگاه راه یافته‌اند بیش از مردان گزارش شده است.
مشارکت پایین اقتصادی و نرخ بالای بیکاری زنان این واقعیت را نشان می‌دهد که همچنان نیمی از جمعیت ایران مشکلات متعددی برای مشارکت اقتصادی و کار کردن دارند. دامنه این موانع از مشکلات اجتماعی تا فرهنگی گسترده است. اگرچه رویکرد‌ها به مقوله کار کردن زنان بسیار تغییر کرده، اما همچنان این رویکرد غالب است که در زمینه کار کردن اولویت با مردان است. کارفرمایان مردان را نان‌آور خانه می‌دانند و اگر قرار باشد دست به انتخاب بزنند در شرایط مساوی بین زن و مرد نیروی کار مرد را برمی‌گزینند. آنها در مواردی پا را از این فراتر گذاشته و حتی خواستار به‌کارگیری زنان با دستمزدی کمتر از مردان هستند. در نظر آنها چون زنان نان‌آور خانه نیستند با حقوق کمتر می‌سازند. علاوه بر این، برخی از کارفرمایان نیز همچنان بر این نظر هستند که زنان قدرت، توان و مهارت کمتری برای کار کردن دارند؛ ذهنیتی که اساسا اشتباه است و بیشتر شبیه توجیهی برای ضایع کردن حقوق زنان به نظر می‌رسد.
“مستر کارد” در تازه‌ترین گزارش خود درباره وضعیت زنان کارآفرین ۵۸ کشور را مورد ارزیابی قرار داده است. ایران در این ارزیابی با یک پله سقوط رتبه ۵۴ را کسب کرده است. رتبه‌بندی کشورهای جهان (کشورهای منتخب) از نظر شاخصه‌های مطلوب برای فعالیت زنان کارآفرین با استناد به داده‌ها و آمارهای نهادهای معتبری نظیر سازمان جهانی کار، یونسکو، بنیاد پایش کارآفرینی جهانی و بانک جهانی صورت گرفته است. در این ارزیابی آمریکا، نیوزلند و کانادا به ترتیب اول تا سوم شده‌اند و تنها چهار کشور عربستان، الجزایر، بنگلادش و مصر امتیازی کمتر از ایران کسب کرده‌اند.
خبرگزاری ایلنا می‌نویسد موانع ساختاری همچون بی‌اعتمادی بانک‌ها برای ارائه وام به زنان و عدم حمایت از زنان کارآفرین از مهمترین عواملی هستند که جامعه زنان را از ورود به چرخه اقتصاد باز می‌دارند.
معصومه آقاپور علیشاهی، عضو کمیسیون اقتصادی و فراکسیون زنان مجلس دهم با اشاره به بدتر شدن شاخص‌های اقتصادی و وضعیت اشتغال در یک سال گذشته به ایلنا گفته است: «در واقع اینکه شاخص کارآفرینی زنان با سقوط مواجه بوده نه به دلیل این است که موانع تازه‌ای سر راه زنان گذاشته شده یا حتی تلاشی برای رفع موانع قبلی نشده است، بلکه وضعیت اشتغال به طور کلی با مشکل مواجه شده و اشتغال زنان نیز تابعی از این اتفاق است.»
او افزوده که در کمیسیون اقتصادی مجلس حمایت از کسب و کار زنان افزایش داشته و چنین نیست که اولویت در اشتغال اولویت به مردان داده شده باشد: «به طور مثال زنانی که می‌خواهند در شهرک‌های صنعتی کسب و کار راه بیندازند از تخفیف ویژه بین ۳۰ تا ۴۰درصد برخوردار خواهند بود و با وزارت صمت هم برای سهولت صدور مجوز برای زنان رایزنی‌هایی صورت گرفته است.»
پیشتازی زنان قطر
بانک جهانی نرخ مشارکت اقتصادی زنان در سال ۲۰۱۷ در قطر را با ۵۸درصد، بالاترین میزان در بین ۳۵ عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی معرفی کرد. در کویت، بحرین و امارات نیز نرخ این مشارکت به ترتیب ۴۷، ۴۴ و ۴۱درصد اعلام شد. نرخ مشارکت اقتصادی زنان ایرانی اما هنوز زیر ۲۰درصد است.
در مهر ۹۸، فاطمه ذوالقدر، عضو کمیسیون کارگری مجلس ایران گفته بود: «بسیاری از زنانی که می‌خواهند کسب و کاری راه بیندازند به‌رغم توانمندی، سرمایه اولیه برای شروع کار را ندارند. وقتی حرف از حمایت از اشتغال میشود اولین چیز کمک به افراد برای تهیه سرمایه اولیه است. بر این اساس زنانی که می‌خواهند کسب و کاری راه بیندازند باید بتوانند وام بگیرند.»
ذوالقدر تاکید کرده بود که وام گرفتن برای زنان مشکل‌تر از مردان است و در مواردی برخوردها سلیقه‌ای می‌شوند؛ بانک‌ها با این ذهنیت که در بازپرداخت وام خود نسبت به مردان مشکل بیشتری دارند از دادن وام به آنها امتناع کرده‌اند.
بازار کار مردانه
شمار مردان فعال در بازار کار ایران ۴ برابر زنان اعلام میشود. معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، اهدافی چون تکثیر انجمن‌های کارآفرینی زنان، توزیع ۱۸میلیارد تومان تسهیلات در روستاها برای سرمایه‌گذاری زنان و شبکه‌سازی برای اشتغال زنان را پیشنهاد کرده است. اهدافی که با استناد به محدودیت‌های بودجه سال ۹۸ زمین مانده‌اند.
دو ماه قبل معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران با انتشار نمودار وضعیت اشتغال زنان ایران در سال ۱۳۹۷، از غیرفعال بودن ۲۸ میلیون زن از نظر اقتصادی خبر داده بود. این نمودار، جمعیت ۴۰ میلیون و ۲۰۰ هزار نفری زنان و آمار ۳/ ۳۳ میلیون زن در سن کار را مبنا و ملاک گرفته و تاکید می‌کرد که از این تعداد، پنج میلیون و ۴۰۰ هزار نفر فعال اقتصادی هستند و باقی که سه چهارم‌شان را زنان خانه‌دار تشکیل می‌دهند، غیرفعال.
معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران نیز پیش‌تر گفته که ۲۰ درصد زنان از نظر اقتصادی غیرفعال، در حال تحصیل هستند، ۲۰ درصد دیگر درآمد بدون کار دارند و یک درصدشان بازنشسته‌اند.
اواسط مهر ۹۸، مهناز قدیرزاده، کارشناس روابط کار و فعال حوزه زنان از ریزش ۱۷۰هزار مفری جمعیت زنان فعال در بازار کار خبر داد و گفت چه بسا نوسانات اقتصادی و کمبود منابع مالی در واحدهای تولیدی، زنان را در صف اولین گزینه‌ها برای تعدیل نیروی کار کرده باشد: «همواره این موضوع مطرح بوده که زنان حاضرند با دریافت مزد کمتری نسبت به مردان کار کنند. این ذهنیت؛ کلیشه‌ای را در بین کارفرمایان شکل داده و بر این اساس آنها در مقاطعی که می‌خواهند هزینه نیروی کار را پایین بیاورند به سراغ زنان می‌روند. احتمال دارد حقوق پیشنهادی برای زنان آنقدر پایین بوده باشد که زنان عطای کار کردن را به لقایش بخشیده و از شمول جمعیت فعال خارج شده‌اند.»
