جمله: حتی اگر راهمان هم به سازمان بهزیستی نیفتاده باشد، اما از گوشه و کنار از شرایط فرزند خواندگی و شرایط سخت و دشوار بسیار شنیده ایم. مراحل پیچیده و زمانبری که ممکن است خیلی از افراد را در میانه راه منصرف کند. دشواری قوانین فرزندخواندگی در ایران، سبب شده تا هم خانواده‌های در انتظار فرزند، در بسیاری از موارد قید مسیر پر پیچ و خم فرزنددار شدن را بزنند و هم کودکان تحت سرپرستی بهزیستی از داشتن یک خانواده محروم بمانند، موضوعی که برخی نمایندگان مجلس هم به آن اذعان داشته و معتقدند این وضعیت به صلاح جامعه نیست و باید تغییراتی در آن اعمال شود. علاوه بر آن موضوع دیگری هم وجود دارد که با وجود همه تغییر و تحولات سال های اخیر کشورمان همچنان قبح آن نریخته است و همچنان از تابوهای کشور ما به شمار می رود.
افراد بسیاری در کشور ما وجود دارند که به دلایل مختلف امکان فرزند دار شدن را ندارند همچنین به دلیل بالا رفتن سن ازدواج بسیاری از زوج ها در نهایت می توانند یک فرزند داشته باشند. زوج های بسیاری وجود دارند که هر کدامشان احتمالا بالای ٣٠سال دارند، به مرور زمان پا به سن می گذارند و ممکن است از شوق و ذوق بچه دار شدنشان کاسته شود. این در حالی است که بسیاری از کودکان در بهزیستی بزرگ می شوند و با تنهایی خود سر می کنند و مراحل اداری اجازه نمی دهد که آنها خانواده ای داشته باشند.
مصائب فرزند خواندگی زیاد است که یکی از دلایل آن نداشتن تمکن مالی است و همین مساله بچه های زیادی را در لیست انتظار نگه داشته و اجازه نداده تا بهزیستی اتاق های خلوتی به خود ببیند. مدتی نیز در پی این مسائل با ربودن اطفال از بیمارستان ها و فروش آن ها مواجه هستیم موضوعی که بسیار رسانه ای شد و چالش های خاص خود را مطرح کرد.
در هر صورت تنها سازمانی که متولی نگهداری از کودکان بدسرپرست و بی سرپرست است، سازمان بهزیستی به شمار می رود و خانواده ها از طریق این سازمان می توانند عهده دار و سرپرستی این کودکان را بپذیرند. اما طبق قانون سرپرستی این کودکان شرایط و ضوابط خاص خود را دارد که این خانواده ها باید از آن ها برخوردار باشند.
این قوانین در «قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست» مصوب سال ۱۳۹۲، «آیین نامه اجرایی ماده ۲۲ قانون حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان بی سرپرست مصوب سال ۱۳۹۴ و آیین نامه اجرایی ماده ۳۶ «قانون حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست مصوب سال ۱۳۹۴» به وضوح شرایط را بیان کرده است:
طبق این قوانین؛ زن و شوهر بدون فرزند، دختران و زنان بدون شوهر و زن و شوهر دارای فرزند گروه‌هایی هستند که می‌توانند متقاضی سرپرستی کودکان بی‌سرپرست و بد سرپرست تحت پوشش سازمان بهزیستی باشند. همچنین افراد متقاضی باید شرایطی مانند مقید به انجام واجبات و ترک محرمات، صلاحیت اخلاقی، عقد دائم بین زوجین و تابعیت ایرانی را دارا باشند.
در این قوانین آمده است که حداقل یکی از زوجین باید بیش از ۳۰ سال سن داشته باشد. دختر مجرد متقاضی نیز باید حداقل ۳۰ سال سن داشته باشد. متقاضیان کمتر از ۵۰ سال برای فرزند خواندگی در اولویت هستند. از سوی دیگر فرد متقاضی نباید محکومیت کیفری داشته باشد.
تمکن مالی نیز از دیگر شرایط فرزندخواندگی است و با ابزارهایی مانند شغل پایدار با درآمد مکفی، خانه مسکونی اعم از ملکی یا استیجاری و … توسط بهزیستی سنجیده می‌شود. فرد متقاضی همچنین باید دارای بیمه پایه اجتماعی و درمان باشد، چراکه باید بعدا کودک را بیمه تکمیلی کند. تمکن مالی یکی از زوجین در زمان ارائه تقاضانامه برای احراز شرایط کفایت می‌کند اما تملیک اموال یا حقوق یا تعهد به تملیک اموال یا حقوق در آینده به نفع کودک یا نوجوان و نیز بیمه عمر باید توسط زن و شوهر ( هر دو) انجام شود.
آنگونه که در قانون آمده است فرد متقاضی باید سلامت جسم و روان و توانایی عملی نگهداری از کودکی را دارا باشد به بیماری سفیه یا جنون نیز مبتلا نباشد. نداشتن اعتیاد به مواد مخدر، روانگردان و الکل نیز از دیگر شرایط نگهداری از کودک است. همچنین متقاضی فرزندخواندگی نباید مبتلا به بیماری واگیر یا صعب العلاج باشد. همچنین برای زن و شوهر بدون فرزندی که متقاضی فرزندخواندگی هستند باید ۵ سال از تاریخ ازدواج آنها گذشته باشد و از ازدواج فعلی خود فرزند نداشته باشند. از زوجین بنا به تشخیص پزشکی قانونی بچه دار نشوند نیاز به گذشته ۵ سال نیست. همچنین اگر از ازدواج متقاضیان ۵ سال گذشته باشد و آنها بچه نداشته باشند نیاز به اخذ گواهی پزشک متخصص زنان و زایمان نیز نخواهند داشت.
یکی دیگر از مواردی که در قانون به آن اشاره شده این است که زنان و دختران بدون همسر نیز این افراد نباید فرزند داشته باشند اما اگر خانم مجرد بخواهد سرپرستی خواهران و برادران یا برادرزاده ها و خواهرزاده ها، نوه‌های خود را به عهده بگیرد داشتن فرزند بلامانع است. بنابراین این قانون به خانم‌های مجرد اجازه داده است که فقط کودک دختر را به سرپرستی بپذیرند اما اگر خانم مجرد واجد شرایط بخواهد سرپرستی برادر، پسر برادر یا پسر خواهر یا نوه خود را بپذیرد بهزیستی موضوع را به دادگاه منعکس می کند. اگر دادگاه این امر را بپذیرد بهزیستی فرایند انجام کار را ادامه خواهد داد.
قانون در ادامه برای دختران و زنان بدون شوهر شرایط دیگری را هم مدنظر دارد و آن این است که این افراد باید دارای منزل مسکونی به صورت مستقل باشند البته ملکی یا استیجاری بودن منزل تفاوتی ندارد. اگر متقاضی در منزلی به همراه اعضا خانواده خود زندگی می کند منزل مذکور باید دارای امکانات رفاهی برای کودک باشد. همچنین اعضای خانواده وی نیز باید بررسی شوند.
لازم به ذکر است برای پذیرش درخواست زوجین دارای فرزند رعایت تناسب سنی کودکان زیستی (بیولوژیک) متقاضی و کودک تحت سرپرستی الزامی است. واگذاری کودک غیرهمجنس با کودکان زیستی متقاضیان بلامانع است. بنابراین درصورتی که متقاضیان سه کودک زیستی داشته باشند که با متقاضیان زندگی می‌کنند صرفا آنها می توانند یک کودک دیگر را به سرپرستی بگیرند مگر آن که کودکان تحت سرپرستی خواهر یا برادر باشند. اگر کودکان زیستی به دلیل ازدواج با خانواده زندگی نمی کنند شرط مزبور لازم نیست رعایت شود.
