ماهور مهراد شهرهای جدید به جهت فاصله از شهرهای مادر، عدم برخورداری از امکانات رفاهی و خدماتی کافی مشکلاتی برای ساکنان این شهرها داشته که تلاش شده در یکی دو سال گذشته به آنها توجه شود. بنابراین موضوع اجتماعی مساله‌ای محوری در مجموعه شهرهای جدید است. در گذشته عدم فضای مناسب برای کسب و […]
ماهور مهراد
شهرهای جدید به جهت فاصله از شهرهای مادر، عدم برخورداری از امکانات رفاهی و خدماتی کافی مشکلاتی برای ساکنان این شهرها داشته که تلاش شده در یکی دو سال گذشته به آنها توجه شود. بنابراین موضوع اجتماعی مساله‌ای محوری در مجموعه شهرهای جدید است. در گذشته عدم فضای مناسب برای کسب و کار بانوان، خشونت‌های خانگی و افسردگی تنها بخش کوچکی از مشکلات این قشر جامعه در سایت‌های مسکن مهر شهرهای جدید بود که بر اساس همین مشکلات، وزارت راه و شهرسازی در دولت یازدهم و دوازدهم در حال اندیشیدن تدابیر لازم جهت رفع هر چه سریعتر مشکلات مردم در شهرهای مذکور بوده و هست.
بر همین مبنا بود که در سال۹۶ پیش‌نویس سند «توسعه شهرهای جدید» با ترسیم چشم‌انداز ۲۴ ساله برای ۱۳ شاخص کیفیت زندگی در این شهرها تدوین شد. جزئیات این سند، مسیر «خواب‌زدایی» از شهرهای جدید موجود و نحوه ایجاد «نسل نوین» شهرها را برای عوامل شهرساز ترسیم کرده است. به‌واسطه تکالیف موجود در این سند، «شهرهای جدید تا ۱۴۲۰» به مناطق جذاب حاوی خدمات رفاهی برای استقرار جمعیت تبدیل می‌شوند و ۱۰ نارسایی در آنها –از جمله خلأ مراکز شغلی و مترو برطرف می‌شود. در حال حاضر ۷۸ درصد از ظرفیت جمعیت‌پذیری شهرهای جدید، خالی از سکونت است.
سند توسعه شهرهای جدید برای «ارتقای کیفیت زندگی در ۱۷ شهر جدید موجود» و «نحوه احداث ۱۱ شهر جدید دیگر (نسل نوین شهرهای جدید)» در قالب «شهرهای جدید ۱۴۲۰» تهیه و تدوین شد. این در حالی است که در حال حاضر ۱۷ شهر جدید در کشور وجود دارد. این ۱۷ شهر جدید موجود در کشور بر مبنای مطالعات صورت گرفته در دهه ۶۰ و بر مبنای دو هدف کلی «اسکان سرریز جمعیت کلان‌شهرها» و همچنین «تامین مسکن برای پاسخ به نیاز رشد شتابان جمعیت» ایجاد شده و طی سه دهه اخیر گسترش یافتند؛ ظرفیت جمعیت پذیری برای این شهرهای جدید ۱۷ شهر جدید موجود طی سال‌های گذشته و در مطالعات انجام شده، ۳ میلیون و۶۴۱ هزار نفر تعریف شد؛ به این معنا که ۱۷ شهر جدید موجود کشور در مجموع گنجایش جذب نزدیک به ۴ میلیون نفر جمعیت را دارند.
اما الگوی جهانی ساخت و توسعه شهرهای جدید نشان می‌دهد یک شهر جدید کارآمد، شهری است که حداقل ۵۰ درصد از ظرفیت جمعیت‌پذیری تعریف شده برای آن فعال است و مورد سکونت خانوارها قرار گرفته باشد؛ همچنین برخورداری از شاخصه‌های مهمی همچون «سرزندگی»، «هویت اجتماعی» و «سکونت طبقات مختلف اجتماعی» از دیگر معیارهای کارآمدی یک شهر جدید در استانداردهای تعریف شده جهانی است.
شهرهای جدید در کشور ما اما با چالش هایی روبرو بوده اند که در یکی دو سال گذشته تلاش شده بسیاری از آنها حل شود. اولین چالشی که شرکت عمران شهرهای جدید در حل آن تا حدود زیادی موفق بوده، به «کیفیت نازل سطح زندگی در شهرهای جدید» برمی‌گردد؛ مشاهدات و مطالعات صورت گرفته طی سال‌های گذشته از سطح پایین کیفیت در شهرهای جدید حکایت می‌کند؛ به این معنی که سطح کیفیت زندگی به لحاظ شاخصه‌های گوناگون همچون دسترسی به مراکز خدماتی، خدمات زیربنایی و روبنایی و سایر شاخصه‌های سنجش رفاه شهری، در شهرهای جدید در مقایسه با سایر شهرها پایین‌تر است.
چالش دوم، «جانمایی نامناسب برخی شهرهای جدید» به علت سهل‌انگاری و کم‌کاری در مکان‌گزینی برای احداث و گسترش شهرهای جدید است؛ این در حالی است که در برخی شهرهای جدید هرچند جانمایی اولیه برای احداث شهر مناسب بوده است اما ساخت و سازهای مسکن مهر طی یک دهه گذشته عمدتا در مناطقی از این شهرها انجام شده است که نسبت به سایر مناطق دورافتاده‌تر و نامناسب‌تر بوده‌اند.
نبود سامانه حمل و نقل عمومی سریع و ارزان سومین چالشی است که در جریان یک نظرسنجی از ساکنان شهرهای جدید، ۷۵ درصد ساکنان این شهرها از کمبود و نقص شبکه حمل و نقل بین شهر جدید و شهر مادر به‌عنوان مهم‌ترین مشکل سکونت در این شهرها یاد کرده بودند. چالش چهارم نیز به فقر خدمات رفاهی و سکونتی در شهرهای جدید برمی‌گردد؛ که هم‌اکنون شهرهای جدید در سطح افزایش سطح دسترسی به خدمات و امکانات رفاهی، تفریحی، بهداشتی و درمانی، آموزشی وبهتر از قبل شده اند.
ضعف در جذب جمعیت هدف، پنجمین چالش حال حاضر شهرهای جدید موجود است؛ هم‌اکنون بیش از ۷۰ درصد جمعیت‌پذیری شهرهای جدید محقق نشده است که مهم‌ترین علت این امر سطح پایین کیفیت زندگی در این شهرها به واسطه مشکلات فراوانی است که پیش‌روی ساکنان این شهرها قرار دارد.
دامن زدن به جدانشینی در شهرهای جدید، چالش ششمی است که در سند توسعه شهرهای جدید ۱۴۲۰ بر ضرورت حذف آن طی ۲۴ سال آینده تاکید شده است؛ نباید از نظر دور داشت که درحال حاضر چهره جمعیتی شهرهای جدید، چهره‌ای فقیرنشین است؛ به این معنا که عمده ساکنان شهرهای جدید جزو طبقات ضعیف جامعه هستند و اختلاط جمعیتی که یکی از مهم‌ترین شاخص‌های کارآمدی یک شهر جدید محسوب می‌شود در کمترین سطح ممکن قرار دارد.
هفتمین چالش کلیدی شهرهای جدید عدم دسترسی کامل ساکنان شهرهای جدید به خدمات زیربنایی همچون آب، برق، گاز و… به خصوص در محله‌های مسکن مهر بوده است که بسیاری از این مشکلات حل شده است.
کمبود خدمات تفریحی، هشتمین چالش حال حاضر شهرهای جدید و یکی از مهم‌ترین عوامل سطح پایین کیفیت زندگی در این شهرها محسوب می‌شود. چالش نهم، مدل سنتی تامین مالی برای توسعه شهرهای جدید است که طی سال‌های اخیر مبنای تامین مالی در این شهرها محسوب می‌شده است و با مدل مشارکتی در ساخت، تغییر کرده است.
تبدیل شدن شهرهای جدید به خوابگاه شاغلان کلان‌شهرها، دهمین چالش کلیدی ساکنان این شهرها محسوب می‌شود که ناشی از وابستگی شغلی شهرهای جدید به شهرهای مادر است؛ این مشکل مشارکت اجتماعی شهروندان را نیز پایین می آورد. بنابراین موضوع بحث اخیر در شرکت عمران شهرهای جدید هم بود.
درواقع دومین جلسه شورای مشورتی شهرهای جدید با دستورکار توسعه زیرساخت‌های اجتماعی با حضور مدیر عامل شرکت عمران شهرهای جدید، اعضای هیات مدیره و اعضای شورای مشورتی در شهر جدید اندیشه برگزار شد.
حبیب اله طاهرخانی در این جلسه، موضوعاتی از جمله تقویت روابط علمی و حرفه‌ای و معرفی دستاوردهای شهرهای جدید به ویژه در حوزه زیرساخت‌های اجتماعی به جامعه دانشگاهی و علمی کشور را از سیاست‌های شهرهای جدید برشمرد و تأکید کرد: استفاده از دستاوردهای علمی دانشگاه‌ها، بازدیدهای علمی و تورهای دانشگاهی، پشتیبانی از پایان‌نامه‌های دانشجویی و نیز انعقاد تفاهم‌نامه‌های علمی با دانشگاه‌ها به عنوان برنامه ها و اقدامات تاثیرگذار برای تحقق اهداف شهرهای جدید به ویژه در حوزه فرهنگی و اجتماعی به شمار رفته و باید مورد توجه قرار گیرد.
گفتنی است که عملکرد شهرهای جدید در چهار محور توسعه زیرساخت‌های اجتماعی، تقویت و کارآفرینی، توسعه رویدادهای شهری همچون جشنواره‌های فیلم و عکس و نیز نمایشگاه‌های صنایع دستی و در نهایت خوانش شهرهای جدید، بهرت از قبل بوده است.
