ماهور مهراد در تعریف امده است که «شهر جدید» به نقاط جمعیتی اطلاق می‌شود که در چارچوب طرح مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران خارج از محدوده قانونی و حریم استحفاظی شهرها (هرکدام که بزرگتر باشد) برای اسکان حداقل ۳۰ هزار نفر به اضافه ساختمان‌ها و تأسیسات مورد نیاز عمومی، خدماتی، اجتماعی و اقتصادی […]
ماهور مهراد
در تعریف امده است که «شهر جدید» به نقاط جمعیتی اطلاق می‌شود که در چارچوب طرح مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران خارج از محدوده قانونی و حریم استحفاظی شهرها (هرکدام که بزرگتر باشد) برای اسکان حداقل ۳۰ هزار نفر به اضافه ساختمان‌ها و تأسیسات مورد نیاز عمومی، خدماتی، اجتماعی و اقتصادی ساکنان آن پیش‌بینی می‌شود.
مکان‌یابی شهرهای جدید با رعایت سیاست‌های دولت و در قالب طرح کالبدی ملی و منطقه‌ای و ناحیه‌ای براساس پیشنهاد وزارت مسکن و شهرسازی و تصویب شورای عالی تعیین می‌شود. پس از تصویب مکان احداث شهر جدید، وزارت مسکن و شهرسازی می‌تواند حسب مورد برابر قوانین و مقررات جاری نسبت به تملک‌اراضی و املاک مورد نیاز اقدام کند و متقاضی غیردولتی نیز می‌تواند نسبت به خریداری اراضی و املاک مورد نیاز طبق مقررات جاری اقدام کند.
تهیه طرح جامع شهرهای جدید پس از اخذ موافقت اصولی از وزارت مسکن و شهرسازی و براساس سیاست‌های مصوب دولت به عهده‌متقاضی است. تصویب طرح مذکور از وظایف و اختیارات قانونی شورای عالی است و همه دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط نیز در خصوص ارائه اطلاعات به متقاضی و مرتبطان با طرح جامع شهرهای جدید مکلف به همکاری هستند.
اما سیاست احداث شهرهای جدید در ایران با هدف کاهش فشارهای جمعیتی وارد شده به شهرهای بزرگ در اواخر دهه ۱۳۶۰ مطرح شد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که با توجه به مقطعی بودن افزایش شدید نرخ رشد جمعیت کشور و مهاجرت‌های گسترده روستا- شهری به صورت جهشی و پایین‌تر بودن ظرفیت توسعه کوتاه مدت شهر نسبت به نرخ رشد جمعیت طیّ سال‌های ۱۳۶۵- ۱۳۳۵، ضرورت به ایجاد شهرهای جدید در پیرامون اکثر مادرشهرهای کشور وجود نداشته است. با وجود این، عمده‌ترین دلایل عدم موفقیت این شهرها در جذب جمعیت را می‌توان نبود برنامه‌ای جامع برای انتقال صنایع از مادرشهرها به شهرهای جدید و خوابگاهی شدن آنها، نبود سیستم حمل و نقل عمومی کارآمد میان مادرشهر و شهر جدید، عدم قطعیت در پیش‌بینی تعداد و گروه‌بندی جمعیت، وضعیت اقتصاد و درآمد خانوارهای شهرهای جدید، ضعف در مکان‌یابی، عدم حمایت دولت و نهادهای ذی‌ربط، کندتر بودن روند افزایشی قیمت اراضی در شهرهای جدید نسبت به مادرشهرها، بالاتر بودن سود حاصل از ساخت واحدهای مسکونی در مادرشهرها نسبت به شهرهای جدید، رکود اقتصادی و افزایش نرخ تورم در مقاطعی از دوره زمانی ۱۳۹۲- ۱۳۶۸، و نگرش صرفا کالبدی در تهیه برنامه‌ها و عدم توجه به خواست و نیاز مردم توسط برنامه‌ریزان دانست.
در سال های اخیر اما از جانب دولت و دستگاه های ذی ربط نظیر شرکت عمران شهرهای جدید، اصلاحاتی در نگاه به شهرهای جدید رخ داده است و تلاش شده تا این شهرها از حالت خوابگاهی خارج و به محلی برای سکونت و مشارکت اجتماعی شهروندان تبدیل شود. مدیرعامل شرکت عمران شهرهای جدید در همین ارتباط، تقویت پایه اقتصادی شهرها و شروع فعالیت‌های ارزش‌افزا را از محورهای مورد توجه در توسعه شهرهای جدید قلمداد کرده و گفته است: توجه به فعالیت‌های ارزش‌افزا برای شهر و شرکت عمران در حوزه مشارکت با بخش خصوصی، جذب سرمایه‌گذاری و استفاده از روش‌های متنوع تأمین مالی تعریف شده که باید از راه های مشخص مورد پیگیری و اجرا قرار گیرد.
حبیب اله طاهرخانی با تاکید براینکه شروع نسل دوم شهرهای جدید و شهرک‌های مسکونی و اقامتی به عنوان یکی از محورهای عملیاتی اصلی این شرکت در سال ۹۸ به شمار می رود گفت: شروع نسل دوم شهرهای جدید با تغییر تمرکز از سکونت به سایر کارکردها از مهمترین برنامه‌های عملیاتی مجموعه شهرهای جدید در سال جاری است که خوشبختانه موفق شدیم در این راستا طی سال گذشته علاوه بر آغاز عملیات اجرایی شهرهای تیس و سیراف، اساسنامه شرکت عمران ایوانکی را در هیأت وزیران تصویب کرده و در دستور کار قرار دهیم.
این مقام مسئول با تأکید بر اهمیت برنامه های توسعه و گسترش زیرساخت های اجتماعی در شهرهای جدید بیان کرد: در حال حاضر ۱۴۱ پروژه اجتماعی اعم از احداث پارک، فرهنگسرا، سالن ورزشی، سالن همایش، مرکز محله و …در حال اجرا است که به عنوان یکی از مأموریت های اصلی شرکت عمران تلاش می شود تا پایان سال ۹۹ تکمیل و به بهره برداری برسد. طاهرخانی در ادامه با اشاره به اینکه با توجه به هدف مذکور آغاز عملیات اجرایی شهرهای جدید تابناک، خوارزمی، پارس، کوشک، مکران و سنندج نیز طی امسال در دست پیگیری قرار دارد گفت: در این راستا شروع ساخت شهرک های مسکونی در مناطق کلانشهری و همچنین شهرک های اقامتی با اولویت استانی های شمالی مازندران و گلستان نیز در دستور کار قرار داشته و در حال بررسی و مطالعه است.
به گفته این مقام مسئول با توجه به گزارش ارائه شده ۳۹ پروژه تحت عنوان برنامه شروع نسل دوم شهرهای جدید و شهرک های مسکونی و اقامتی در سطح کشور در دست مطالعه و اجرا بوده که طرح امکان‌سنجی و مکان‌یابی شهرک مسکونی در استان هرمزگان (کلانشهر بندرعباس)، طرح امکان‌سنجی و مکان‌یابی شهرک مسکونی ـ اقامتی در شهرستان بردسیر کرمان، طرح امکان‌سنجی و مکان‌یابی شهرک مسکونی ـ خدماتی در شهرستان سنندج، طرح آماده‌سازی شهرک آبیدر سنندج، طرح آماده‌سازی شهرک‌های استان گلستان (۳ شهرک)، طرح آماده‌سازی شهرک‌های استان مازندران (۳ شهرک)، طرح امکان‌سنجی و مکان‌یابی شهر جدید مکران در شهرستان جاسک، طرح توجیهی شهرک‌های اقامتی ـ گردشگری (استان آذربایجان غربی)، طرح توجیهی شهرک‌های اقامتی ـ گردشگری (استان اردبیل)، طرح تفصیلی شهر جدید حوراء، طرح امکان‌سنجی و مکان‌یابی شهرک مسکونی ـ اقامتی در حریم شهر جدید بهارستان، طرح امکان‌سنجی و مکان‌یابی شهرک مسکونی ـ خدماتی پیرامون شهر جدید پرند، طرح امکان‌سنجی و مکان‌یابی شهرک هشت بهشت واقع در اراضی نجم‌آباد (جاده اشتهارد به نظرآباد) و … نمونه ای از این پروژه ها به شمار می روند.
طاهرخانی برنامه هویت‌بخشی و نوسازی فعالیت‌های فرهنگی و هنری در مجموعه شهرهای جدید را از دیگر مأموریت های مهم شرکت عمران در سال جاری دانست و افزود: تقویت و ایجاد نشانه‌های هویتی در شهرها، برنامه‌ریزی و ساماندهی نما و منظر شهری، اجرای بناهای با معماری فاخر و مرمت و احیاء بناهای تاریخی، برگزاری جشنواره‌ها و گالری‌های فرهنگی و هنری از جمله اقدامات اولویت‌دار برنامه هویت‌بخشی و نوسازی فعالیت‌های فرهنگی و هنری در مجموعه شهرهای جدید محسوب می‌شود. وی در این خصوص اضافه کرد: در این حوزه ۵۸ برنامه در بخش های گوناگون برگزاری هفته های فرهنگی، تعیین شعار شهر و ساخت تندیس در حال اجراست که براساس گزارش های ارائه شده تاکنون نیز نتایج خوبی به همراه داشته است.
گفتنی است که در حال حاضر ۱۷ شهر جدید در سطح کشور با تخمین حدود ۴ میلیون جمعیت در ۴۰ هزار هکتار زمین دولتی (مطابق طرح‌های مصوب) ایجاد شده که در بین آنها هشتگرد در استان البرز با ۶۷۵ هزار نفر بیشترین و مهاجران استان مرکزی و رامشار چهارمحال و بختیاری با ۶۰ هزار نفر کمترین جمعیت مصوب را دارند. پیش‌بینی می‌شود جمعیت شهرهای جدید تا ۵ سال آینده به بیش از ۲٫۵ میلیون نفر برسد. همچنین قرار است ۸ شهر جدید دیگر ساخته شود که در مرحله‌ی مطالعات قرار دارند.
