دیر زمانی است صنعت دخانیات از اولین صنایع سودآور جهان بوده است اما پس از تنزل رتبه، به رتبه سوم در جهان پس از صنعت نفت خام و داروسازی رسیده است. حدود ۱۰۰ میلیون نفر در جهان به کسب و کار در صنعت دخانیات مشغول هستند و این در حالی است که تولید […]
دیر زمانی است صنعت دخانیات از اولین صنایع سودآور جهان بوده است اما پس از تنزل رتبه، به رتبه سوم در جهان پس از صنعت نفت خام و داروسازی رسیده است. حدود ۱۰۰ میلیون نفر در جهان به کسب و کار در صنعت دخانیات مشغول هستند و این در حالی است که تولید سالانه توتون در جهان رقمی حدود ۶ میلیون تن است که محصول ۱۲۰ کشور جهان است و ۸۰ درصد این تولیدات حاصل کشورهای در حال توسعه است.
به گزارش «جمله» ایلنا، شرکت دخانیات ایران در دوران قبل از خصوصی‌سازی و لغو قانون انحصار و به واسطه حاکم بودن قانون انحصار محصولات دخانی که در حوزه اختیارات دولت بود و به نمایندگی از دولت کلیه سیاستگذاری ها و تنظیم بازار مصرف نهایی مرتبط با کالاهای دخانی در اختیارات و وظایف شرکت شرکت دخانیات تعریف می‌شد و مجوزهای مرتبط با واردات سیگار و توزیع آن در ایران و سایر محصولات دخانی را صادر می‌کرده است. واگذاری شرکت دخانیات ایران در سال ۲۰۱۲ میلادی یعنی ۱۳۹۱ شمسی با هدف آزادسازی بازار صورت گرفت که این واگذاری این شرکت به دو بخش تصدی گری و حاکمیتی تقسیم کردید.
در دهه ۷۰ آثار اجتماعی و اقتصادی ناشی از جنگ تحمیلی سبب شد که شرکت دخانیات ایران با ناوگان فرسوده و قدیمی توانایی مدیریت بازار تولید و مصرف و از دست بدهد و وضعیت این صنعت در شرایط آسیب پذیری قرار گیرد به طوری که نفوذ قاچاق به میزان ۷۵ درصد سهم بازار و ارزش ۷۰۰ میلیون دلار به قیمت آن زمان شد.
ساماندهی صنعت دخانیات
در زمینه ساماندهی صنعت دخانیات ؛ بر خلاف رویه‌های گذشته با وضع تعرفه های موثر واردات تسهیل شد، با مذاکره با شرکت‌هایی انجام شد که بیشترین سهم در بازارهای مصرف را داشتند به همین منظور برای تولید مشترک با انها توافق شد، با متناسب‌سازی عوارض و مالیات صرفه اقتصادی از قاچاق کم شد و مبارزه با قاچاق همزمان با همکاری ستاد ستاد مبارزه با قاچاق همه‌جانبه با آن انجام شد که یکی از دستاوردهای ساماندهی سهام صنعت دخانیات این بود سهم قاچاق ۷۵ درصد در سال ۸۱ به کمتر از ۱۰ درصد در سال ۸۴ کاهش یافت و همچنین واردات رسمی و قانونی از کمتر از یک میلیارد نخ به ۲۲ میلیارد نخ بالغ گردید مدیریت دولت در بازار مصرف بیش از ۹۰ درصد افزایش درآمد دولت از حقوق قانونی ناشی از واردات رسمی در سالهای ۸۱ تا ۸۳ بالغ بر ۲۲۰ میلیون دلار شد.
امروزه شرکت دخانیات با استفاده از فناوری پیشرفته و تکیه بر تجربیات نوین علمی بر اساس یک مدیریت پویا در تلاش است سهم شایسته‌ای از بازار مصرف داخلی را از آن خود کند. متاسفانه در کشور ما مبارزه با مصرف دخانیات با مبارزه با صنعت دخانیات اشتباه گرفته شده است و تجربه ۴۰ سال اخیر نشان داده که سیاست گذاری‌ها در این بخش به هیچ وجه موفق نبوده و کاهش مصرف را به دنبال نداشته است. با وجود تضاد منافع بین وزارت بهداشت و شرکت‌های تولیدکننده محصولات دخانی در تمام دنیا، شرکت دخانیات ایران در راستای کاهش مضرات مصرف محصولات دخانی قدم‌های بزرگی از جمله پیگیری تدوین، تصویب و اجرای آیین نامه قانون جامع مبارزه با دخانیات با مشارکت وزارت بهداشت و طراحی و ساخت محصولات مرغوب در سطوح برتر کیفیت را انجام داده است.
قاچاق کالاهای دخانی
ایران به عنوان کشوری مهم در خاورمیانه برای تجارت بین المللی و کسب و کارهای تجاری از اهمیت استراتژیک برخوردار است. شرکت‌های چند ملیتی سیگار نیز از این قاعده مستثنا نیستند و بازار ایران به دلیل اینکه جمعیت زیاد و رو به توسعه دارد و سطح زندگی در این کشور ارتقا یافته است، سطح مصرف سیگار در حد متوسط می‌باشد، در راستای روند جهانی شدن از نقش و انحصار دولتی دخانیات کاسته شده، که این موضوع اهمیت دارد.
به اعتقاد کارشناسان این حوزه شرکت دخانیات ایران را می‌توان از سودآورترین شرکت‌های دولتی در بخش صنایع و معادن دانست و بر اساس آمار ارائه شده نیز گردش مالی سالانه محصولات دخانی در ایران سهم صادرات، واردات و تولید داخلی و به ویژه شرکت‌های خارجی است که بخش اعظم واردات سیگار به ایران نیز از کشورهای سوئیس، ترکیه و امارات و به طور عمده از کردستان عراق صورت می‌گیرد. در حالی که گفته می‌شود حدود نیمی از سیگارهای مصرفی در ایران به صورت قاچاق وارد می‌شود شرکت ژاپنی JTI بیشترین سهم واردات سیگار در ایران را به خود اختصاص داده و بعد از آن دو شرکت بریتیش امریکن توباکو و کره‌آ توباکو و جنسینگ کورپوریشن قرار دارند.
ابتدای دهه ۸۰ و بین سالهای ۸۱ تا ۸۴ با ابزار قیمتی مثل مالیات و عوارض به جنگ قاچاق نرفتیم بلکه با سیاست‌های «ایجابی» مثل تامین قانونی مصرف داخلی از طریق جلب مشارکت خارجی، واردات قانونی و تعیین عوارض و مالیات موثر و منطقی، بازار قاچاق مدیریت شد. بعد از آن هر وقت با وضع عوارض و مالیات سنگین برای کاهش مصرف روبه‌رو شدیم باعث شده پدیده قاچاق دارای سودآوری اقتصادی باشد.
البته نباید فراموش کرد وضع مالیات و عوارض قانونی نامتناسب بین محصولات داخلی و خارجی و به تبع آن افزایش قیمت تمام شده سیگار داخلی، شوک‌های اقتصادی و ارزی، کاهش قدرت خرید مصرف‌کنندگان و عدم کنترل مرزها باعث شد سیگارهای قاچاق با مزیت «ارزان بودن قیمت» وارد ایران شود. متاسفانه در شرایط فعلی که مصرف سیگار کشور با رشد بسیار بالایی به تسخیر محصولات دخانی قاچاق در آمده است. از علل روند افزایش عرضه کالاهای دخانی در سطح کشور می‌توان به انتزاع وظایف حاکمیتی از شرکت دخانیات ایران، فقدان متولی توانمند و کمبود امکانات لجستیکی در زمینه مبارزه با قاچاق محصولات دخانی در کشور و خارج شدن مبارزه با قاچاق کالای دخانی از اولویت‌های ناجا اشاره کرد. به طوری که حجم کل کشفیات سیگارهای قاچاق پس از انتزاع وظایف حاکمیتی از شرکت دخانیات از اوایل سال ۱۳۹۱ به میزان بسیار محسوسی کاهش یافته است.
*خصوصی سازی در دخانیات
نوع واگذاری شرکت دخانیات ایران در سال ۱۳۹۱ شمسی به گونه‌ای بود که به با هیچ یک از مولفه‌ها و روش‌های مرسوم خصوصی‌سازی در دنیا سنخیتی نداشت. بعد از گذشت یک دهه از خصوصی سازی شرکت دخانیات ایران مشکلات بسیاری در بخش‌های کشاورزی تولید و فروش محصولات دارد که چنانچه تدبیر و اقدام عاجل صورت نپذیرد به زودی شاهد بروز یک بحران اجتماعی- امنیتی به خصوص در حوزه اشتغال بالغ بر ۱۵ هزار کارگر و کشاورز و افزایش بیکاری خواهیم بود.
با واگذاری یا به عبارتی با رهاسازی صنعت دخانیات دستاوردهای تجربه موفق و درخشان ساماندهی شرکت دخانیات ایران ذیل طرح «ساماندهی صنعت و تجارت و مبازره با قاچاق» به یکباره از بین رفت و با اجرای متزلزل و تفاسیر متعدد از مصوبات هیئت محترم وزیران امروز شاهدیم مقادیر زیادی از سهم بازار محصولات دخانی از قاچاق است.
در حوزه تولید نیز شرکت‌های خارجی در یک رقابت نابرابر و همپای قاچاقچیان بیش از ۷۰ درصد بازار مصرف را بدون هیچ گونه الزام و تعهد به دست گرفتند و سودآوری محقق شرکت دخانیات ایران در دهه ۸۰ تبدیل به بدهی‌های بسیاری شده است. با وجود بالا بودن تولید به نظر می‌رسد به دلیل تقاضای بالای برای دخانیات در ایران این بازار باعث شده تا برندهای جهان دخانیات رقابت می‌کنند. بر اساس آمار رسمی منتشر شده از سوی وزارت بهداشت میزان مصرف سیگار در ایران حدود ۵۵ میلیارد نخ است اما وزارت صنعت معدن و تجارت اعلام کرد این رقم سالانه ۷۰ میلیارد نخ است البته آمار غیر رسمی از ۹۰ میلیارد نخ سیگار در سال نیز حکایت می کند. با در نظر گرفتن هر کدام از این آمار می‌تواند برآورد کرد که ۱۲.۵ یعنی ۱۰ میلیون ایرانی متاسفانه سیگاری هستند.
