نیلوفر منصوری- دبیر گروه اجتماعی / هفدهمین روز از سال ۹۹ برای فعالان و دوستداران محیط زیست، روز خوبی نبود. روزی پر از آزمون و خطا برای زنده گیری تنها یوزهای آسیایی باقیمانده در پردیسان برای انتقال به توران. روزی که خاطره جابه‌جایی تلخ گور‌ها به زیستگاه جدیدشان و مرگ تعدادی از آنها […]
نیلوفر منصوری-
دبیر گروه اجتماعی /
هفدهمین روز از سال ۹۹ برای فعالان و دوستداران محیط زیست، روز خوبی نبود. روزی پر از آزمون و خطا برای زنده گیری تنها یوزهای آسیایی باقیمانده در پردیسان برای انتقال به توران. روزی که خاطره جابه‌جایی تلخ گور‌ها به زیستگاه جدیدشان و مرگ تعدادی از آنها را در ذهن ها زنده کرد. ماجرا از آن قرار بود که درست بعد از نیمه فروردین، دفتر حیات‌وحش سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور، بدون اطلاع‌رسانی تصمیم بر زنده گیری و انتقال یوزها به سمنان کرد. موضوعی که قرار بود در سکوت خبری اجرا شود، سروصدای زیادی به پا کرد و موجب انتقاد کارشناسان محیط زیست و فعالان این عرصه، به نحوه زنده گیری شد. براساس برنامه ریزی های صورت گرفته قرار بود در گام نخست کوشکی به زادگاه خود برود، اما ایران سر از توران درآورد.
صبح روز هفدهم فروردین، اخبار، تصاویر و فیلم هایی از تلاش مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست برای زنده گیری «کوشکی» از پارک پردیسان برای انتقال به سمنان منتشر شد. تصاویری که سروصدای زیادی به پا کرد و با انتقاد شدید کارشناسان محیط زیست و حیات وحش مواجه شد. در ابتدا تصمیم بر انتقال کوشکی به منطقه حفاظت شده توران بود. اما با بیهوش نشدن «کوشکی» که گفته می شود پرتاب چهار دارت حاوی ماده بیهوشی در وی بی اثر بود، تصمیم بر انتقال «ایران» گرفتند. اما مدیرکل روابط‌عمومی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور این موضوع را رد کرد و گفت که تنها دوبار به «کوشکی» داروی بیهوشی پرتاب شد که یکی موفقیت‌آمیز بود ولی دامپزشک تشخیص داد که نباید بیش از این به حیوان دارو تزریق شود. در نتیجه برای بیهوشی «ایران» یوزپلنگ ماده پریسان اقدام شد.
دفتر حیات وحش سازمان محیط زیست، در اواخر سال گذشته نیز با تلاش های زیادی برای بیهوش کردن حیوانات ناکام مانده بود. گفته می‌شود این بار نیز برای بیهوش سازی یوزها از دارویی به نام متومدین به میزان ۵ سی سی برای بیهوش سازی یوزهای پردیسان استفاده شده که به گفته برخی کارشناسان به دلیل بی تجربگی اکیب زنده گیری، این دارو پس از بارها شلیک به ماده یوز برخورد نکرد.
اعتراضات به تصمیم عجولانه
در حالی که انتشار تصاویری از نحوه زنده گیری، بیهوشی و انتقال با باکس‌های غیر استاندارد، نگرانی دوستداران محیط زیست را برانگیخته بود، مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات‌وحش سازمان حفاظت محیط‌زیست این جابه جایی را اقدامی کارشناسانه توصیف کرد. به گفته شهاب الدین منتظمی باکس های تعبیه شده برای انتقال این گونه ها از بهترین باکس ها بوده و مخصوص حمل گربه سانان است. اما تصاویر نشان می دهد قفس مخصوص حمل یوزپلنگ‌ها، یک فضای فلزی بدون برخورداری از ضربه‌گیر است.
انتقال تنها یوزهای آسیایی، در حالی صورت گرفت که رسانه ها در جریان موضوع قرار نگرفته بودند، که پس از افشای طرح انتقال، بازهم دلایل آن برای رسانه ها آشکار نشد. برهمین اساس خبرنگاران محیط زیست برای برقراری ارتباط با کارشناسان و مسئولان سازمان محیط زیست و پرسش درباره اهداف و انگیزه‌های انجام عجولانه این پروژه، به همین دلیل تصمیم به انتشار یک نامه سرگشاده و هشدار در خصوص تبعات جبران ناپذیر این اتفاق گرفته‌اند. درهمین زمینه انجمن یوزپلنگ ایرانی نیز با انتشار اطلاعیه‌ای در خصوص نحوه انتقال یوزپلنگ‌های پردیسان نگرانی خود را ابراز کرد. در بخشی از این بیانیه آمده است: ما نیز همچون دیگران از این اتفاقات بسیار نگران هستیم و پیگیری‌های تلفنی ما تاکنون به نتیجه مشخصی نرسیده است. اما احتمالاً ذکر چند نکته دلایل این موضوع را روشن سازد.
ماجرای طرح نیمه اسارت
طرح نیمه اسارت گونه های مختلف حیات وحش یکی از طرح هایی بود که در آفریقای جنوبی به اجرا درآمد و به ایران نیز پیشنهاد شد. این طرح در حالی با موافقت کشورمان مواجه شد که طبیعت ایران با طبیعت آفریقای جنوبی کاملا تفاوت داشت. به گفته کارشناسان، داستان نیمه اسارت آفریقای جنوبی با جمعیت بسیار زیاد یوزپلنگ که دارند با شرایط حاکم در منطقه توران شاهرود بسیار متفاوت بوده و قابل قیاس نیست. در این نوع اسارت، همه گونه های حیات وحشی در طبیعت آزاد نیستند و در فنس زندگی می کنند و برای آفریقای جنوبی چندان مهم نیست اگر در این بین تعدادی هم تلفات حیات وحش داشته باشند. به گفته دکتر ایمان معماریان، در ایران فقط با سه فرد یوزپلنگ آسیایی روبه رو هستیم که آخرین افراد موجود در کل دنیا هستند. وی که این آزمون و خطا را از اساس کار اشتباهی می داند به جمله می گوید: در شرایط اسارت، مدیریت بهداشتی روی این حیوانات بسیار راحت تر است. به این دلیل که هر کدام از حیوانات مشکلات سلامتی خاص خودشان را دارند، باید هر روز چکاپ شوند و داروها و درمانشان با کنترل خاصی صورت بگیرد. اما در شرایط نیمه اسارت این امکان به هیچ وجه وجود ندارد.
وی، پیشتر گفته بود؛ طرح تکثیر در شرایط نیمه اسارت نه تنها به تکثیر منجر نمی‌شود بلکه باعث کشته شدن یوزپلنگ نیز می‌شود چراکه اساساً داستان آفریقای جنوبی و ایران در تعداد و زادگاه یوزپلنگ متفاوت است هیچ استانی غیر از تهران به لحاظ امکانات اجازه اینکه بخواهد مانیتورینگ درست دامپزشکی را درست انجام شود را نخواهد داشت و همچنین در فنس‌های نیمه اسارت نیز امکان کنترل وجود ندارد.
بازگشت به زادگاه
حدود دو هزار سال پیش، یوزها در بیشتر نقاط آسیایی حضور داشتند، اما از دهه ۱۹۷۰ به بعد، بیابان های ایران به عنوان تنها زیستگاه یوزپلنگ آسیایی شناخته شد و به همین جهت هم یوز ایرانی نیز معروف است. حالا «ایران» یوز سه ساله از پارک پردیسان تهران به پارک ملی توران منتقل شد و خبرها حکایت از سلامتی وی دارد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان با بیان این مطلب گفت: پارک ملی توران مناسب‌ترین منطقه در جهان برای زیست یوز آسیایی است. به گفته امیر عبدوس، کوشکی نر ۱۲ ساله و دلبر ماده ۱۰ ساله نیز با بررسی مسایل فنی به زودی به زادگاهشان منطقه توران منتقل خواهند شد.
لازم به ذکر است؛ یوزپلنگ گونه‌ای در خطر انقراض است و اکنون فقط شماری از آنها در ایران و آفریقا زیست می‌کنند. منطقه توران یا خارتوران یکی از ۳ منطقه حفاظت شده ایران با مساحت یک میلیون و ۴۷۰ هزار هکتار، خاستگاه زیست یوزپلنگ ایرانی به شمار می‌رود که در شرق استان سمنان قرار دارد. بر اساس شنیده ها، یوزپلنگ ایران سال ۱۳۹۷ به صورت غیررسمی از منطقه توران استان سمنان خارج شده بود. متخصصان و کارشناسان حیات وحش همچنان امیدوارند تا با استفاده از تنها یوزپلنگ های آسیایی در اسارت از انقراض این گونه ارزشمند جلوگیری کنند.
طبق آخرین آمار از جمعیت یوزپلنگ‌ها؛ کمتر از ٤٠ یوز باقیمانده است.
