کاوه ایرانی- روزنامه نگار/ جو بایدن رئیس جمهور جدید آمریکا بازگشت این کشور به توافق هسته‌ای ایران را به عنوان یکی از برنامه‌های انتخاباتی خود اعلام و حتی پس از پیروزی نیز بر آن تاکید کرد. این تاکید اگرچه با تردید‌هایی همراه بود و بایدن بازگشت به برجام را دشوار توصیف کرد، اما […]
کاوه ایرانی-
روزنامه نگار/
جو بایدن رئیس جمهور جدید آمریکا بازگشت این کشور به توافق هسته‌ای ایران را به عنوان یکی از برنامه‌های انتخاباتی خود اعلام و حتی پس از پیروزی نیز بر آن تاکید کرد. این تاکید اگرچه با تردید‌هایی همراه بود و بایدن بازگشت به برجام را دشوار توصیف کرد، اما واشنگتن تاکنون به صراحت از برنامه‌ها و مواضع خود برای بازگشت آمریکا به برجام سخن نگفته است. اما در خصوص برجام یک نکته غیر قابل انکار است و آن نکته این است که پس از خروج آمریکا از برجام تا به امروز نه تنها شرایط جهان تغییرات اساسی داشته است بلکه اختلافات ایران و غرب نیز وارد فاز تازه ای شده است. از این رو بسیاری از تحلیلگران اعتقاد دارند که توافق هسته ای سال ۲۰۱۵ اکنون دیگر جوابگوی شرایط حال حاضر نمی باشد. این یعنی عمیق تر شدن اختلاف نظر میان ۱+۵ و ایران.
به گزارش «جمله» روز پنج شنبه بود که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی در سخنانی تامل برانگیز درباره برجام اظهار نظر کرد و با بیان اینکه بازگشت به خانه اول در برجام ممکن نیست، گفت: «نمی‌توانم تصور کنم که آنها بیایند و به سادگی بگویند “به خانه اول بازگشتیم” چراکه که خانه اولی دیگر وجود ندارد. واضح است که باید پروتکل یا توافق یا تفاهم یا یک سند کمکی باشد که به طور واضح قید کند که باید چه کار کنیم».
گروسی در ادامه افزود: «در ایران مواد [هسته‌ای]بیشتری وجود دارد. میزان فعالیت‌ها و تعداد سانتریفیوژ‌ها نیز بیشتر شده است و مسائل بیشتری نیز اعلام می‌شود. پس همه این‌ها چه می‌شوند؟ این سوالی برای آن‌هاست تا در سطح سیاسی در خصوص آن تصمیم‌گیری کنند».
این اظهارنظر گروسی به عنوان مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی در ادامه سلسله اظهارنظر‌های مهم اخیر دیگر مقامات غربی درباره برجام عنوان می‌شود که پس از پیروزی جوبایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بار دیگر بحث بر سر توافق هسته‌ای ایران را داغ کرد.
پیش از گروسی این وزیر خارجه آلمان بود که از لزوم آغاز مذاکرات جدید بر سر برنامه هسته‌ای ایران گفته و تاکید کرد بود که بازگشت به شکل کنونی برجام کافی نیست و باید مسائل دیگر از جمله برنامه موشک‌های بالستیک ایران را هم در یک توافق جدید گنجاند.
وی در این باره گفت: «ما به چیزی فراتر از توافق هسته‌ای کنونی نیاز داریم، چیزی که به نفع ما هم باشد.»
حتی رژیم کمونیستی چین که از آن به عنوان متحد استراتژیک نظام اسلامی ایران یاد می شود نیز مواضع مشابهی اتخاذ کرد و اعلام کرد که «برجام همه دغدغه‌های امنیتی را حل نمی‌کند». پکن همچنین به این نکته اشاره کرده که «برجام همه دغدغه‌های امنیتی منطقه» را حل نمی‌کند.
کاظم غریب آبادی، سفیر و نماینده دائم کشورمان نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین در واکنش به اظهارات گروسی گفت: «برجام مورد مذاکره مجدد قرار نمی‌گیرد و در صورت احیای آن، نیازی به سند جداگانه در مورد آژانس نیز نخواهد بود».
وی در این باره گفت: «همانگونه که قبلا هم گفتم، تنها نقش آژانس، نظارت و راستی آزمایی اقدامات مرتبط هسته‌ای و ارائه گزارشات بروزرسانی واقعی در این خصوص است. ارائه هرگونه ارزیابی در مورد اینکه این تعهدات چگونه اجرا می‌شوند (به عنوان مثال، اشاره به عباراتی مانند نقض)، قطعا فراتر از ماموریت محوله به آژانس بوده و باید از آن اجتناب شود».
نماینده ایران اظهار کرد «برجام مورد مذاکره مجدد قرار نمی‌گیرد و در صورت احیای آن، ضرورتی برای یک سند، توافق یا تفاهم جدید در رابطه با نقش آژانس نیز وجود ندارد. نیازی نیست که وضعیت را پیچیده‌تر کنیم».
وقتی گره مذاکرات پیچیده تر می شود
خبرگزاری آسوشیتدپرس در گزارشی تازه اعلام کرد که ایران در بحبوحه تنش‌ها در ایالات متحده کار ساخت تاسیسات هسته‌ای زیر زمینی در فردو را آغاز کرده است.
در این گزارش که با استناد به تصاویر ماهواره‌ای ثبت شده در روز جمعه ۱۷ دسامبر تهیه شده آمده است: «به رغم آنکه ماهیت ساخت و سازهای جدید هنوز کاملا مشخص نیست اما هرگونه فعالیت هسته‌ای در سایت فردو نگرانی جدید را برای دونالد ترامپ در روزهای پایانی ریاستش بر کاخ سفید به همراه خواهد داشت».
ایران پیشتر از تجهیز تاسیسات هسته‌ای نطنز پس از انفجار اسرارآمیز در یکی از بخش‌های مونتاژ سانتریفیوژ در این سایت خبر داده بود.
پس از این انفجار که تهران آنرا ناشی از اقدام خرابکارانه توصیف کرد، نماینده ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی و مسئولان سازمان انرژی هسته‌ای ایران از نصب زنجیره‌ای از سانتریفیوژهای پیشرفته و جدید به فرایند غنی‌سازی اورانیوم خبر داده بودند.
آسوشیتدپرس بیش از یک ماه پیش نیز در گزارشی اعلام کرده بود که ایران کار ساخت تاسیسات زیرزمینی در سایت هسته ای نطنز را آغاز کرده است.
در این گزارش آمده بود که ایران از ماه سپتامبر برای این منظور جاده‌ای در جنوب نطنز احداث کرده و تصاویر ماهواره‌ای فعالیت ماشین آلات راه‌سازی را در این منطقه به خوبی نشان می‌دهند.
کاظم غریب آبادی، نماینده دائم ایران نزد سازمان‌های بین المللی در وین با تایید ضمنی این خبر گفته بود: «پس از انفجار نطنز تاسیساتی برای تولید دستگاه‌های پیشرفته سانتریفوژ در دل کوه ایجاد می‌شود که گزارش آن به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داده شده اما تهران نیازی به بازرسی از این تاسیسات نمی‌بیند».
همه این تحولات، همزمان شده با تنش های بین نظام اسلامی ایران و اتحادیه اروپا، بر سر مجموعه ای از موضوعات از مسائل حقوق بشری و بازداشت شهروندان دو تابعیتی، تا اعدام روح ا… زم و تا کاهش همکاری های تهران و آژانس بین المللی انرژی اتمی!
در این میان نمی توان تعلل کشورهای اروپایی در عمل به تعهدات برجامی طی ۳ سال گذشته را نادیده گرفت.
خروج ترامپ از توافق هسته‌ای ایران پس از یک سال از حضور در کاخ سفید روند اجرای برجام را به طور کلی مخدوش کرد و برجام به یک توافق تقریبا مرده تبدیل شد. ایران اگرچه همچنان در کنار روسیه، چین، آلمان، فرانسه و انگلیس همچنان عضوی از برجام است، اما تهران نیز طی پنج گام، تعهدات برجامی خود را کاهش داد، امری که اکنون به یکی از اصلی‌ترین پیچیدگی‌های موضوع احیای برجام تبدیل شده است.
باب دیپلماسی نباید بسته شود
در همین رابطه قاسم محبعلی کارشناس مسائل بین المللی ، درباره حفظ برجام سال ۲۰۱۵ بدون تغییر و بازگشت آمریکا و اروپا به تعهداتشان بدون پیش‌شرط،گفت: «این موضوع تابعی از اقدامات متقابل ایران و ایالات متحده است. آمریکایی‌ها برجام که یک برنامه هشت ساله بود را نقض کردند و باید به آن بازگردند».
وی افزود: «رئیس جمهور ایران نیز تاکید کرد که در گام پنجم، ایران دیگر تعهدی نسبت به برجام ندارد و هرگونه بخواهد تصمیم می‌گیرد و انجام می‌دهد. بنابراین دو طرف باید تصمیم بگیرند که به برجام بازگردند».
این کارشناس مسائل بین‌المللی با بیان اینکه برجام یک برنامه هشت ساله بود که بین ایران و ۵+۱ تنظیم شده بود و هدف مشخصی را نیز دنبال می‌کرد، اظهار داشت: «بر اساس قطع‌نامه‌های شش‌گانه شورای امنیت سازمان ملل، برنامه هسته‌ای ایران تهدیدی برای صلح و امنیت منطقه و جهان شناخته شده بود و به همین دلیل ذیل بند ۴۱ فصل ۷ شورای امنیت قرار گرفت. از نظر اعضای شورای امنیت وقتی یک کشور باعث تهدید صلح و امنیت تلقی شود شورای امنیت تصمیم می‌گیرد با آن برخورد کنند».
محبعلی درباره اینکه آیا تاکید ایران بر بازگشت آمریکا به برجام و سپس گفتوگو راجع به سایر مسائل شرایط را سخت نمی‌کند، تاکید کرد: «این موضعگیری ایران درست است. برجام یک برنامه تضمین شده بود و اگر قرار است مذاکرات نیز صورت بگیرد، ابتدا باید ایالات متحده آمریکا به برجام بازگردد و به همراه اروپا، روسیه و چین به تعهداتشان عمل کنند».
وی خاطرنشان کرد: «اما ایران نیز نباید این مسئله را به مفهوم پایان اختلافات بداند بلکه باب دیپلماسی و مذاکره را برای سایر موضوعات مورد مناقشه نیز باز بگذارد. اگر ایران بگوید که کما فی سابق راجع به سایر موضوعات صحبت نمی‌کند، طرف‌های دیگر نیز می‌گویند که برجام کافی نیست».
مدیرکل پیشین وزارت امور خارجه بیان کرد: «ایران ضمن تاکید روی برجام باید باب گفتوگو راجع به موضوعات دیگر را بدون اینکه خواسته باشد این سند برجام دوباره از نو بازنگری شود، نیز باز بگذارد. این مسائل، موضوعات متفاوتی هستند».
