در پی سفر رئیس دستگاه دیپلماسی ایران به مسکو و گفتگو‌های مفصل وی با مقامات روس، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، با هدف بررسی برنامه هسته‌ای ایران، با همتای آمریکایی خود، دونالد ترامپ، تلفنی گفتگو کرد. امری که از تکاپوی دیپلماتیک تازه روسیه حکایت دارد. سه شنبه هفته گذشته، در حالی که مصطفی […]
در پی سفر رئیس دستگاه دیپلماسی ایران به مسکو و گفتگو‌های مفصل وی با مقامات روس، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، با هدف بررسی برنامه هسته‌ای ایران، با همتای آمریکایی خود، دونالد ترامپ، تلفنی گفتگو کرد. امری که از تکاپوی دیپلماتیک تازه روسیه حکایت دارد. سه شنبه هفته گذشته، در حالی که مصطفی کاظمی، نخست وزیر عراق، در رأس یک هیئت بلندپایه سیاسی و اقتصادی عازم تهران بود، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، عازم مسکو، پایتخت روسیه، شد. وی در آنجا با سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، و ولادیمیر پوتین، گفتگو‌های مفصلی انجام داد.
به گزارش «جمله» رایزنی‌های ظریف در مسکو بیش از چهار ساعت طول کشید از جمله اینکه او حدود یک ساعت با پوتین تلفنی گفتگو کرد که در حین این گفتگو «پیام ویژه» رئیس جمهور حسن روحانی را به پوتین منتقل کرد. ظریف یک روز پس از بازگشت از سفر مسکو به خبرگزاری صداوسیما گفت: «در جریان این سفر در مجموع حدود ۴ ساعت و نیم مذاکره فشرده با مقامات روسیه از جمله رئیس‌جمهور و وزیر خارجه این کشور داشتم.» وی با بیان اینکه در این گفتگو‌ها در ارتباط با مسائل برجام، مسائل منطقه و همکاریهای دوجانبه رایزنی و گفتگو شد، افزود: «در جریان مذاکره با آقای پوتین، پیام ویژه آقای رئیس‌جمهور در مورد وضعیت برجام و برخی از مسائل دوجانبه را به ایشان رساندم.» ظریف همچنین با بیان اینکه سفر فشرده بسیار خوبی بود، درباره گفت‌وگویش با پوتین نیز تصریح کرد: «گفتگو با آقای پوتین و انتقال پیام هم طولانی و هم بسیار مفید بود و پیگیری آن با آقای لاوروف هم بسیار خوب بود.»
پیام ویژه روحانی برای پوتین
هنوز معلوم نیست که پیام ویژه روحانی به پوتین دقیقا حاوی چه نکاتی است. همین قدر می‌دانیم که درباره برجام و مسائل دوجانبه است. اما آنچه درباره سفر ظریف به روسیه قابل تامل است این است که دو روز بعد از این سفر، رئیس جمهور روسیه در اقدامی که «هر روز اتفاق نمی‌افتد» با همتای آمریکایی‌اش تماس تلفنی گرفت و درباره برنامه هسته‌ای ایران گفتگو کرد.
در بیانیه‌ای که کاخ کرملین در خصوص این تماس منتشر کرد، آمده است: «وضعیت پیرامون برنامه هسته‌ای ایران مورد بررسی قرار گرفت. هر دو طرف بر ضرورت تلاش جمعی برای حفظ ثبات منطقه‌ای و رژیم عدم اشاعه جهانی هسته‌ای تاکید کردند.»
همچنین، کرملین با بیان اینکه گفتگوی تلفنی پوتین و ترامپ «سازنده و مهم» است، اعلام کرد که دو طرف توافق کردند که تماس‌ها را در سطوح مختلف ادامه دهند.
دفتر مطبوعاتی کاخ کرملین روز پنجشنبه اعلام کرد: ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ به طور مشروح درباره مساله ثبات راهبردی و کنترل تسلیحات باتوجه به مسئولیت ویژه روسیه و آمریکا دربرابر حفظ صلح و امنیت بین المللی گفت وگو کردند.
«در این پیوند بر اهمیت رایزنی های دوجانبه در این مسائل ازجمله موضوع پیمان کاهش تسلیحات تهاجمی راهبردی (استارت-۲) تاکید شد.»
گفتنی است آمریکا و روسیه در مساله کنترل تسلیحاتی اختلافات عمیقی دارند که بر روابط دو کشور سایه انداخته است.
دو کشور درباره پیمان استارت-۲ که دوره اعتبار آن فوریه سال آینده به پایان می رسد در حال رایزنی هستند و مذاکرات دو کشور تاکنون برای تمدید این توافقنامه دوجانبه برای کنترل تسلیحات تهاجمی بی ثمر بوده و گویا واشنگتن قصد تمدید آن را ندارد.
در گزارش کاخ کرملین آمده است: «در گفت وگوی تلفنی پوتین و ترامپ بر اهمیت فراوان پیشنهاد طرف روسی برای برگزاری اجلاس سران پنج عضو دائمی شورای امنیت برای بررسی و مذاکره درخصوص طیف وسیعی از مسائل امنیت بین المللی تاکید شد».
«دو طرف درخصوص اوضاع پیرامون برنامه هسته ای ایران گفت و گو کردند و طرفین بر لزوم تلاش های جمعی برای حفظ ثبات منطقه ای و نظام جهانی منع انتشار هسته ای تاکید کردند.» گفتنی است روسیه و آمریکا در خصوص راهکار حل و فصل اختلافات پیرامون برنامه هسته ای و برجام اختلاف نظر دارند و در حالی که واشنگتن بیش از دو سال است به بهانه واهی از این توافق خارج شده مسکو بر لزوم اجرای کامل ان و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت و پرهیز از تحریم ایران تاکید می کند. پوتین و ترامپ در ادامه مذاکره تلفنی بر عزم متقابل برای توسعه همکاریهای اقتصادی و بازرگانی روسیه و آمریکا تاکید کردند. دو طرف همکاری مسکو و واشنگتن در مبارزه با ویروس همه گیر کرونا را مثبت ارزیابی کردند. افزون بر این، میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین المللی مستقر در وین، کمی بعد از تماس پوتین و ترامپ، در توئیتی نوشت: «یک خبر بسیار دلگرام کننده که هر روز اتفاق نمی‌افتد. رهبران روسیه و آمریکا درباره موضوعات مرتبط با ایران تبادل نظر داشتند. هر دو طرف، بر ضرورت تلاش‌های جمعی برای حفظ ثبات در منطقه و همچنین حفظ رژیم جهانی عدم اشاعه هسته‌ای تاکید کردند.»
امتیاز گیری روسیه از آمریکا
روسیه و آمریکا اختلافات زیادی با هم دارند. به تازگی، آمریکا، روسیه را به سرقت نتایج تحقیقات واکسن کرونا از طریق هک کردن متهم کرده است. همچنین، اتهاماتی علیه روسیه در خصوص تعیین جایزه در افغانستان برای قتل سربازان آمریکایی مطرح شده است. اما با وجود همه این اختلافات، پوتین با ترامپ تماس گرفت و با او درباره برنامه هسته‌ای ایران صحبت کرد.
این گفتگو از این منظر مهم است که آمریکا در حال تلاش برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران است. این تحریم‌ها قرار است در ماه اکتبر (آبان) منقضی شوند. اما آمریکا برای تمدید نامحدود آنها تلاش می‌کند. ایران، پیشتر گفته است که تمدید این تحریم‌ها به مرگ ابدی برجام منجر خواهد شد. همچنین، ایران به اروپایی‌ها به طور مکتوب گفته است که تمدید این تحریم‌ها چه عواقبی خواهد داشت. از این رو، این احتمال وجود دارد که پیام ویژه روحانی به پوتین حاوی نکاتی در همین خصوص باشد. خصوصا که بیانیه کرملین هیچ اشاره‌ای به برجام نکرده و برنامه هسته‌ای ایران کنار موضوعاتی نظیر کنترل تسلیحات قرار داده است. به هر حال، چند ماه تا فرا رسیدن موعد رفع یا تمدید تحریم‌های ایران باقی نمانده است. باید منتظر ماند و دید که پوتین برای حل و فصل این مسئله چه می‌کند.
علل گرایش ایران به بلوک شرق
نوذر شفیعی کارشناس مسائل بین الملل می گوید: « اکنون شاهدید که جمهوری اسلامی ایران تلاش جدی در حوزه سیاست خارجی برای نزدیکی به چین و روسیه دارد و به دنبال انعقاد قراردادهای جامع راهبردی ۲۰ ساله با روسیه و ۲۵ ساله با چین است اینگونه به نظر می رسد که تهران درحال ریل گذاری برای آینده سیاست خارجی خود تا سه دهه آینده است».
وی می افزاید: «لذا از این دست تحولات اقدامات و تلاش ها این گونه برداشت می‌شود که نوع نگاه ایران در ارتباط با چین و روسیه معطوف به «آینده قطبیت» در نظام بین الملل است. گویی که دنیای آینده از این سه سناریو را برخواهد گزید؛ یا چین به عنوان قدرت هژمون خود را معرفی خواهد کرد یا این که چین در کنار ایالات متحده آمریکا به یک ابرقدرت تبدیل خواهد شد و به موازاتش رابطه پکن و واشنگتن در چارچوب یک جنگ سرد جدید قابل تعریف است و یا اینکه در آینده چین و ایالات متحده آمریکا به عنوان دو قدرت بزرگ در قالب C2 )کنسرت ۲) یا G2) گروه ۲) به طور مشترک و هماهنگ اداره جهان را برعهده خواهند گرفت».
شفیعی در خصوص استراتژی ایران در عرصه بین الملل می گوید:« باید به این نکته مهم اشاره کنم که اکنون ایران ناگزیر از تصمیم گیری برای تعیین شرکای استراتژیک خود است. به هر حال در سایه نکاتی که پیشتر عنوان کردم اکنون نه تنها ایران بلکه تمام کشورهای کوچک و متوسط باید در نهایت این انتخاب را در تعیین شرکای استراتژیکشان انجام داده و تمام مسئولیت های آن را بپذیرند. خصوصا که ایران عملاً در چارچوب برجام شاهد بدعهدی های سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلستان در کنار تحریم‌های ایالات متحده آمریکا بوده است. اینها علاوه بر آن است که اکنون کشور تحت فشار حداکثری کاخ سفید نیز قرار دارد. پس عملاً ایران ناچار به برگزیدن مسیر گرایش به بلوک شرق قرار گرفته است. به عبارت دقیق‌تر شرایط به گونه ای رقم خورده که ایران در این مسیر هل داده شده است».
