شهلا منصوریه- دبیر گروه گردشگری/ مجموعه ای از آجرهای لعابدار منسوب به محوطه باستانی قلایچی بوکان که سر از سوئیس درآورده بودند به ایران آمد تا نام هفتمین آثار استرداد تاریخی دولت روحانی را به خود نسبت دهد. این آجرهای ۲۸۰۰ ساله که متعلق به دولت ماناها در جنوب دریاچه ارومیه است، مهمترین […]
شهلا منصوریه-
دبیر گروه گردشگری/
مجموعه ای از آجرهای لعابدار منسوب به محوطه باستانی قلایچی بوکان که سر از سوئیس درآورده بودند به ایران آمد تا نام هفتمین آثار استرداد تاریخی دولت روحانی را به خود نسبت دهد. این آجرهای ۲۸۰۰ ساله که متعلق به دولت ماناها در جنوب دریاچه ارومیه است، مهمترین پرونده حقوقی ایران در مجامع بین المللی بعد از دادگاه اشیای جیرفت یاد می شود. علی اصغر مونسان، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور با بیان اینکه این مجموعه به شکل غیر مجاز اوایل انقلاب از کشور خارج شده بود، پس از پیگیری های چند ساله معاونت میراث‌فرهنگی، اداره کل حقوقی و امور بین‌الملل وزارت میراث فرهنگی و دستگاه دیپلماسی کشور از اروپا به ایران بازگردانده شد. علی اصغر مونسان، حتی گفته است که این آثار در اختیار یک خانواده ایرانی مقیم سوئیس بوده که علاقه مند به فروش آنها بودند.
کشور ایران به دلیل دارا بودن تمدن و آثار تاریخی همیشه کشور مهمی محسوب می شد. به طوری که در مجموع بین سال های ۱۳۲۷ تا همین پاییز اخیر، ۱۲ آثار تاریخی به کشور بازگردانده شد. این موضوع نشان می دهد که چه آثار شگفت انگیزی از کشور ربوده شده است. آخرین مجموعه ای که به کشور بازگردانده شده ۴۹ آجر لعابدار است که قدمت آنها به ۲۸۰۰ سال پیش و به زمان دولت ماناها بازمی گردد. به اعتقاد کارشناسان، مجموعه آجرهای قلایچی، یکی از مهم ترین پرونده های حقوقی ایران در مجامع بین المللی بعد از دادگاه اشیای جیرفت است. اشیای جیرفت در دو مرحله در زمان دولت محمود احمدی‌نژاد به ایران بازگردانده شد. بازگشت این محموله‌ها مدیون تلاش باستان‌شناسان، واحد حقوقی وزارت میراث فرهنگی و دستگاه دیپلماسی کشور است.
اما داستان آجرهای لعابدار قلایچی بوکان چیست و این اشیا چگونه و در چه سال هایی از ایران خارج شدند و توقیف آنها چه زمانی انجام شد؟
آجرهای لعاب دار سال ۱۹۹۱ از ایران قاچاق و در بندری در سوئیس توقیف می شود. ۱۵سال بعد دادستان منطقه تصمیم می گیرد تا پرونده را تعیین تکلیف کند. کارشناسان با استناد به مقالات و مستندات منتشر شده، تعلق آجرها را به ایران و منطقه عصرآهنی قلایچی بوکان اثبات می کنند. دادگاه در سال ۲۰۱۶ رأی به استرداد اشیا به ایران می دهد. تحریم و تحولات سیاسی بازگشت آجرها را ۴ سال عقب می اندازد.
هنر ماناها
آجرهای مانایی که در سکوت خبری وارد ایران شد، قدمتشان به ۲۸۰۰ سال پیش و به محوطه عصرآهن سه در سایت ماناها در قلایچی بوکان بازمی گردد. زمانی که عیلامی ها دوران عیلام نو را در خوزستان، آشوری ها دوران باستانی خود را در عراق و اورارتوها حکومت خود در ترکیه را ادامه می دادند.
به گفته باستان‌شناسان در میانه سه هزار سال پیش، پیشوای کاردان قبایل مانایی که نامش ایرانزو بود، قلمرو خود را گسترش داد و حکومت اقوام مانا را در مرز ایران و عراق بنیان گذاشت. گسترش حکومت ماناها از جنوب دریاچه ارومیه تا شمال دریاچه زریوار بود. در غرب از مرز ایران و عراق اما مرز شرقی آنها هنوز کشف نشده است اما کارشناسان احتمال می دهند جایی بین کردستان و زنجان باشد. حکومت ماناها تا چند دهه میان کشمکش ها و جنگ ها دوام آورد تا نهایتا از بین رفت. آشوری ها این حکومت را سالها مستعمره خود کرده بودند و مادها نیز آن را ضمیمه خود کرده بودند.
قلایچی بوکان اما محل حکومت ماناها در ایران بود؛ اقوامی که بعدها با استقرار مادها در ایران بخشی از جامعه مادها شدند. حالا آثار به جا مانده از این حکومت خیره کننده است. آثاری که نشان می دهد مردم این محوطه هنرمند و صاحب فن بوده اند. آنها علاقه زیادی به استفاده از نقوش هندسی، نقش های جانوری و نقوش ترکیبی انسانی و جانوری داشتند. اسب های بالدار، نقوش جانوری با سر انسان و… همگی در هنر مانایی به بهترین کیفیت طراحی و ساخته شده اند.
هنر آجرکاری در میان اقوام ایران باستان و بین النحرین سابقه ای دیرینه دارد اما آجرهای مانایی نشان از هنر و صنعتی یگانه می دهند. وقتی کشف شدند تلفیق رنگها و طرح دقیق نقوش روی این آجرها پژوهشگران را حیرت زده کرد. آجرهایی با طرح ها و رنگ های گوناگون که روزگاری دیوار بنایی را منقوش کرده بودند که حالا پس از ۹فصل کاووش در آن منطقه مجموعه ساختمانی از خاک بیرون آمده با دروازه ورودی حیاط های سنگفرش تالار ستوندار و تعدادی صفه در اطراف تالار که نشان می دهد برای مانایی ها اهمیت زیادی داشته است.
در سال۶۴؛ زمانی که حفاری های غیرمجاز در محوطه باستانی قلایچی بوکان به اوج خود رسیده بود، اداره کل باستان شناسی وقت اقدام به اعزام احسان یغمایی، باستان شناس ایرانی به این محوطه باستانی کرد. در همان دوره بود که حفاری های غیرمجاز در این محوطه باستانی به پایان رسید و هنر تمدن مانایی ها در ایران نمایان شد. احسان یغمایی چند صد قطعه از آجرهای لعابدار محوطه باستانی قلایچی را همراه قدیمی ترین کتیبه باستانی به زبان آرامی از دل خاک بیرون کشید و آنها را تحویل موزه ملی ایران داد. سال ۱۳۷۸ اما کاوش های باستان شناسی این محوطه باستانی به بهمن کارگر، کارشناس میراث‌فرهنگی ارومیه سپرده شد. او و تیم همراهش به‌مدت ۸فصل در قلایچی کاوش کردند و بیش از ۵۰۰قطعه آجر لعابدار با نقش های متنوع از این محوطه باستانی بیرون کشیدند.
