آرین پارسی نژاد – روزنامه نگار / دفتر زندگی هشتاد ساله محمدرضا شجریان بسته شد اما کارنامه هنری پرفرازش همیشه گشوده خواهد ماند. از جشن هنر شیراز، هم‌نوایی سر سفره‌های افطار مردم تا همراهی او با مردم، حذف از صدا و سیما و محرومیت از اجرا در ایران. چه فراز‌ها و […]
آرین پارسی نژاد –
روزنامه نگار /
دفتر زندگی هشتاد ساله محمدرضا شجریان بسته شد اما کارنامه هنری پرفرازش همیشه گشوده خواهد ماند. از جشن هنر شیراز، هم‌نوایی سر سفره‌های افطار مردم تا همراهی او با مردم، حذف از صدا و سیما و محرومیت از اجرا در ایران. چه فراز‌ها و سرفرازی‌ها… از تلاوت قرآن، آموزگاری، کارمندی، خوش‌نویسی، تا آشنایی با احمد عبادی، کلاس‌آواز اسماعیل مهرتاش، کلاس سنتور فرامرز پایور، ورود به رادیو و برنامه گلها، هم‌نشینی با هوشنگ ابتهاج، ممارست ردیف با نورعلی برومند و عبدا… دوامی، راه‌اندازی «مرکز حفظ و اشاعه موسیقی»، جشنواره توس و سرانجام جشن هنر شیراز…
به گزارش «جمله» استاد محمد رضا شجریان پس از تحمل دوره طولانی بیماری عصر روز (پنجشنبه) در بیمارستان جم تهران درگذشت.
استاد شجریان برجسته‌ترین هنرمند عرصه آواز و موسیقی سنتی کشور است و از وی با عنوان «خسرو آواز ایران» یاد می‌شود. زنده‌یاد محمدرضا شجریان، زاده یکم مهرماه سال ۱۳۱۹ و اهل مشهد بود و فعالیت هنری خود را از اواخر دهه چهل آغاز کرد.
از سیاوش بیدکانی تا محمدرضا شجریان
به دلیل مخالفت پدرش که قاری قرآن بود، ابتدا با نام سیاوش بیدکانی در رادیو می‌خواند. از سال ۱۳۵۰ به بعد و با حضور در تلویزیون نام اصلی او بر زبان‌ها افتاد. روزهای منتهی به بهمن ۵۷ و ماه‌های پس از آن، دوران نام‌آوری شجریان بود. دورانی که سرود «شب نورد» در مایه دشتی با شعر اصلان اصلانیان و آهنگسازی محمدرضا لطفی، یا «ایران ای سرای امید» ورد زبان‌ها شدند.
ربنا در سال ۱۳۵۸ در دستگاه «سه گاه» و با مرکب خوانی آوازهای دیگر ردیف موسیقی ایرانی از جمله آواز «افشاری» و گوشه «عراق / صبا» خوانده شده است. شجریان این کار را در ۳۹ سالگی، به خواست رئیس وقت رادیو و برای تمرین شماری از قاریانی خواند که قرار بود دعا و مناجات سحر و افطار را تولید کنند. شجریان با این دعا، سی سال همدم سفره‌های افطار مردم بود تا آن که مغضوب و ممنوع صدا شد. این در حالی بود که سازمان میراث فرهنگی در سال ۹۸ ربنای شجریان را به عنوان اثر ملی ثبت کرد.
شجریان و سیاست
شجریان چهره‌ای سیاسی نبود و خودش هم در این زمینه ادعایی نکرده است. همکاری و دوستی او با هنرمندانی که دلبستگی‌ها و گرایش‌های سیاسی داشتند، چنین تصویری از او می‌ساخت؛ کسانی چون سایه، کسرایی، محمدرضا لطفی، حسین علیزاده یا پرویز مشکاتیان. استعفای دسته‌جمعی آنها در سال ۱۳۵۷ از رادیو در واکنش به کشتار ۱۷ شهریور در میدان ژاله تهران هم، به این برداشت کمک کرد. این جمع، بعدها در دو گروه “شیدا” و “عارف” در کانون فرهنگی-هنری چاووش، چند آلبوم ماندگار بیرون داد.
گروه چاووش در سال ۱۳۶۳ و پس از وقایع سیاسی دهه شصت، عملا منحل شد و شجریان هم پس از مهاجرت لطفی و علیزاده، زندانی شدن سایه، سال‌هایی را به خانه‌نشینی، پرورش گل و گیاه و خطاطی گذراند.
شجریان هر چند مستقیما درگیر سیاست نبود، اما در برابر سیاست‌‌های فرهنگی حاکم بر کشور سکوت نکرد. او تا سال ۱۳۷۲ از حضور در رادیو و تلویزیون پرهیز می‌کرد و سه سال بعد در نامه‌ای به علی لاریجانی، رئیس وقت صدا و سیما، به پخش «کارهای مبتذل و فاقد ارزش»، «سانسور آثار هنری» و پایمال کردن حقوق مادی و معنوی هنرمند، اعتراض کرد و صراحتا گفت که اجازه پخش هیچیک از کارهایش به استثنای «مناجات» و «ربنا» در آن دستگاه را نمی‌دهد.
او در سال ۸۸ نیز در نامه‌ای به محمد ضرغامی، رئیس وقت صدا و سیما، خواستار جلوگیری از پخش سرودهایش شد و تاکید کرد: «… به ویژه سرود ایران ای سرای امید متعلق به سال‌های ۵۷ و ۵۸ است و هیچ ارتباطی با شرایط کنونی ندارد.»
شجریان در همین سال، تک آهنگ «تفنگ‌ات را زمین بگذار» را خواند. کاری در دستگاه دشتی، گوشه شور؛ با شعر فریدون مشیری و آهنگسازی مجید درخشانی که بازتاب گسترده ای در کشور داشت.
واکنش ها به درگذشت خسرو آواز ایران
بسیاری از چهره‌های هنری و شخصیت های سیاسی و اجتماعی در پیامی‌هایی درگذشت محمدرضا شجریان را تسلیت گفته‌اند.
حسن روحانی، رئیس جمهور در پیامی نوشته است، «استاد محمدرضا شجریان چهره برجسته هنری و آفریننده ماندگارترین نواهای دلنشین ایرانی و خواننده ربنای رمضان، ميراث ارزشمندی از خود به یادگار گذاشت…»
رئیس دولت اصلاحات نیز در پیامی نوشته است: «نام شجریان به عنوان هنرمندی صاحب مکتب و دارای ابداعات فراوان در یاد و خاطره فرهنگ و ادب و هنر فاخر این مرز و بوم درخشان و پر طنین باقی خواهد ماند.»
محمدجوادظریف، وزیر خارجه ، وزرای فرهنگ، بهداشت، ورزش و شمار دیگری از مقام‌های دولت در پیام هایی درگذشت استاد شجریان را تسلیت گفتند.
نچیروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق، در پیامی در توییتر درگذشت محمدرضا شجریان را تسلیت گفت.
عبدا… عبدا… رئیس شورای عالی مصالحه ملی افغانستان در پیامی درگذشت استاد محمد رضا شجریان، هنرمند و آوازخوان شهیر ایران را تسلیت گفت.
دفتر نمایندگی سازمان ملل در تهران در پیامی در توییتر نوشت: «خانواده سازمان ملل در تهران عمیقا با خانواده آقای شجریان و هوادارانش از ایران و سراسر جهان ابراز همدردی می‌کند».
سفارت سوییس در تهران در صفحه اینستاگرام خود نوشت: «تسلیت صمیمانه به مناسبت درگذشت استاد شجریان. سوییس خاطره کنسرت‌های وی در لوزان و زوریخ را عزیز خواهد داشت».
سفارت بریتانیا در تهران در صفحه اینستاگرام خود نوشت: «درگذشت یکی از برجسته‌ترین چهره‌های موسیقی سنتی ایران در یک قرن گذشته را به تمامی طرفدانش تسلیت گفت».
استفان شولتز سفیر اتریش در تهران در اینستاگرام خود پرواز خسرو آواز ایران هنرمند محبوب و مردمی استاد شجریان را به خانواده ایشان و مردم هنردوست این مرز و بوم از صمیم قلب تسلیت گفت.
دراگو اشتامبوک سفیر جمهوری کرواسی در ایران با ارسال پیام تسلیتی به مناسبت درگذشت استاد شجریان، نوشت: مردم کرواسی و من، سفیر آنها در ایران، در غم و اندوه مردم ایران شریک هستیم.
شاهکار صدا و سیما
احمد زیدآبادی، فعال سیاسی اصلاح طلب در واکنش به رفتار صدا و سیما نوشت: «”صدا و سیما” می‌دانست که استاد محمدرضا شجریان هنرمندی بی‌بدیل است. و حتماً می‌دانست که او در بین اقشار و طبقات مختلف جامعه محبوبیت کم‌نظیری دارد. و به طور قطع، از بیماری لاعلاج استاد و احتمال وفاتِ او در هر لحظه نیز بی‌خبر نبود. و قاعدتاً می‌دانست که پس از رحلت او، هر چند به اکراه ناچار است خرده احترامی به مقام بلندِ او بگذارد و اندک تجلیلی به عمل آورد! و بی‌شک می‌دانست که پس از سال‌ها بایکوتِ نام و تصویر استاد، این خرده احترام و تجلیلِ پس از مرگ، نزد دوستداران استاد فقید، سخت سبک و زشت و زننده و فرصت‌طلبانه می‌آید و آنها را علیه صدا و سیما برمی‌انگیزد. پس با این همه دانسته‌های بدیهی، چرا صدا و سیما دقیقاً همین مسیر را رفت؟ و چرا در زمان حیات استادِ فقید از دامنه بایکوتِ سفت و سخت‌اش علیه او قدری نکاست تا پوشش رسانه‌ای ناچیزِ خبرهای مربوط به وفات وی، این همه رسوا و زشت جلوه نکند؟ دستگاهی که تا بدین پایه به خشکی و جمود و تعصب دچار شده است که امکان هیچ پیشگیری و انعطافی حتی برای حفظ منفعت و آبروی خود ندارد، ادعایش در مورد خنثی‌سازی تبلیغات صدها شبکه حرفه‌ای و غیر‌حرفه‌ای خارج از کشور واقعاً که شاهکار است»!
خسرو آواز ایران در کنار اخوان ثالث
فرزند استاد محمدرضا شجریان خسرو آواز ایران صبح روز جمعه ۱۸ مهر ماه در بهشت زهرای تهران با عرض تسلیت به ملت ایران و تمام ایرانیان در سراسر جهان به دلیل مرگ پدرش اظهار داشت: « من مانند بسیاری از شما رفتن پدر را باور ندارم و ایستادن در کنار تابوت وی مانند ایستادن در بارگاه مولاناست».
استاد داود گنجه ای از اساتید موسیقی کشورمان نیز در این مراسم اظهار داشت: «امروز خوشحالم که در چهلمین روز شهادت بزرگمرد تاریخ امام حسین (ع) شجریان دار فانی را وداع گفت اما شجریان را هرکسی بر اساس سلیقه خود تفسیر می کند و امیدوارم با رفتن شجریان عدالت دوباره نهادینه شود».
وی خطاب به وزیر فرهنگ ی اظهار داشت: «باید به موسیقی ایران احترام گذاشت. عزت دست خداست و دست وزیر ارشاد و رییس جمهور نیست زیرا ما درس عشق خوانده ایم».
بنابر اعلام سید عباس صالحی وزیر فرهنگ قرار است امروز پیکر مرحوم شجریان با رعایت دقق و کامل پروتکلهای بهداشتی ستاد ملی مبارزه با کرونا، در مشهد تشییع و در کنار مقبره شاعر معاصر مهدی اخوان‌ثالث در محوطه آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی در منطقه باستانی توس مشهد دفن شود.
مسعود ریاضی عضو شورای شهر مشهد در خصوص محل تدفین مرحوم محمدرضا شجریان گفت: «بنابر وصیت خود مرحوم، وی در کنار مقبره اخوان ثالث در ضلع غربی آرامگاه فردوسی به خاک سپرده می‌شود».
