در اینجا دلایل اصلی این تفاوت بررسی میشود:
۱. وابستگی اقتصاد ایران به نفت:
ایران به شدت به صادرات نفت وابسته است و بخش قابل توجهی از درآمد دولت از این طریق تأمین میشود (که ریشه در خصوصیسازی رانتی و غیراصولی و مغایر با اصل ۴۴ قانون اساسی دارد). از آنجا که تحریمها غالباً بخش نفت ایران را هدف قرار دادهاند، این محدودیتها منجر به کاهش شدید درآمدهای ارزی و فشار اقتصادی بر دولت میشود. در حالی که روسیه علیرغم اهمیت نفت و گاز در اقتصادش، دارای تنوع بیشتری در ساختار اقتصادی و منابع جایگزین است.
۲. اندازه و قدرت اقتصادی:
اقتصاد روسیه بسیار بزرگتر و قدرتمندتر از اقتصاد ایران است. تولید ناخالص داخلی (GDP) روسیه بالاتر بوده، این کشور به دلیل منابع طبیعی گستردهتر، ذخایر ارزی بیشتر و دسترسی به بازارهای وسیعتر، مقاومت بیشتری در برابر تحریمها نشان میدهد. از طرف دیگر، اقتصاد ایران کوچکتر و کمانعطافتر است که آن را نسبت به فشارهای خارجی آسیبپذیرتر میکند.
۳. جغرافیا و نظام تجاری:
روسیه به دلیل وسعت جغرافیایی و مرزهای مشترک با کشورهای متعدد، میتواند راههای جدیدی برای تجارت و انتقال کالا پیدا کند. علاوه بر این، روابط نزدیکی با کشورهایی مانند چین، هند و دیگر قدرتهای اقتصادی دارد که به روسیه کمک میکنند اثر تحریمها را کاهش دهد. در مقابل، ایران به دلیل محدودیت جغرافیایی و قرار گرفتن در خاورمیانه و سیاستهای ضعیف در ارتباطات اقتصادی با کشورهای غیرغربی، به گزینههای محدودتری برای دور زدن تحریمها دسترسی دارد. در اینجا باید به نقش وزارت خارجه در توسعه ارتباطات اقتصادی و ضرورت به کارگیری مدیران با درک اقتصاد بینالملل در وزارت خارجه توجه بیشتری شود.
۴. مهارت و تجربه در دور زدن تحریمها:
اگرچه ایران تجربهی زیادی در دور زدن تحریمها دارد و شبکههای مالی و تجاری پیچیدهای برای مقابله با تحریمها ایجاد کرده است، اما این تلاشها هنوز نتوانستهاند جایگزین مناسبی برای از دست دادن درآمدهای اصلی مانند فروش نفت باشند. در مقابل، روسیه به دلیل اقتصاد بزرگتر و دسترسی گستردهتر به بازارهای غیرغربی، توانسته است مؤثرتر از ایران از تحریمها عبور کند. این مورد نیز نقش تقویت حضور نگاه اقتصادی در وزارت خارجه را پررنگتر میکند.
۵. نقش حمایت مردمی و فضای سیاسی:
در روسیه، دولت توانسته بهطور مؤثری تحریمها را به عنوان «حمله خارجی» معرفی کند و با تحریک حس ملیگرایی، حمایت عمومی را حفظ نماید. از سوی دیگر، در ایران به دلیل مشکلات اقتصادی مزمن و نارضایتی داخلی، تحریمها باعث تشدید فشار اقتصادی و افزایش اعتراضات مردمی میشود، که دولت را در برابر این فشارها آسیبپذیرتر میکند. تقویت حس اعتماد دولت- ملت در ایران نقش کلیدی در این زمینه دارد.
۶. وابستگی به غرب و تعاملات بینالمللی:
ایران تعامل اقتصادی و وابستگی کمتری به کشورهای غیرغربی دارد و بخش قابل توجهی از تجارت و ارز آن وابسته به کشورهای غربی بوده است. لذا تحریمها دسترسی ایران به بازارهای کلیدی را محدودتر کردهاند. این مورد با نوع نگاه سیاستگذاران تجاری در وزارت بازرگانی و وزارت خارجه در طول دهههای بعد از جنگ، ارتباط تنگاتنگی دارد. روسیه، اما، از این نظر، وابستگی کمتری به غرب دارد و توانسته تجارت خود را با کشورهای غیرغربی تقویت کند.
*نتیجهگیری:
تحریمها بر ایران مؤثرتر از روسیه هستند، زیرا ایران اقتصادی کوچکتر، وابستهتر به نفت و با گزینههای محدودتر برای تجارت بینالمللی دارد. در مقابل، روسیه با اقتصاد بزرگتر، توان بیشتر در تنوع منابع و حمایت سیاسی داخلی، توانسته است فشار تحریمها را بهتر تحمل کند.
- نویسنده : دکتر حسن خلیل خلیلی / کارشناس امور اقتصادی و وکیل دادگستری