جمله: یکی از دغدغه های اصلی مدیریت شهری، نوسازی بافت های فرسوده در کلانشهرها است. به گفته کارشناسان شهر تهران با دارا بودن، بیش از ۳هزار هکتار بافت فرسوده، ۵درصد مساحت شهر با حدود ۱۵ درصد از جمعیت در این محدوده ساکن هستند. مدیریت شهری سال هاست که با تشکیل سازمان نوسازی […]
جمله: یکی از دغدغه های اصلی مدیریت شهری، نوسازی بافت های فرسوده در کلانشهرها است. به گفته کارشناسان شهر تهران با دارا بودن، بیش از ۳هزار هکتار بافت فرسوده، ۵درصد مساحت شهر با حدود ۱۵ درصد از جمعیت در این محدوده ساکن هستند. مدیریت شهری سال هاست که با تشکیل سازمان نوسازی شهرداری تهران به موضوع نوسازی بافت های فرسوده ورود پیدا کرده است اما با وجود اقداماتی که در این زمینه انجام داده اما همچنان این معضل در کلانشهر تهران وجود دارد. به گفته رئیس مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری و روستایی سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، بافت فرسوده پاشنه آشیل مدیریت بحران است و براساس سیاست های کلی نظام در حوزه پیشگیری و کاهش اثرات حوادث و بلایای طبیعی باید در سال ۹۴، ۱۰۰ درصد بافت های فرسوده مقاوم و نوسازی می شدند در حالی که در حال حاضر فقط ۱۳ الی ۱۴ درصد از این بافت فرسوده نوسازی و بهسازی شده اند.
تهران به عنوان کلانشهر درخصوص بافت های فرسوده، همچنان پیشتاز است. این ابرشهر در طی ۱۰سال اخیر فقط حدود ۴۰درصد از بافت فرسوده را نوسازی کرده، آن هم به صورت پراکنده در سطح شهر و در حدود ۱۹۰محله‌ای که دارای بافت فرسوده هستند انجام شده است. دولت از سال ۸۴ برنامه حمایتی خود را برای نوسازی بافت فرسوده آغاز کرد اما در سال ۸۷ از توقف ارائه تسهیلات دولتی به بافت فرسوده خبرهایی به گوش رسید. در فروردین سال ۸۷ اعلام شده بود که اگر دولت از طرح نوسازی بافت فرسوده پشتیبانی کند مشکل بافت‌های فرسوده کشور طی ۱۵سال آینده قابل رفع است اما در ۲۳آبان همان سال بود که به‌دلیل اولویت قرارگرفتن مسکن مهر، اعطای تسهیلات بانکی برای نوسازی بافت فرسوده متوقف شد و نا بسامانی در این حوزه را به‌وجود آورد.
طرح نوسازی بافت فرسوده با اجرای طرحی جدید دچار توقف شد. پیش از طرح نوسازی بافت فرسوده، اعطای وام مسکن ۱۰میلیون تومانی مورد توجه قرار گرفته بود که از عوامل نابسامانی بازار مسکن و افزایش قیمت شد. پس از اجرای ناقص این طرح، طرح نوسازی بافت فرسوده در دستور کار قرار گرفت که آن هم با روی کارآمدن طرح مسکن مهر متوقف شد. وزیر وقت مسکن و شهرسازی با ارسال نامه‌هایی به بانک مرکزی خواستار لغو اعطای تسهیلات ۱۴میلیون تومانی برای نوسازی هر واحد مسکونی در بافت‌های فرسوده و اولویت دادن به مسکن مهر شده بود، این در حالی بود که بیش از ۵هزار واحد مسکونی در بافت‌های فرسوده کشور تقاضای نوسازی داشتند و قرار بود که از تسهیلات این طرح بهره ببرند. توقف اعطای تسهیلات نوسازی بافت‌های فرسوده بیش از همه به زیان ساکنان تهرانی شد؛ چرا که این شهر بیشترین مساحت بافت فرسوده شهری کشور را دارد.
یکی از مفاهیمی که در نظریات حوزه مدیریت بحران مطرح شد، مفهوم تاب آوری بود. ابتدا این مفهوم در حوزه محیط‌زیست مورد استفاده قرار گرفت و تاب‌آوری در این حوزه به معنای حداکثر ظرفیتی بود که محیط می تواند در قبال تغییراتی که بر آن وارد می شود، داشته باشد. رئیس مرکز مطالعات برنامه ریزی شهری و روستایی سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور در این زمینه معتقد است: مفهوم تاب‌آوری کم کم جای خود را در حوزه‌های دیگر پیدا کرده و وارد ابعاد مختلف برنامه‌ریزی در دنیا شده است، به طوری که به مفاهیم جدیدی همچون تاب‌آوری اجتماعی، تاب‌آوری اقتصادی و…. رسیدیم.
مجید عبدالهی با بیان اینکه در حوزه دیدگاه‌های نظری در حوزه مدیریت بحران چند دیدگاه را در کشورمان و در دنیا تجربه کرده‌ایم؛ گفت: دیدگاه اول دیدگاه واکنشی است. در دیدگاه واکنشی تمامی برنامه‌ریزی‌ها متمرکز بر حوزه مقابله و پاسخ به بحران است و این دیدگاه یک دیدگاه بحران‌محور و حادثه‌محور است که منتظر است حادثه‌ای اتفاق بیفتد و برمبنای آن حادثه بسیج امکانات رخ دهد، نظام برنامه‌ریزی که بر این رویکرد مترتب است نظام برنامه‌ریزی اقتضایی است یعنی منتظر می‌ماند تا حادثه اتفاق بیفتد و دستگاههای بخشی و ملی منابع را بسیج کرده تا این مشکل برطرف شود.
نقش استراتژیک شهرداری‌ها در مسکن
رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر معتقد است: در رویکرد بازآفرینی شهری که در اصل آخرین شیوه مداخله در بافت‌های فرسوده است، باید شهرداری‌ها ورود کنند. اکنون، هم دولت و هم نهاد عمومی که شهرداری و شوراها هستند، به این نتیجه رسیده‌اند که باید ما در چارچوب الگوی بازآفرینی شهری به موضوع بدمسکنی ورود کنیم. در کنار ارتقای کیفیت محیطی و زندگی، باید احیا و نوسازی بافت فرسوده، ایمن‌سازی و در نهایت تاب‌آوری شهرها رقم بخورد، که شهرداری‌ها می‌توانند در این زمینه به‌عنوان نهاد عمومی بسیار استراتژیک و مؤثر باشند.
به گفته محمد سالاری، در ارائه بسته‌های تشویقی که شورا، شهرداری را ملزم به عدم دریافت عوارض نوسازی کرده است و در کنار آن باید در بهسازی های محیطی و در بازآفرینی شهری کمک کند. البته در کنار دولت، وام های با سود کمتر و درازمدت ارائه دهد. همچنین واگذاری انشعابات آب، برق و گاز رایگان، ارائه خدمات فنی و مهندسی رایگان و همچنین مشارکت دولت در ایجاد زیرساخت‌های شهری و به‌خصوص موضوع حمل‌ونقل عمومی شهری که مهمترین مشکل کلانشهرهاست. اساسا آلودگی هوا هم که در بین مشکلات رتبه اول را دارد، نتیجه ضعف حمل‌ونقل همگانی و ریلی است. در این زمینه شهرداری‌ها می‌توانند به‌صورت غیرمستقیم و در نقش تسهیلگر استراتژیک ورود پیدا کنند و ظرفیت‌های دولت را هم به‌کار بگیرند.
پیش‌بینی ساخت ۱۵هزار واحد
درهمین زمینه مدیرعامل سازمان نوسازی شهرداری تهران نیز معتقد است: طرحی که از سوی دولت و برای سال‌های۹۸و ۹۹ ارائه شده، ساخت ۱۰۰هزار واحد را در بر می‌گیرد که سهم تهران از این تعداد، ۱۰هزار واحد است. طبق پیش‌بینی‌ها قرار است که ۸هزار واحد آن به‌صورت خودمالکی و ۲هزار واحد دیگر از طریق ساخت در اراضی متعلق به دولت محقق شود. البته شرایط ما در تهران با این پیش‌بینی کمی متفاوت است.
به گفته کاوه حاجی علی‌اکبری، پیش‌بینی می‌شود فقط در این روش طی سال۹۸ تعداد ۱۵هزار واحد در بافت‌های فرسوده تهران از طریق مالکین، ساکنین و سرمایه‌گذاران پروانه ساخت بگیرند. حدود ۷۶قطعه زمین را شناسایی کرده‌ایم که عمده این زمین‌ها متعلق به آموزش و پرورش، بنیاد، وزارت نیرو و… بود. از بین این زمین‌ها در نهایت ۱۴قطعه زمین را شناسایی و معرفی کردیم. به‌خاطر اینکه همه این ۷۶قطعه به لحاظ پهنه‌بندی، کاربری و نوعیت قابلیت نقدشوندگی نداشتند، ۱۴قطعه زمین انتخاب شد تا طرح ملی مسکن در این زمین‌ها ساخته شود. به‌طور کلی در زمینه اجرای مسکن امید، ظرفیتی حدود ۳هزار و ۵۰۰واحد مسکونی به قرارداد مشارکت رسیده و حجم سرمایه‌گذاری آنها دست‌کم هزارمیلیارد تومان خواهد بود. به هرحال تلاش می‌کنیم تا پایان سال همه این واحدها را وارد چرخه ساخت‌وساز کنیم.
نکته پایانی
لازم به ذکر است بافت‌هاي فرسوده شهري داراي مشكلات متعددي در زمينه‌هاي كالبدي، محيطي، اجتماعي و اقتصادي هستند كه ساكنان در اين‌گونه بافت‌ها را با مشكلاتي روبه‌رو مي‌كنند. در موجوديت بافت‌هاي فرسوده و با توجه به رشد جمعيت و افزايش شهرنشيني وقوع حوادث طبيعي مثل زلزله مي‌تواند خسارت و تلفات سنگيني را در چنين مكان‌هايي برجاي گذارند. مخاطرات طبيعي از مهم‌ترين عوامل تخريبي سكونتگاه‌هاي انساني شناخته شده‌اند كه در اين ميان، زلزله مخرب‌ترين پديده طبيعي بوده و به علت گستردگي قلمرو، كثرت وقوع و همچنين وسعت و شدت خساراتي كه وارد مي‌كند، يكي از شناخته شده‌ترين بلاياي طبيعي جهان است؛ همچنين بسياري از بلاياي طبيعي در جهان در مناطق شهري اتفاق مي‌افتد و هر ساله ميليون‌ها نفر را تحت تاثير قرار مي‌دهند.
