گروه اقتصادی جمله – ایران در تاریخ معاصر خود مملو از برندهای ویژه خود است که نام کشورمان را در جهان فراگیر کرده است. اما مهمترین محصولات مثلث طلایی تجارت خارجی غیرنفتی ایران در سه محصول به فرش، پسته و زعفران دیده می‌شود. مثلثی که پیش از نابودی صنعت خاویار در ایران یک مربع طلایی بود.
اما در چهار دهه اخیر به مرور تمامی این برندهای ایرانی دچار ویرانی شدند و یکی پس از دیگری از میدان به در شدند تا امروز که به قول فعالان این عرصه در تاریک ترین دوره تجارت برندهای ایرانی در جهان به سر می‌بریم.
چگونه لبخند را از لب پسته ایرانی پاک کردند
صنعت پسته ایران بیش از پنج دهه قدمت دارد و از اواخر دهه پنجاه تا امروز همیشه پیشتاز صادرات بخش کشاورزی بوده اما این واقعیت را نباید از نظر دور داشت که این صنعت، به دلایل مختلف روز به روز در حال از دست دادن جایگاه خود است. در طول سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹، کاهش سهم ایران از تولید جهانی پسته به حدی بوده که سهم کشور از تولید جهانی پسته از ۴۰ به ۲۷ درصد و بعد تنها ۷ درصد کاهش یافت.
در همین دوره زمانی، آمریکا به عنوان به عنوان یکی از اصلی‌ترین بازارهای جهانی پسته ظاهر شد و توانست حدود ۴۷ درصد از تولید جهانی این محصول را به خود اختصاص دهد.
داده‌ها نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۰۰ میلادی، ایران بیش از ۸۰ درصد از بازار جهانی پسته را در اختیار داشت. اما در سال‌های اخیر، این سهم به نسبت به دوران اوج به شدت کاهش یافته است. در سال ۲۰۱۷، ایران و آمریکا تقریباً سهم یکسانی از بازار داشتند، اما از آن زمان، سهم ایران به نسبت آمریکا به شدت کاهش یافته و تنها ۱۸ درصد تولید جهانی پسته به آن باقی مانده است.
️کاهش تولید و افت تجارت طلای سرخ ایرانی
بیش از ۹۰ درصد زعفران جهان در ایران تولید می‌شود. این ادویه به «طلای بیابان» نیز شهرت دارد و می‌تواند در اقلیم خشک دوام بیاورد و با عطر خوش و قوی، طعم مطبوع و رنگ تند خود شناخته می‌شود.
اما تغییر الگوهای آب‌وهوایی و کمبود آب، تأثیرات چشمگیری بر صنعت زعفران گذاشته است؛ موضوعی که منجر به کاهش قابل توجه برداشت این ادویه شده و قیمت آن را به عنوان گران‌ترین ادویه جهان، بالاتر از همیشه برده است، اما ایران نتوانسته از این افزایش قیمت فایده‌ای کافی ببرد.
بنا به اظهارات یک کشاورز زعفران کار در گفتگو با فایننشال‌تایمز امسال از نظر برداشت محصول، یک فاجعه بوده است. این کشاورز محلی که تغییرات آب‌وهوایی را عامل کاهش شدید برداشت زعفران می‌داند، گفته: «خانواده من در این فصل تنها ۹۰۰ کیلوگرم زعفران برداشت کرد، این در حالیست که میزان برداشت زعفران ما در گذشته ۱۵۰۰ کیلوگرم بوده است».
تولیدکنندگان زعفران در منطقه خراسان از جمله تربت جام اعلام کرده‌اند برداشت این ادویه طی امسال و در مقایسه با سال گذشته، بیش از ۵۰ درصد کاهش یافته است.
از سوی دیگر مدیران فعال در صنعت زعفران نگران این موضوع هستند که مصرف داخلی که حدود یک‌چهارم از تولید سالانه را شامل می‌شود، در بحبوحه افزایش تورم در ایران، کاهش بیشتری پیدا کند.
غلامرضا میری -رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی- اعلام کرده تحریم‌ها و محدودیت دسترسی به سیستم مالی جهانی باعث شده تجارت غیرقانونی زعفران با افزایش قابل توجهی همراه شود. او گفته: «قاچاقچیان زعفران ایران، این ادویه را با قیمت کمتر به سایر کشورها می‌فروشند و این کشورها زعفران ایران را به نام خود تمام می‌کنند».
قیمت‌های بالاتر زعفران همچنین بر صادرات این ادویه تأثیر گذاشته است، از جمله چین به عنوان بزرگ‌ترین خریدار خارجی زعفران ایران. چینی‌ها ۴۵ درصد از سهم صادرات ایران را خریداری می‌کنند و کشورهای عربی به همراه اسپانیا و ایتالیا از دیگر خریداران بزرگ زعفران ایران هستند.
️نابودی صادرات فرش ایران در سایه تحریم‌ها
در حوزه صادرات فرش یعنی محصول تجاری و هنری ایرانیان که از دیرباز آنها را به سرآمد زیبایی شناسی هنری جهان بدل کرده بود نیز وضعیت وخیم است.
بر همین اساس ایران در بازار فرش جهان از دست رفته است. فرش کالایی که با تام ایران عجیبن است، با کاهش شدید صادرات روبروست. بنا بر اعلام صورت گرفته از سوی مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی فرش دستباف در یک دهه گذشته صادرات ۵۰۰ میلیون دلاری فرش دستباف به ۵۰ میلیون دلار کاهش یافته است.
به گفته کارشناسان اجرای طرح پیمان‌سپاری ارزی با هدف الزام صادرکنندگان به بازگرداندن ارز صادراتی به کشور نیز بیش از پیش زمینه را برای از دست رفتن بازارهای صادراتی ایران فراهم کرد. در همین رابطه سید علی دیانت، رییس اتاق بازرگانی کاشان درباره‌ی شرایط صادرات فرش دستباف ایرانی در گفتگو با خبرگزاری خبرآنلاین گفت: بخش مهم ماجرای از دست رفتن بازارها و کاهش شدید صادرات فرش دستباف به موضوع تحریم‌ها برمی‌گردد.
وی در جواب این پرسش که لغو پیمان‌سپاری ارزی چه تاثیری بر صادرات فرش دستباف به جا خواهد گذاشت؟ گفت: ما در شرایط تحریمی هستیم، در این شرایط متاسفانه خریدار حرف اول را می‌زند اما موضوع این است که الزام به پیمان‌سپاری خودش سبب می‌شود بیش از پیش صادرکننده‌ی فرش دستباف با بحران روبرو شود.
دیانت در توضیح این مطلب ادامه داد: وقتی پول نفت را می‌شود به قاعده به کشور بازگرداند چطور این توقع وجود دارد که پول صادرات فرش، که کالایی خاص است و فروش آن به سرعت اتفاق نمی‌افتد ظرف مدت معین بازگردد، به این ترتیب لغو پیمان‌سپاری بی‌تردید می‌تواند زمینه را برای بهبود وضعیت مهیا کند.
وی به کاهش قابل توجه تولید فرش دستباف اشاره کرد و گفت: این مساله، مساله ی مهمی است. تولید فرش دستباف کاهش یافته چرا که بخش مهمی از این کالا صادراتی است و وقتی صادرات با اخلال روبرو شود، تولید نیز دیگر سودی ندارد.
به گزارش جمله، ویرانی برندهای ایرانی یکی از ده‌ها مشکل عدیده اقتصاد ایران است که اگرچه تاثیر مستقیمی بر سفره همه ایرانیان ندارد، اما بر چهره صادراتی ایران خدشه وارد کرده و موجب حذف کشورمان از بازارهای جهانی شده است.
اگر در گذشته ایران را با فرش و هنر و شعر می‌شناختند، امروز دیگر خبری از این خوشنامی در سطح جهانی نیست. ایران همانطور که مشغول از دست دادن نخبگان خود است، به تماشای نابودی برندهای تاریخی خود نیز نشسته است. تعدد مشکلات و غم‌های ایرانیان موجب شده که حتی فرصت اندوه هم باقی نمانده است. درواقع ما ایرانی‌ها دیگر نمی‌دانیم غصه چه چیزی را بخوریم.
- نویسنده : ارسالی از سرویس اقتصادی
