تئاتر مدرن اروپایی در زمان ناصرالدین‌شاه پا به این دیار گذاشت. شاید تا پیش از سفرهای سه‌گانه‌ی این چهارمین پادشاه خاندان قاجار، تئاتر ایران چیزی جز تعزیه و نمایش‌های کوچه‌بازاری نبود. روحوضی نمونه‌ای از تئاتر ایران تا پیش از ناصرالدین‌شاه بود. چیزی که در کارهای دلقک مشهور عصر ناصری، کریم شیره‌ای متبلور بود. کریم […]
تئاتر مدرن اروپایی در زمان ناصرالدین‌شاه پا به این دیار گذاشت. شاید تا پیش از سفرهای سه‌گانه‌ی این چهارمین پادشاه خاندان قاجار، تئاتر ایران چیزی جز تعزیه و نمایش‌های کوچه‌بازاری نبود. روحوضی نمونه‌ای از تئاتر ایران تا پیش از ناصرالدین‌شاه بود. چیزی که در کارهای دلقک مشهور عصر ناصری، کریم شیره‌ای متبلور بود. کریم شیره‌ای از رعایت بسیاری از آداب در دربار معاف بود و می‌توانست هر چه می‌خواهد بگوید و شاه از این بداهه‌گویی‌های کریم شیره‌ای دچار مسرت می‌شد. پس از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ و دیدارش از سالن‌های تئاتر و اپراها، این هنر شاه را مفتون خویش ساخت.
او پس از بازگشت از سفر اروپا دستور داد سالنی برای تئاتر در تهران ساخته شود تا نمایش‌هایی مانند آن‌چه او در بلاد فرنگ دیده بود در آن اجرا شود و این‌چنین شد که ناصرالدین‌شاه اولین کسی بود که به شکل‌گیری تئاتر در ایران کمک کرد. تئاترهای متعددی در این دوره پدید آمد و هنرپیشه‌هایی نیز پرورش یافتند. نخستین این‌ها تئاتر فرهنگ بود که در عمارت مسعودیه به نمایش در می‌آمد. عمارت مسعودیه در میدان بهارستان تهران واقع شده بود که به دستور مسعود میرزا مشهور به ظل‌السلطان، فرزند ناصرالدین‌شاه در زمینی به وسعت ۴ هزار متر مربع ساخته شده بود که بعدها وزارت فرهنگ شد.
سید علی نصر کسی که به اولقب پدر تئاتر ایران داده‌اند نیز از همین‌جا برآمد. سیدعلی نصر سیاست‌مدار، نمایش‌نامه‌نویس و نویسنده و مترجم بود. او فرزند نصرالاطباء کاشانی بود که در سال ۱۲۷۴ در تهران دیده به جهان گشود. او تحصیلات خود را در مدارس شرف، علمیه و آلیانس فرانسه به پایان رساند و بعدها به معلمی زبان فرانسه و همچنین ریاضی در همان مدرسه منصوب شد. علی نصر پست‌های دولتی بسیاری نیز به دست آورد.نصر در سال ۱۳۱۵ به حکمرانی مازنداران رسید و حدود سه سال در مازنداران استان‌دار بود. در سال ۱۳۱۸ به معاونت علی منصور، وزیر پیشه و هنر برگزیده شد و زمانی که منصور نخست‌وزیر شد، نصر کفالت وزارت پیشه و هنر را عهده‌دار شد.
پس از شهریور ۱۳۲۰ مدتی به معاونت وزارت کشور برگزیده شد. او در سال ۱۳۲۵ در یکی از کابینه‌های احمد قوام وزیر پست و تلگراف شد و همچنین سفیر کبیر ایران در چین و هند و نیز نماینده‌ی ایران در سازمان ملل. او برای آموختن تئاتر به اروپا رفت و پس از بازگشت از این سفر کمدی ایران را به سبک تئاتر اروپایی تاسیس کرد. او برای بسط تئاتر در ایران هنرستان ِ هنرپیشگی را نیز بنیان نهاد و اساسا این تلاش‌های مجدانه‌ی نصر سبب شد که به درستی او را پدر تئاتر ایران لقب دهند.
از آثار نصر می‌توان به «علم‌الاشیاء» در شش جلد و «هنرآموز دوشیزگان» در شش جلد، «حفظ‌الصحه»،«فیزیک گاز»، «تاریخ ایران و دنیا»،« تاریخ عمومی» و «تاریخ مختصر ایران» اشاره کرد. سیدعلی نصر در زمینه‌ی تئاتر صاحب تالیفات بسیاری است. تعداد زیادی نمایش‌نامه توسط او نوشته شده است که نمایش‌نامه‌ی «سیروس و اشتباع لُپّی»، «زن بی‌وفا»، «تا این‌جوریم همین‌جوره»، «قمارخانه»، «طلب‌کار و بده‌کار،سیه‌روزان»، «یتیم، عجب پوکری»، «گلناز و نوروز»، «کوچولو موچولو» و … از نمایش‌نامه‌های او است. از ترجمه‌های او می‌توان به «تاریخ یونان»، «انقلاب فرانسه»، «عوام‌فریب سالوس»، «سه عروسی در یک شب» و … اشاره کرد. نمایش‌نامه‌های علی نصر موضوعات و مضامین اجتماعی داشت. سید علی نصر در سال ۱۲۹۶ شمسی شرکت کمدی ایران را تشکیل داد. پس از این در سال ۱۳۱۸ و ۱۳۱۹ است که به جد و جهد نصر «تئاتر نصر» در بخشی از ساختمان ِ «گراند هتل» در خیابان لاله‌زار ِ تهران ساخته می‌شود. بعدها تاسیس سالن‌هایی چون تئاتر پارس، تئاتر ایران، مادم بری، تماشاخانه‌ی هنر، تئاتر دهقان در ادامه‌ی روند مسیری بود که سید علی نصر آن را آغاز کرده بود.
لاله‌زار برای بسیاری از ایرانیان پر است از خاطره. «وقتی ناصرالدين شاه از دومين سفر به اروپا برگشت، به دستور او خيابانی در وسط باغ خالصه ای داير شد که از غرب به خيابان علاء‌الدوله ( فردوسی بعدی) و از شرق تا فيلخانه سلطنتی می رسيد و نيمکت هايی در اطرافش نصب شد تا به گفته شاه بدل شانزه‌ليزه پاريس باشد. اين اولين خيابان بود که به ضرورت خيابان کشيده شد و نه به نام اصناف ساکن آن ( مانند صابون‌پزخانه، مرده‌شورخانه، درخونگاه، قصاب‌خانه) و نه به نام نامداران ساکن آن (اميريه، احتشاميه، فرمانيه، پل اميربهادر، امين حضور، ميرزا محمود وزير) بلکه چون باغچه‌هايی در ميان داشت که گل در آن کاشته شده بود «لاله زار» نام گرفت.
سید علی نصر در ۲۶ بهمن‌ماه ۱۳۴۰ در تهران درگذشت و در امام‌زاده عبدالله به خاک سپرده شد. در هفتم مهرماه سال ۱۳۸۱«تئاتر نصر» با شماره ثبت ۶۵۲۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شد. وحید ایوبی، زندگی و گزیده‌ی آثار علی نصر را تالیف کرده که در سال ۱۳۸۵ توسط کتاب‌سرای نیک منتشر شده است. در این کتاب هفت نمایش‌نامه، سه سخنرانی و مجموعه مقالات نصر انتشار یافته است. وحید ایوبی در این کتاب در مورد سید علی نصر چنین می‌آورد: «تاثیر سید علی نصر بر هنرمندان ایران از سال ۱۲۹۵ تا حداقل دو دهه بعد، به‌سزا و ارزنده است. بیشتر در مایه‌های کمدی می‌نوشت و از مولیر پیروی می‌کرد. به طور کلی می‌توان سبک کاری او را در رده کارهای ناتورالیست- رئالیست به حساب آورد.» بارها خبر تخریب کامل «تئاتر نصر» در رسانه‌ها به گوش رسید که موجب نگرانی بسیار اهل تئاتر و دوست‌داران هنر تئاتر شده و کماکان وضعیت مناسبی ندارد.
