نیلوفر منصوری – دبیر گروه اجتماعی/ تحصیل در مقاطع دانشگاهی، برای بعضی ها، یک پله و سکوی پرش است؛ افرادی که علاوه بر تحصیل و ارائه مقالات رایج درس مورد نظر، به فکر پر کردن اپلای و توصیه نامه گرفتن از اساتید، نوشتن رزومه و گرفتن مدرک زبان معتبر هستند. کسانی که تلاش می کنند […]
نیلوفر منصوری –
دبیر گروه اجتماعی/
تحصیل در مقاطع دانشگاهی، برای بعضی ها، یک پله و سکوی پرش است؛ افرادی که علاوه بر تحصیل و ارائه مقالات رایج درس مورد نظر، به فکر پر کردن اپلای و توصیه نامه گرفتن از اساتید، نوشتن رزومه و گرفتن مدرک زبان معتبر هستند. کسانی که تلاش می کنند تا با سختی های رایج و زحمات فراوان کشور دیگری را برای ادامه تحصیل و زندگی انتخاب کنند تا همه مشکلات و سختی ها را به جان بخرند. فرار مغزها طبق یکی از تعاریف «موقعیتی است که نیروی متخصص و ماهر یک کشور، به دلیل ناتوانی کشور مبدأ در حفظ و نگهداری آنها، بالاجبار به کشوری مهاجرت می‌کنند که به حضورشان نیاز دارد». کشور مقصد برای رفع این نیاز، شرایط، امکانات و امتیازهایی را درنظر میگیرد؛ این عوامل جذب در کشور مقصد، نخبگان را وادار به مهاجرت می‌کند.
سقوط هواپیمای اکراینی در کشور، علاوه بر نشان دادن فرار مغزهاایران بخصوص جامعه دانشگاهی و علمی بود. این ماجرا شاید نمایش بخش کوچکی از ماجرای خروج نخبگان از کشور باشد. موضوعی که کارشناسان سال ها در مورد آن و تبعات آن گفتند و زنگ هشدار را بارها به صدا درآوردند؛ به گفته کارشناسان این روند یک شرایط بحرانی است که بر اساس آن تاکنون ٧٠درصد از رتبه‌های برتر کنکور و مدال آوران المپیادها از کشور خارج شدند. اما این سوال مطرح می‌شود که چرا این حجم از نخبگان ما هر ساله از کشور خارج می‌شوند و چرا اقدام موثری در جهت مهاجرت معکوس این نخبگان صورت نمی‌گیرد؟
معاون امور جوانان در همین زمینه معتقد است که در حال حاضر علاوه بر مهاجرت نخبگان علمی شاهد مهاجرت نخبگان اجتماعی نیز هستیم. محمد مهدی تندگویان بر موضوع مهاجرت جوانان از کشور تاکید دارد. وی گفت: موضوع مهاجرت زمان زیادی است که با مهاجرت نخبگان علمی آغاز شده ولی امروز می‌بینیم که نخبگان اجتماعی ما هم در حال مهاجرت هستند.
به گفته تندگویان به طور مثال؛ ۷۰ درصد منتخبین مجامع استانی تشکلهای جوانان که به نوعی نخبگان اجتماعی محسوب می‌شوند در دوره جدید دیگر حضور ندارند. وی ادامه داد: وقتی نخبگان علمی و اجتماعی کشور مهاجرت کنند متأسفانه افرادی باقی می‌مانند که در مدرسه و دانشگاه هیچ مهارتی به آنها آموزش داده نشده و هیچ تعهد پذیری هم ندارند و نمی‌توانند فعالیت‌های اجتماعی و گروهی مؤثر داشته باشند.
معاون امور جوانان با بیان این مطلب که آسیب‌های موجود باعث شده تا بخشی از نسل جوان برای اصلاح خودشان وارد عمل شوند افزود: شبکه جوان کشور خودش این احساس خطر را کرده و برای اصلاح خودش وارد عمل شده است که امیدواریم با استفاده از خود نسل‌ها بتوانیم با ایجاد ساختارهای جدید و کارآمد، تحولی را در این حوزه برای مقابله با آسیب‌های نسل جوان به وجود آوریم.
سرخوردگی دانش‌آموزان طبقه متوسط پیامد نخبه‌گرایی
در همین زمینه یک کارشناس آموزش و پرورش نیز معتقد است: افزایش فرار مغزها، سرخوردگی طبقه متوسط و ضعیف از پیامدهای نظام مبتنی بر نخبه‌گرایی است و یکی از راهکارها طراحی برنامه درسی برای دانش آموزان متوسط است نه نخبه.
به گفته طیبه موسوی در کشورهایی که نظام نخبه‌گرا دارند و افراد فقیر از تحصیل باز می‌مانند باید راهکارهای جایگزین دیگری اتخاذ کرد که یک نمونه آن برگزاری آزمون‌های مهارتی و هوش در هند است که حتی در گزینش شغل‌ها نیز اثرگذار بوده است. با توجه به یافته‌های نوبلیست‌ها، نظام آموزش و پرورش ایران شبیه به ۱۸ کشور دنیا و مبتنی بر نخبه‌گرایی است. بی‌ثباتی نظام آموزشی، کتب درسی و تجاری شدن آموزش و پرورش از آسیب‌های این امر است.
این کارشناس آموزش و پرورش با اشاره به جدایی دو نهاد آموزشی و خانواده از همدیگر در پی تغییرات سریع نظام آموزشی گفت: قبلا خواهر و برادرهای بزرگتر به اعضای کوچکتر در درس خواندن کمک می‌کردند و این نیاز به معلم خصوصی را کم کرده و صمیمیت را افزایش داده بود اما اکنون آنقدر تغییرات سریع است که اعضای خانواده نمی‌توانند کمک کنند.
این کارشناس آموزش و پرورش افزود: در واقع آسیب این است که نیاز خانواده به معلم خصوصی، آموزشگاه و کتب کمک درسی افزایش یافته است و به سمت تجاری شدن آموزش پیش می‌رویم.
نقش مهم دولت
کارشناسان معتقدند که نقش دولت در این موضوع مهم است. آموزش هدف و وسیله فقر زدایی است و به عنوان یک روش پذیرفته شده است اما در کشور ما آنطور که باید به آموزش توجه نمی شود. یک کارشناس فلسفه تعلیم و تربیت معتقد است که در بحث ساعت آموزشی، ایران یک پنجم کاستی دارد.
جلال کریمیان، با اشاره به نسبت بودجه آموزش و پرورش به بودجه دولتی گفت: طی ۳۰ سال شاهد افت ۱۰ درصدی بودجه آموزش و پرورش بوده ایم. تا وقتی که ما نهادی برای مبارزه با فقر در حوزه آموزش و پرورش نداشته باشیم صحبت از فقر و نابرابری و عدالت آموزشی یک صحبت تنهاست و در نهایت هیچ اتفاقی نخواهد افتاد.
ذکر این نکته ضروری است که به گفته کارشناسان، در چگونگی حفظ و نگهداری نخبگان در کشور راهکارهای بسیاری وجود دارد که نخستین راهکار ایجاد حس تعلق و مفید بودن نخبگان در کشور است. بستر سازی پژوهشی و علمی نخبگان، پرهیز از نگاه خاص و سیاسی به نخبگان، تشکیل و ایجاد ستادهای ویژه حمایت از نخبگان، شایسته سالاری و بهره گیری از نخبگان در سطوح بالای مدیریتی و تصمیم‌گیر، و در نهایت تمام استراتژی و راهبردها بر این اساس باشد که از نخبگان در اداره کشور بیشتر استفاده و از دانش آنهایی که از کشور خارج شده اند نیز بهره گیری شود.
