سیدمحسن رجبیان- کارشناس ارشد جامعهشناسی/ کودکان کار به کودکان کارگری گفته میشود که به صورت مداوم و پایدار به خدمت گرفته میشوند که این امر آنها را در بیشتر اوقات از رفتن به مدرسه و تجربه دوران کودکی بیبهره میسازد و سلامت روحی و جسمیشان را تهدید میکند. در سالهای اخیر بسیاری […]
سیدمحسن رجبیان-
کارشناس ارشد جامعهشناسی/
کودکان کار به کودکان کارگری گفته میشود که به صورت مداوم و پایدار به خدمت گرفته میشوند که این امر آنها را در بیشتر اوقات از رفتن به مدرسه و تجربه دوران کودکی بیبهره میسازد و سلامت روحی و جسمیشان را تهدید میکند.
در سالهای اخیر بسیاری از مدافعان حقوق کودک در تلاش هستند با وضع قوانینی، از کار کودکان کاسته شود یا دستکم ساعت کاری آنها کوتاهتر گردد. کوششهایی مانند سوادآموزی، تامین بهداشت و درمان و همچنین اجازه یافتن کودک برای تفریح و بازی و نیز تغییر وضعیت کاری کودک در جهت بهبود شرایط حاد او از جمله کارهای افراد و سازمانهای مدنی مدافع حقوق کودکان است. با این تلاشها حقوق کودکان که از زمان انقلاب صنعتی وارد چرخههای سنگین تولید و اقتصاد شده بودند به رسمیت شناخته شد و مورد توجه بیشتری قرار گرفت، تا جایی که ۲۲ خرداد ماه برابر با ۱۲ ژوئن روز جهانی منع کار کودکان نام گرفته است.
باید اذغان داشت که کار کودک به درجات مختلف در طول تاریخ وجود داشت اما با آغاز سوادآموزی همگانی و تغییراتی که در شرایط کار طی صنعتی شدن به وجود آمد و ظهور مفاهیم حقوق کارگر و حقوق کودکان، مورد نقد و بحث عمومی قرار گرفت. البته از سده نوزدهم، هنگامی که «پل لافارگ» آسیبهای انقلاب صنعتی را مشاهده کرد، فکر ساختن ماشینهایی برای بزرگسالان امکان پذیر شده بود، اما به جای این اقدام، صاحبان صنایع بافندگی، کار کودکان را چنین توجیه میکردند که فقط کودکان میتوانند با جثههای کوچکشان به زیر ماشین آلات بخزند و نخ و رشتههای گسیخته را گره بزنند، چنان که انگار تصورِ ساختن ماشین آلاتِ خاص بزرگسالان امکان نداشته است.
این نسلهای پیاپی کودکان بودند که به اجبار در برابر ابعاد ماشین آلات کمر خم کردند و نه این که ماشین آلات ویژگی انسانی را رعایت کرده باشد. در دهلیزهای معادن، کودکان، واگنها کوچک پر از زغال سنگ را که از راهروهای تنگ میگذشت، به ادعای استثمارکنندگانشان، به راحتی به جلو هل میدادند.۱
در کشورهای آسیایی و آفریقایی به دلایلی چند از جمله وجود فقر گسترده و معضلات دیگری همچون فرهنگهای بومی با اعتقادات و رسوم خاص و البته بی سوادی و کم سوادی پهنه دامنه این مسأله، هنوز هم یکی از آسیبها و حتی میتوان گفت واقعیتهای انکار ناپذیری است که آثار وجودی آن در گوشه و کنار این جوامع همچنان به چشم میآید.
در ایران نیز تعداد کودکان کار به دلایل گوناگون رو به افزایش است؛ اما آمار دقیقی در مورد کودکان کار وجود ندارد. بیش از ۲۰هزار نفر کودک کار در تهران تایید شده است. در آمار تخمینی سازمان جهانی کار در سال ۱۹۹۵ بیش از ۷۱/۴ درصد کودکان بین ۱۰تا ۱۴ سال در ایران از لحاظ اقتصادی فعال هستند و براساس سرشماری سال ۱۳۷۵ بیش از ۴ درصد جمعیت شاغل کشور را گروه سنی ۱۰تا ۱۴ سال تشکیل میدهند. بر اساس همین آمار جمعیت شاغل کشور ۵/۱۴ میلیون نفر بوده است که ۴ درصد آن در حدود۶۰۰ هزار نفر میشود. در سال ۱۳۷۵ حدود ۳۸۰هزار کودک در سن ۱۰تا۱۴ سال در سراسر کشور، کار ثابت داشتهاند.
امروزه کار کودکان بیشتر در کشورهای در حال توسعه جهان رواج دارد؛ جایی که میلیونها کودک در سنین پایینی بین ۵ تا ۱۴ سال با هدف امرار معاش خود و خانواده خود به کار مشغول هستند.
کار کودکان ممکن است شکل عادی کارمزدی و در کارخانهها، معادن، مزارع و بخشهای خدماتی را داشته باشد یا به صورت آزاد و کسب و کار خیابانی باشد. کار آنها ممکن است نیمه وقت یا تمام وقت و فصلی یا کارگر دائم باشد. ممکن است این کودکان دستمزد خود را به صورت جنسی یا پولی بگیرند یا حتی در مواردی که به کار خانوادگی اشتغال دارند، بی مزد باشد. عدهای از آنان هم در ازای کار، تنها به سرپناه و محلی جهت حمایت یا برای غذایی بخور و نمیر رضایت میدهند. کودکان کار شامل کودکانی است که پیش از رسیدن به سن قانونی کار، ناگزیر وارد بازار کار میشوند و کار زودرس آنها مانع رشد طبیعیِ، اجتماعی، روانی و جسمانیشان میگردد.
جنبههای منفی اقتصادی و اجتماعی قابل توجهی نیز در پس این مسأله اجتماعی نهفته است. از جمله آنها جلوگیری از افزایش جدی مهارتها، آموزش و دانش، افت بهرهوری، کاهش درآمدهای بیمه اجتماعی و افزایش صدمههای جانی و مالی است. از طرفی با افزایش آسیبهای اجتماعی مانند سوءاستفاده جنسی، اعتیاد، خرده فروشی مواد مخدر، بزهکاری کودکان و نوجوانان نیز روبهرو خواهیم بود.
چارهاندیشی و دستیابی به راهکار برای این مسأله که همان طور که گفته شد آسیبهای جدی در پس آن نهفته است باید با همکاری همه جانبه نهادهای مدنی و نهادهای دولتی که متولیان این امرِ مهم هستند و با کاهش اختلافهای بی مورد بین آنها انجام گیرد. در این میان پایبندی به اصل تعهد اجتماعی و مسئولیت در مقابل کودکان در مقابل تبلیغات صرف و پرداختن به کارهای عملی و علمی به یقین سودمند خواهد بود.
۱٫ در ستایش تنآسانی/فیلیپ گدار/بهروز صفدری/نشرکلاغ/ص۲۰-۱۹