هویت ظاهری هر شهر به ویژه معماری آن به خوبی می‌تواند هویت درونی آن جامعه را به نمایش بگذارد. برای همین هم با بررسی معماری شهری می‌توان به تفکر، ایدئولوژی هر شهر در هر دوره تاریخی دست پیدا کرد. به طوری که می‌توان با بررسی معماری شهری چند دهه اخیر تهران به این […]
هویت ظاهری هر شهر به ویژه معماری آن به خوبی می‌تواند هویت درونی آن جامعه را به نمایش بگذارد. برای همین هم با بررسی معماری شهری می‌توان به تفکر، ایدئولوژی هر شهر در هر دوره تاریخی دست پیدا کرد.
به طوری که می‌توان با بررسی معماری شهری چند دهه اخیر تهران به این موضوع رسید که در دوره‌های مختلف تاریخی، معماریِ شهریِ تهران دستخوش چه تغییراتی شده است. آثار معماری به جا مانده‌ای که می‌تواند نه تنها هویت شهری بلکه هویت فرهنگی آن دوران را نیز به خوبی در معرض نمایش قرار دهد.
اما سوالی که مطرح می‌شود این است که در حال حاضر چه آثار معماری به عنوان هویت فرهنگی و هویت شهری برای آیندگان ماندگار خواهد بود؟ اهمیت معماری شهری زمانی بیشتر خودنمایی می‌کند که بدانید معماری شهری یکی از تاثیرگذارترین عوامل به وجود آمدن یک خاطره جمعی است و نتیجه‌اش ایجاد هویت جمعی و در نهایت هویت ملی خواهد بود.
حالا کدام ویژگی‌های شهری به تبلور و حفظ خاطرات جمعی کمک خواهد کرد؟ خاطراتی که هر چقدر دربرگیری بیشتری داشته باشد دارای ارزش بیشتری بوده و فضایی که آن خاطره در آن شکل گرفته نیز دارای اهمیت بیشتری خواهد بود و البته نام‌ها و کسانی که باعث به وجود آمدن آن خاطره شده است هم ماندگارتر می‌شوند. برای همین هم بسیاری از فضاهای شهری امروز نام‌هایی دارند که یادآور همین افراد خاطره ساز هستند. خاطرات جمعی ممکن است خاطراتی باشند که گروهی در به وجود آمدن آن سهیم هستند یا یک فرد واقعه‌ای را به وجود آورده که تأثیرگذاری آن واقعه آنقدر زیاد بوده که موجب شده نام آن فرد در خاطر جمعی بسیاری به یادگار باقی بماند.
اما در هر صورت آن خاطره بسته به دربرگیری افراد مختلف در یک جامعه می‌تواند ماندگارتر و تاثیرگذارتر باشد. روزهای سال، مراسم، سنت‌ها و… با اعتقاد به چنین خاطرات جمعی به وجود آمده‌اند. یادآوری و بزرگداشت یک فرد، یادآوری و بزرگداشت یک مراسم، یادآوری و بزرگداشت یک واقعه و… همه و همه که اکثر آنها در تقویم‌ها ثبت شده تا هم فراموش نشوند و هم مراسم آنها اجرایی شود، چشمه کوچکی از اهمیت توجه به خاطره‌های جمعی هستند. این خاطره‌ها در تقویم ثبت شده‌اند چون نمی‌خواهند به ورطه فراموشی سپرده شوند و مرور و بزرگداشت آنها به صورت اجتماعی باعث خواهد شد تا فراموشی به سراغ آن خاطره جمعی نیاید.
به عنوان مثال یادبودهای شهری مانند یادمان‌ها، سبک معماری بناها، دیوار نوشته‌ها، اسامی که بر روی کوچه و خیابان‌ها و محله‌ها گذاشته می‌شود، احداث بناهای یادمان، ساخت سردیس‌ها، ساخت فیلم و سریال‌هایی که یادآور خاطرات جمعی هستند؛ همه و همه نشان از آن می‌دهد که خاطره جمعی آن شهر تا چه میزان قدمت داشته و به مرور زمان تقویت شده است.
شهرسازان و معماران شهری در شکل‌گیری بستر حفظ خاطره جمعی نقش مهمی دارند. حفظ بناهای تاریخی و احداث بناهای یادبود از جمله شیوه‌هایی است که فضای شهر را برای تقویت خاطره جمعی فراهم می‌کند.
از شمس‌العماره تا پل طبیعت
تهران، قدمت و تجربه‌ای ۲۰۰ ساله دارد و بستر مهم‌ترین حوادث طی این دو قرن بوده است. برای همین می‌توان مکان‌های بسیاری که در آنها خاطره سازی جمعی صورت گرفته را یافت که در طول زمان رخ داده و در خاطره جمعی به یادگار باقی مانده است. از خاطرات و وقایع تاریخی جمعی که در کوچه و خیابان‌هایش رخ داده و پاتوق‌هایی که در این شهر به وجود آمده گرفته تا وقایع تاریخی که به دلیل پایتخت بودن، این شهر شاهد آن بوده؛ می‌تواند سندی باشد بر حجم زیاد خاطرات جمعی که این شهر در خاطر خود حفظ کرده است. از نمادهای قدیمی مانند شمس‌العماره گرفته تا سردر باغ ملی و بعد از آن برج آزادی که شناخته شده ترین نماد تهران معاصر است و حادثه‌های تاریخی بسیاری را شاهد بوده و از همین رو بعد از انقلاب اسلامی به عنوان مظهر آزادی شناخته شد.
بعد از آن نیز برج میلاد جدیدترین بنای تهران است که به نماد نوین پایتخت بدل شده و معماری خاص پل طبیعت که مانند سنجاقی خود را به پایتخت نوین گره زده نیز نماد نوین دیگری برای تهران تلقی می‌شود. در کنار این نمادها می‌توان مجسمه‌ها، مقبره‌ها، دیوار نوشت‌ها، نام‌گذاری کوچه و خیابان‌هایی که در آنها حوادث تاریخی گوناگونی رخ داده را نیز اضافه کرد که با خاطرات جمعی بسیاری گره خورده است.
تمام این موارد نشان می‌دهد خواسته یا ناخواسته پایتختی مانند تهران پتانسیل آن را دارد تا شکل گیری و ثبت خاطرات جمعی را به شکل هدفمندتری ارتقا دهد. راهکارهای مناسبی برای بهره‌برداری از نقاط قوت و پتانسیل‌های شهر تهران وجود دارد.
فرصت‌هایی که با توجه به این پتانسیل‌ها و مدیریت درست شهری می‌تواند موقعیت مناسبی را به وجود آورد برای آنکه از چنین فضا و موقعیت‌هایی برای حفظ، تقویت و تداوم خاطرات جمعی شهر بهره برد که به دلیل پایتخت بودن این شهر می‌تواند تأثیرگذاری ملی نیز داشته باشد. چون این وظیفه مردم و دولت‌هاست تا برای کسانی که چه به صورت فردی چه جمعی خاطره سازی کردند ارزش و اهمیت قائل شوند و ساخت یادبودهایی که هویت شهری را بر اساس چنین افراد تأثیرگذاری تعریف کند می‌تواند ادایِ دینی باشد برای چنین اشخاص خاطره ساز و هویت بخشِ جمعی که موجب ارتقایِ کیفیِ هویتِ ملی شده‌اند.
جای خالی یادمان در پایتخت
از آنجایی که در کنار نمادهایی که برای مشاهیر بزرگ هر کشوری ساخته می‌شود؛ سبک نمادسازی دیگری نیز وجود دارد که بخش دیگری از هویت‌سازی هر شهر و البته کشور را در معرض نمایش قرار خواهد داد و بسیاری از کشورها نه تنها یک یادمان بلکه چندین یادمان از دوران‌های مختلف که زنان و مردان‌شان به دلیل عرق به کشورشان از جان و عمر خود گذشته‌اند را ساخته و به یادگار گذاشته‌اند؛ اما ایران با وجود داشتن سربازان وطن بی‌شمار در عرصه‌های گوناگون؛ همچنان این انتقاد وارد است چرا برای هیچ عرصه تاریخی در کشور یادمانی در این خصوص وجود ندارد. از همین رو شهرداری تهران فراخوانی جذاب برای طراحان و معماران کشور در نظر گرفته است تا از این طریق بتوان یادمانی ارزشمند خلق و به یادگار باقی بماند.
فراخوانی که از طراحان، معماران، مجسمه‌سازان و صاحبان ایده و خلاقیت دعوت به عمل آورده تا ایده‌ها و طرح‌های خود را برای ساخت المانی که به خوبی بتواند معنا و مفهوم «سرباز وطن» را به نمایش درآورد ارائه دهند. از همین رو قرار است سازه‌ای در این خصوص ساخته شود که جانمایی آن در محدوده منطقه فرهنگی و گردشگری عباس‌آباد بوده و سازه در نظر گرفته شده نزدیک به ۴۰ متر ارتفاع تعریف شده است تا اهمیت و ارزش آن را نیز به خوبی در معرض نمایش قرار دهد.
در بسیاری از کشورهای دنیا چنین یادمان‌هایی از سال‌های دور وجود داشته. یادمان‌هایی که نه تنها برای مردم آن کشور حائز اهمیت است بلکه عظمت و زیبایی این یادمان‌ها باعث شده تا بازدیدکنندگان بسیاری را هم به سمت خود جلب کند. یادمان «ندای سرزمین مادری» در روسیه، بنای «آزادی خواهان دونباس» در اوکراین، بنای یادبود «زنان جنگ جهانی دوم» در انگلیس و… از جمله نمونه‌هایی است که توانسته‌اند در میان یادمان‌های ساخته شده به شهرت جهانی دست پیدا کنند. چنین یادمان‌هایی هم در ابعاد بزرگ ساخته شده‌اند تا بزرگی چنین وقایعی را از نظر بصری به نمایش درآورند و هم نمادین ساخته شده‌اند تا بتواند به خوبی حرف خود را با آن نماد به زبان آورد. از طرف دیگر سازه‌ای به زبان بین‌المللی است و هر طیف و قشری را در برمی‌گیرد و اکثراً می‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند. بنابراین چنین سازه‌هایی نه تنها برای مردم آن شهر و کشور دارای معناست بلکه برای مردم جهان نیز معنای خود را دارد. در نتیجه می‌بینیم سالیانه چنین سازه‌هایی به تنهایی میلیون‌ها گردشگر را هم به سمت خود جلب می‌کند که بیشتر از سبک معماری‌اش قصه‌ای که در دل خود دارد به آن مفهوم و جذابیت بخشیده است.
شرکت در فراخوان تا ۱۷ دی ماه
ایران نیز با توجه به تاریخ پر فراز و نشیبی که دارد پتانسیل آن را دارد تا بتواند یادمانی در خور کشور خود داشته باشد؛ به ویژه که در دل خود زنان مردانی دارد که به عشق ایران سربلند زیست کرده و از جان خود هم گذشته‌اند. برای همین به نظر می‌رسد وظیفه معماران و مجسمه‌سازان است تا بتوانند یادمانی ارزشمند برای آنها بسازند تا سال‌های سال از آن به عنوان نماد «سرباز وطن» یاد شود.
در این فراخوان سید محمد بهشتی، مهدی حجت، مجید مجیدی، سید مجتبی موسوی، سید جواد میرحسینی به داوری خواهند نشست فراخوان این مسابقه از ۶ مهر ماه اعلام شده و آخرین زمان ارسال آثار نیز چهارشنبه ۱۷ دی ماه خواهد بود. در نهایت نیز تا ۲۱ دی ماه داوری به عمل آمده و ۳۰ دی ماه نیز زمانی خواهد بود که نتایج داوری اعلام می‌شود. برندگان این مسابقه هم به ترتیب نفرهای اول تا سوم ۲ میلیارد ریال و لوح تقدیر، ۱ میلیارد و پانصد میلیون ریال به همراه لوح تقدیر و ۱ میلیارد ریال به همراه لوح تقدیر دریافت می‌کنند و نفرهای چهارم تا دهم نیز با یک لوح تقدیر از آنها قدردانی خواهد شد.
