سرویس اجتماعی در ۲۸ سال گذشته، ۴۳ قلاده یوزپلنگ در ایران کشته شدند که به طور میانگین هر دو سال، سه یوزپلنگ ایرانی تلف شده‌اند و با در نظر داشتن میزان پایین زاد و ولد یوزپلنگ، تلف شدن یک و نیم یوزپلنگ در سال، به معنای قرار گرفتن در مسیر انقراض کامل است. خبر تولد […]
سرویس اجتماعی
در ۲۸ سال گذشته، ۴۳ قلاده یوزپلنگ در ایران کشته شدند که به طور میانگین هر دو سال، سه یوزپلنگ ایرانی تلف شده‌اند و با در نظر داشتن میزان پایین زاد و ولد یوزپلنگ، تلف شدن یک و نیم یوزپلنگ در سال، به معنای قرار گرفتن در مسیر انقراض کامل است.
خبر تولد سه توله یوزآسیایی در خطر انقراض ایران در ۱۱ اردیبهشت سال ۱۴۰۱ خبری مسرت‌بخش برای دوستداران محیط‌زیست بود و این خبر زمانی مسرت‌بخش‌تر شد که هر سه این توله از جنس «ماده» اعلام شدند. اما کمتر از یک هفته از این ماجرای خشنود کننده نگذشته بود که نخستین توله یوز تلف شد.
درست در زمانی که طرفداران این گربه‌سان ارزشمند دلخوش به دو توله دیگر بودند، خبر ماده بودن این توله‌ها هم تکذیب و اعلام شد که هر سه آنها «نر» بوده‌اند. هرچند که این خبر را نمی‌توان ناامید کننده دانست، چرا که این دو توله همچنان به عنوان ذخایر ارزشمند ژنتیکی شناخته می‌شدند، اما خبر تلف شدن توله دوم آب سردی بر سر همه دوستداران و دست‌اندرکاران پروژه حفاظت از یوز
ایرانی ریخت.
وضعیت توله سوم هم باوجود اعلام وضعیت مطلوب که زیر نظر دامپزشکان قرار دارد، همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. گرچه احتمالات پیش‌بینی‌ناپذیر در این پروژه بزرگ انکارناپذیر است، اما مساله از آن جا آغاز می‌شود که با رویکردی دیگر مورد واکاوی
قرار بگیرد.
اولین زمزمه‌های حفاظت از یوز ایرانی
یوزپلنگ آسیایی یکی از زیرگونه‌های یوز است که بین ۳۲ تا ۶۷ هزار سال قبل از نوع آفریقایی جدا شد. این گربه‌سان که شباهت زیادی به پلنگ دارد اما تفاوت‌های جدی هم با این پسرعموی بزرگ جثه خود را دارد. یوزآسیایی دست و پاهایی بلندتر از پلنگ داشته، خال‌های روی پوست آن سیاه و توپر و به لحاظ جثه سر و بدن از پلنگ کوچک‌تر است. این حیوان روزگاری از «شبه‌جزیره عربستان» تا «هند»، «بیابان‌های قزل‌قوم» و نواحی «خزری و قفقاز جنوبی»، زیستگاه بزرگ خود را داشت که متاسفانه طی قرن بیستم به شدت از این نواحی ناپدید و تنها به بیابان‌های دورافتاده ایران در کویر مرکزی مانند توران(استان سمنان)، نایبندان(استان خراسان جنوبی) و کویر درانجیر(استان یزد) محدود شد. وضعیت این جانوران به‌گونه‌ای است که در فهرست جانوران در آستانه انقراض اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت قرار دارد. ایران هم به عنوان آخرین زیستگاه یوزآسیایی از دهه ۱۹۷۰ شناخته می‌شود و از سال ۱۳۹۰ به این سو پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی شروع شده است. هرچند این اقدام قدری دیر رخ داد اما به هر تقدیر نقطه امیدی برای افزایش تعداد یوزهای آسیایی بود.
چه تعداد از جمعیت یوز در مدت ۸۰ سال کاسته شد؟
در رابطه با تعداد یوزهای آسیایی آمار دقیقی در دسترس نیست که این امر یکی از بزرگترین مشکلات در پروژه حفاظت است. بنابراین بیشتر آمارهای اعلامی هم بر مبنای حدس و گمان‌های کارشناسان است. گمانه‌زنی‌ها در رابطه با تعداد یوزها از دهه ۱۳۲۰ نزدیک به ۴۰۰ فرد بوده که به تقریب در تمام مناطق استپی و بیابانی نیمه شرقی ایران و بخش‌هایی از نواحی غربی کشور نزدیک مرز عراق دیده می‌شد. پس از جنگ جهانی دوم به‌علت ورود خودروهای جیپ به ایران و سهولت دسترسی شکارچیان به زیستگاههای یوز و شکار طعمه‌های یوز، جمعیت آنها کاهش یافت. در اواسط دهه ۱۳۵۰، جمعیت یوزپلنگ در ایران ۳۰۰ –۲۰۰ فرد تخمین زده می‌شد.
در سال ۱۳۹۴ این تعداد ۷۰ فرد و در سال ۱۳۹۷ این تعداد ۴۷ فرد تخمین زده شد.
این آمار در سال ۱۳۹۸ به کمتر از ۴۰ فرد رسید و آخرین گمانه‌زنی‌های تخمینی در سال ۱۴۰۰ هم به گفته «حسن اکبری» معاون سازمان محیط‌زیست وضعیت یوزپلنگ‌های ایران «فوق بحرانی» است و تعداد کل یوزپلنگ‌ها به ۱۲ فرد رسیده که تنها سه فرد از آنها ماده بالغ هستند که وضعیت به شدت نگران کننده‌ای را نشان می‌دهد.
این در حالی است که تا ۱۲ سال پیش شمار یوزپلنگ‌های ایران بالغ بر۱۰۰ فرد بود.
باید در نظر داشت که این آمار تنها مربوط به یوزپلنگ‌هایی است که کاملا شناسایی شده و دارای شناسنامه تایید شده بوده که در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ دارای تصویر قابل شناسایی و مستند هستند. این تعداد همان‌هایی هستند که از مادر مستقل شده و به عنوان عضوی از جمعیت امکان شرکت در زادآوری مستقل را دارند. از منظر علمی، توله‌ها مادامی که از مادر با موفقیت جدا نشده‌اند، عضوی از جمعیت محاسبه نمی‌شوند.
از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۵ فقط ۲۱ قلاده به دست چوپانان کشته شدند که در ۷۵ درصد موارد، علاوه بر یوزها، پلنگ‌ها و گرگ‌ها هم توسط چوپانان و خرس قهوه‌ای توسط باغداران و زمین‌داران به صورت عمدی و توسط شلیک گلوله کشته شده‌اند و حتی سگ‌های صاحبدار دست‌آموز و نگهبان گله و مزارع نیز مستقیما عامل منجر به مرگ نبوده‌اند.
براساس گزارش سازمان محیط زیست، تنها از بهمن ماه ۱۳۵۸ تا بهمن ماه ۱۳۹۹ تعداد ۳۹۹ درگیری منجر به مرگ ۴۴۳ گوشتخوار ثبت شده که نشان می‌دهد سالانه نزدیک به ۱۰ گوشتخوار بزرگ در ایران کشته شده‌اند. بر اساس همین آمار خرس قهوه‌ای با وقوع ۳۰ درصد و پس از آن کفتار راه راه با ۲۴ درصد و پلنگ ایرانی با ۱۷ درصد بیشترین آمار مرگ و میر را داشتند که مرگ تمامی آنها به‌دلیل تعارضات با انسان در دامداری، باغداری و کشاورزی رخ داده است.
در خصوص یوز ایرانی که در فهرست سرخ «اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت» (IUCN) قرار دارد و به شدت در معرض خطر است، بیشترین میزان آسیب و میزان مرگ و میر را به ترتیب از چوپانان، تصادفات جاده‌ای و شکار غیرمجاز داشته است.
این در حالی است که هیچ اطلاعات و آمار قابل اعتمادی در خصوص حمله یوز به دام‌ها در دسترس نیست و این گمان می‌رود که علت شلیک چوپانان به یوزها، به‌دلیل اشتباه گرفتن آنها با پلنگ به‌دلیل شباهت‌های ظاهری آنها بوده است.
همچنین از سال۱۳۸۳ تا ۱۳۹۵ یعنی طی ۱۲ سال(۲۰۰۴ تا ۲۰۱۶) تعداد ۱۴ قلاده یوز نیز بر اثر تصادفات جاده‌ای تلف شده‌اند که آخرین مورد آن نیز در تاریخ ۱۵ مرداد ۱۴۰۱ بوده است. این آمار نشان می‌دهد که این حیوان به‌طور میانگین سالانه بیش از یک قلاده در ایران و به دست انسان تلف شده است.
از این تعداد هم هرساله به دلیل شکار طعمه‌های یوز مانند جبیر، آهو، کل و بز و قوچ و میش وحشی، توسط انسان کاسته شد. در دوران بعد از انقلاب و با شروع جنگ تحمیلی هم مساله حفاظت از محیط زیست بنابر شرایط جنگی، کاملا به حاشیه رفت و به تبع آن اقدام مهمی در جهت حفاظت از محیط زیست و به‌طور خاص یوز ایرانی صورت نگرفت. پس از دوران جنگ تحمیلی هم که بیشتر تمرکز دولت و حاکمیت برای بازسازی کشور بود. تاجایی‌که در سال ۱۳۷۳، و در روستایی از توابع «بافق» استان یزد ۲ قلاده توله یوز به دست مردم کشته شدند.
جاده‌های قاتل!
حنیف رضا گلزار، عضو هیأت مدیره جمعیت دیده بان طبیعت در همین باره می‌نویسد: در سال‌های گذشته دست‌کم ۹ قلاده از این گونه را تنها در پی تصادف با خودروهای عبوری در محدوده کنارگذر میاندشت – عباس‌آباد که مهمترین زیستگاه این گونه (منطقه حفاظت شده توران) است از دست داده‌ایم و شوربختانه‌تر اینکه ۸ قلاده از این ۹ قلاده یوز تلف شده، ماده بودند!
درباره واپسین شماره‌های باقی‌مانده یوز آسیایی با شرایطی روبه‌رو هستیم که تا تلفاتی رخ ندهد، هیچ شخص یا نهاد مسئولی یادی از این «گونه» در آستانه انقراض کره زمین نمی‌کند. این نشان می‌دهد حال و آینده یوز آسیایی در ایران و سرنوشت این گونه هنوز حتی به یکی از دغدغه‌های اصلی و اساسی سازمان حفاظت محیط زیست هم تبدیل نشده است. در سال‌های گذشته دست‌کم ۹ قلاده از این گونه را تنها در پی تصادف با خودروهای عبوری در محدوده کنارگذر میاندشت – عباس‌آباد که از حاشیه مهمترین زیستگاه این گونه (منطقه حفاظت شده توران) از دست داده‌ایم. باز شوربختانه‌تر اینکه هشت قلاده از این ۹ قلاده یوز تلف شده، ماده بودند! سه قلاده مادرِ زایا و پنج قلاده توله ماده! بی‌گمان می‌توان چنین گفت همان‌طور که «ظل السلطان» در شبه جزیره میانکاله تنها در یک روز ۳۵ قلاده ببر مازندران را نسل‌کشی کرد و از آن روز سراشیبی انقراض بزرگ ترین گربه‌سان ایران و بزرگ ترین گونه ببر جهان آغاز شد، بدون تردید قتل هشت ماده یوز در این گذرگاه شوم نیز، آزادراه انقراض یوز آسیایی را نه در ایران بلکه در سطح جهان هموار کرده است.
اگرچه سازمان‌های مردم‌نهاد و مسئولان محلی به ویژه مجموعه مدیریت پارک ملی توران در سال‌های گذشته تلاش‌های زیادی برای ساماندهی زیستگاه این گونه و امن‌سازی گذرگاه یوزها به طور ویژه در محدوده میاندشت – عباس آباد و مهم‌تر از آن شناساندن این گونه ارزشمند انجام داده‌اند، ولی گستردگی زیستگاه، طولانی بودن کنارگذری که از حاشیه مجموعه حفاظت شده توران می‌گذرد و ناآگاهی یا بی‌توجهی رانندگانی که از این مسیر می‌گذرند و مهم‌تر از همه بی‌توجهی و کم‌کاری وزارت راه و شهرسازی در جایگاه متولی مدیریت جاده‌های کشور برای تأمین امنیت این گذرگاه پرخطر برای حیات وحش، همگی دست به دست هم داده‌اند تا سریال تصادف یوزها با خودروهای عبوری در این محدوده همچنان شیب سراشیبی انقراض یوزها را تندتر نماید. البته تصادف با خودروهای عبوری تنها عامل تهدیدکننده جمعیت یوزهای آسیایی در توران و در نگاهی کلان‌تر در سطح کشور نیست؛ تداوم استقرار دام‌سراها و گله‌های گوسفند به همراه انبوهی از سگ‌های گله در داخل زون حفاظتی، خشکسالی سال‌های گذشته که با تضعیف پوشش گیاهی زیستگاه جمعیت علف‌خواران منطقه را تحت تأثیر قرار داده و البته برخی خبرهای پراکنده ولی مقرون به صحت درباره زنده‌گیری و قاچاق اینگونه ارزشمند به خارج از کشور را نیز باید به لیست دشمنان یوز آسیایی در ایران افزود.
با این وصف، تصادف‌های جاده‌ای، همچنان در صدر لیست بزرگترین عوامل تهدیدکننده جمعیت این گونه رو به انقراض قرار دارد و سازمان حفاظت محیط زیست، حتی اگر بخواهد هم از توانمندی لازم و کافی برای مهار این عامل خطرآفرین برای این گونه برخوردار نیست. کاهش تصادف‌های جاده‌ای در کنارگذر مجموعه حفاظتی توران نیازمند همکاری فوری وزارت راه و شهرسازی برای کاهش هرچه بیشتر حداکثر سرعت مجاز خودروها دست‌کم در حدفاصل بین «عباس آباد» تا «میاندشت» و همچنین فراهم‌سازی سامانه روشنایی این کنارگذر در محدوده اشاره شده است. این مسأله پیش از فراهم‌سازی منابع مالی لازم، «توجیه» وزارتخانه متولی جاده‌های کشور درخصوص ضرورت حفظ امنیت این گونه را می‌طلبد که متأسفانه گویی هنوز سازمان حفاظت محیط زیست توفیقی برای تحقق این مهم نداشته است.
گربه نازک اندام کویر ایران
امروز برای جلوگیری یا کاهش تلفات واپسین شماره یوزهای آسیایی، پیش و بیش از انجام کارهای «نمادین» نیاز به اقدامات «تأمینی» و «عملی» داریم. بیش از دوازده سال از نقش بستن چهره گربه نازک اندام کویر ایران روی پیراهن تیم ملی فوتبال کشورمان می‌گذرد. در این مدت از «نقی معمولی» و «پنجعلی» گرفته تا خیلی‌های دیگر برای فرهنگ‌سازی و شناساندن موقعیت و وضعیت شکننده این گونه ارزشمند آستین بالا زدند و در اندازه توان خود تلاش کردند. از آن زمان در بسیاری از شهرهای کویری کشور که روزگاری رد و نشانی از یوزآسیایی در آن ثبت شده بود، تندیس‌هایی از این گونه ساخته و در میادین شهرها نصب شد و خلاصه اینکه سرنوشت یوز آسیایی هرچند محدود و گذرا، به ادبیات و محاورات عموم جامعه راه یافت. اگرچه همه این کارهای نمادین لازم و ضروری بود ولی امروز با گذشت بیش از یک دهه از آغاز آن نمادسازی‌ها و فرهنگ‌سازی‌ها، وضعیت یوزهای آسیایی در ایران در نگاهی خوشبینانه بهتر نشده و گروهی از کارشناسان معتقدند که باید با حقیقتی به نام «انقراض یوز آسیایی» کنار بیاییم.
لزوم تشکیل ستاد ملی حفاظت از یوز آسیایی
برای حفاظت عملی از جمعیت باقی مانده یوزهای آسیایی، نیاز به «عزم ملی» داریم. این «عزم ملی» می‌تواند با تشکیل «ستاد ملی حفاظت از یوز آسیایی» با مشارکت فعال سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت راه و شهرسازی، نیروی انتظامی، پلیس راهور، سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، معاونت امور دام وزارت جهاد کشاورزی، فراکسیون محیط زیست مجلس، استانداری سمنان و دیگر استان‌های زیستگاه این گونه و البته مشارکت نمایندگان جوامع محلی و همچنین نقش‌آفرینی سازمان‌های مردم نهاد محلی متبلور شود، چرا که آنگونه که بدان اشاره رفت، سازمان حفاظت محیط زیست هرگز نمی‌تواند به تنهایی از عهده ساماندهی زیستگاه و برقراری امنیت نسبی در داخل و حاشیه زیستگاههای این گونه برآید.
ایجاد ۵۵ هزار فرصت شغلی توسط کمیته امداد در سال جاری
معاون اشتغال و خودکفایی کمیته امداد از ایجاد ۵۵ هزار فرصت شغلی برای جامعه هدف در چهارماهه سال جاری خبر داد.
مرتضی فیروزآبادی با اشاره به برنامه این نهاد برای ایجاد ۵۰۰ هزار فرصت شغلی در سال جاری افزود: در چهارماهه نخست امسال ۵۵ هزار شغل برای مددجویان و خانواده‌های نیازمند ایجاد شده است.
وی با بیان اینکه در این مدت ۲ هزار میلیارد تومان اعتبار از سوی شبکه بانکی به طرح‌های اشتغال مددجویان اختصاص یافته است اظهارداشت: بانک‌های عامل در نیمه خردادماه اعتبارات مربوط به اشتغال کمیته امداد را به استان‌ها ابلاغ کردند؛ که امیدواریم تخصیص این تسهیلات با سرعت بیشتری انجام شود.معاون اشتغال و خودکفایی کمیته امداد یادآور شد: ۵۰ درصد مشاغل برای مددجویان و فرزندان این قشر و ۵۰ درصد برای نیازمندان و بیکاران خارج از حمایت امداد پیش‌بینی شده است.
فیروزآبادی بر توسعه آموزش‌های مهارتی برای متقاضیان طرح‌های اشتغال تاکید کرد و گفت: امسال ۵۰ هزار نفر از آموزش‌های مهارتی برای کسب و کار برخوردار می‌شوند.
وی توجه به بازار فروش محصولات مددجویان را ضروری دانست و خاطرنشان کرد: در همین راستا کمیته امداد از طریق برگزاری نمایشگاه‌های عرضه محصولات و خرید تضمینی، از تولیدات مددجویان حمایت می‌کند.
طرح بیمه تکمیلی «خادمان سلامت» برای نخستین بار کلید خورد
رئیس کل سازمان نظام پزشکی از اجرای طرح بیمه تکمیلی خادمان سلامت برای نخستین بار در کشور خبر داد.محمد رئیس زاده در آیین رونمایی طرح بیمه تکمیلی خادمان سلامت در سازمان نظام پزشکی کشور افزود:این طرح یکی از دستاوردهای مهم کشورمان در حوزه پزشکی است که اکنون با وجود پزشکان برجسته و کادر درمان مجرب، اعزام بیمار به منظور درمان به خارج از کشور نداریم.وی اظهار داشت: تامین هزینه های درمانی یکی از مهمترین دغدغه های بیماران و خانواده های آنان است که حضور بیمه ها و پوشش وسیع هزینه های درمانی می تواند این دغدغه مردم را رفع کند، بیمه های تکمیلی نقش بسزایی در این زمینه دارند و نقش انجمن های پزشکی در اطلاع رسانی و ترغیب برای زیر چتر حمایت این بیمه ها کمک کننده است.رئیس زاده ادامه داد: یکی از سیاست ها و راهبردهای سازمان نظام پزشکی کشور، ارایه خدمت به آحاد مردم بویژه افرادی است که در حوزه سلامت خدمت می کنند و پوشش بیمه تکمیلی خادمان سلامت به همت این سازمان امروز رونمایی شده تا پرسنل کیلنیک ها، درمانگاهها، مراکز درمانی بتوانند در کنار پزشکان از خدمات آنها استفاده کنند.
به گفته رئیس زاده، ۳۵۰ هزار نفر عضو سازمان نظام پزشکی هستند و از خدمات بیمه‌ای برخوردارند، اما کسانی هستند که در حوزه سلامت از وجود خدمات بیمه تکمیلی محروم بوده و با اجرای طرح بیمه تکمیلی خادمین سلامت، امکان حمایت از این افراد فراهم می‌شود.
مجوز مرجعیت استعلام اختراع به مرکز تحقیقات پزشکی قانونی اعطا شد
رییس مرکز تحقیقات سازمان پزشکی قانونی کشور گفت: با پیگیری های صورت گرفته و با توجه به افزایش سطح علمی و ارتقای توانمندی های مرکز تحقیقات این سازمان، مجوز مرجعیت استعلام اختراع از سوی مرکز مالکیت معنوی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور به پزشکی قانونی اعطا شد.محسن صابری افزود: با پیگیری های صورت گرفته، مجوز صلاحیت این مرکز به عنوان “مرجع استعلام اظهارنامه های اختراع” توسط مرکز مالکیت معنوی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور صادر شد.وی تصریح کرد: با صدور این مجوز، مرکز تحقیقات پزشکی قانونی می تواند با برخورداری از هیات علمی متخصص و توانمند خود نسبت به داوری اظهارنامه های اختراع اقدام کند.صابری با تأکید بر دانش و توانایی اعضای هیات علمی و محققان مرکز تحقیقات گفت: این مرکز در خصوص ثبت اختراعاتی که به نوعی با موضوع پزشکی قانونی و تجهیزات آن مرتبط است؛ اعلام نظر خواهد کرد.رییس مرکز تحققات پزشکی قانونی با بیان اینکه امروزه نقش اساسی و تعیین کننده حمایت از حقوق مالکیت معنوی در ایجاد زمینه ابتکار و نوآوری و توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و رشد سرمایه گذاری و تجارت بین المللی امری بدیهی است، تصریح کرد: در ایران مرکز مالکیت معنوی وابسته به سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، مسئولیت این امر خطیر را بر عهده دارد که پس از بررسی اولیه اظهار نامه های واصله، بررسی ماهوی آن ها را به مراجع استعلام سپرده و بر مبنای نظر آن ها اقدام به تایید یا رد موارد مورد ادعا می کند.وی در خصوص نحوه ثبت اختراعات نیز گفت: ثبت اختراع در کشور به صورت برخط و از طریق وبگاه مرکز مالکیت معنوی انجام می شود و پس از طی مراحل قانونی شامل ایجاد حساب کاربری و بررسی کارشناسی مستندات، داوری علمی آن به مراجع استعلام واگذار خواهد شد.رییس مرکز تحقیقات سازمان پزشکی قانونی کشوراعلام کرد: لیست مراجع استعلام مورد تایید مرکز مالکیت معنوی در وبگاه این مرکز به آدرس
https://ipm.ssaa.ir/ENQ/List قابل دسترسی است.
