سمنو یکی از خوراکی هائیست که در قلمرو ایران، فرهنگی به قدمت دوران باستان دارد و به عنوان یک خوراک آئینی وجود داشته و در سفره هفت سین جای گرفته است و برخی آن را نماد زایش و باروری می‌دانند. سمنوپزان از دیرباز جزء مراسم آئینی و مذهبی شهرهای مختلف ایران در ایام شهادت حضرت […]
سمنو یکی از خوراکی هائیست که در قلمرو ایران، فرهنگی به قدمت دوران باستان دارد و به عنوان یک خوراک آئینی وجود داشته و در سفره هفت سین جای گرفته است و برخی آن را نماد زایش و باروری می‌دانند. سمنوپزان از دیرباز جزء مراسم آئینی و مذهبی شهرهای مختلف ایران در ایام شهادت حضرت فاطمه (س) است. صاحب اصلی مراسم سمنوپزان حضرت فاطمه زهرا(س) است. معمولاً پخت سمنو در کشورهای ایران، افغانستان و تاجیکستان بیشتر از دیگر نقاط انجام میشود، در افغانستان و تاجیکستان، سروده‌هایی در هنگام پختن آن از سوی زنان اجرا میشود. سروده” سمنو در جوش و ما کفچه زنیم، دیگران در خواب و ما دفچه زنیم”، نمونه‌ای از این سروده‌ها است.
مراسم سمنوپزان از شب در دیگ‌های مسی بزرگ آغاز میشود و تا سپیده سحر ادامه پیدا می‌کند. در جریان این مراسم بانوان شرکت کننده ضمن ذکر صلوات برای حضرت فاطمه(س)، به اجرای دعاهای مربوط به این آئین می‌پردازند. در قرن‌ها بعد و با روی آوردن مردم ایران به تشییع سمنو در کنار جایگاهی که در آیین ملی نوروز دارد در مراسم مذهبی نیز جای خود را باز می‌کند.
برخی از جهانگردان و غربی‌های مقیم ایران همانند بنجامین دیپلمات امریکایی در ایران در مورد مراسم سمنو پزان در دوره قاجار اینگونه روایت کرده‌است: «در سمنو پزان آشپز معمولا به تنهایی در آشپزخانه می‌ماند و مشغول ذکر گفتن می‌شد و کسی حق ورود به مطبخ را نداشت و پس از نیم ساعت که گلوله‌های بخار در سطح مواد ظاهر می‌شد زنان با سلام و صلوات وارد مطبخ می‌شدند و در سمنو را بلند می‌کردند، آشپز معمولا پیرزن صالحهای بود.»
سمنو نذری بعد از آنکه آماده شد در ظرف‌های کوچک ریخته میشود و میان کسانی که برای پخت کمک کرده‌اند، همسایگان و آشنایان و … پخش میشود.
سمنو پزان مراسمی است که در شهرهای مختلف ایران انجام میشود و این آیین در برخی شهرها همانند دَرَق و گرگان به نام همان جا در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.
راز طعم شیرین گندم نقره‌ای
اساس سمنو بر گندم جوانه‌زده است، گندم را ابتدا دو روز خیس می‌گذارند تا جوانه بزند، سپس آب آن را خارج می‌کنند و رویش را با دستمال نم‌دار می‌پوشانند تا ساقه جوانه کمی بلندتر و گندم‌ها نفره‌ای شوند. آن موقع است که باید شیره گندم را بگیرند. در گذشته آنقدر گندم را می‌کوبیدند تا شیره‌اش در بیاید امروز با دستگاه آن را چرخ می‌کنند. در هر دو روش باید گندم له شده را از صافی رد کنند تا شیره صاف شده آن برجای بماند، سپس شیره گندم را آرام آرام به آرد گندم اضافه می‌کنند و هم می‌زنند تا صاف شود سپس آن را درون دیگ مسی بر روی حرارت قرار می‌دهند و آرام آرام شروع به هم زدن می‌کنند. تا آب آن تبخیر و غلیظ شود. سپس مجددا کمی آب یا یخ به آن اضافه می‌کنند و شروع به هم زدن می‌کنند تا غلیظ شود. در انتها به آن تعدادی بادام، پسته و یا فندق با پوست اضافه می‌کنند و مجددا حدود نیم ساعت دیگر آن را روی حرارت نگه‌می‌دارند. برخی نیز در شیوه پخت سنتی این خوراک در دوساعت آخر سمنو را دم می‌گذارند. بادام و پسته با پوست سمنو در واقع جنبه نذری و آئینی دارد. کسانی که نذرشان قبول شده تعدادی بادام و … با پوست در دیگ می‌اندازند و مردم عامه اعتقاد دارند اگر در زمان خوردن سمنو در کاسه کسی از این بادام‌ها افتاده باشد برایش خوش یمن خواهد بود.
۱
سمنو پزان تنها مختص ایران نیست بلکه به حوزه بزرگتری تعلق دارد. سمنو چه در ایران و چه در کشورهای دیگر و چه در ایام عزا و چه در عید، خوراکی است برای خوب کردن حال آدم‌ها، برای دورهم جمع کردنشان، به وجود آوردن فضای معنوی دسته جمعی برای آنها و یادآوری دوباره آرزوها و خواسته‌هایشان و یا بهانه‌ای برای شادی گروهی برای رفتن به استقبال بهار؛
۲
در تاجیکستان یک هفته پیش از نوروز سمنو یا به گویش خودشان سُمنک می‌پزند در مراسم سمنوپزان زن‌ها به سرودخوانی، رقص، بازی و شادی می‌پردازند، چرا که اعتقاد دارند اگر با خنده و شادمانی به پیشواز سال نو بروند، آن سال با شادی زندگی خواهند کرد.
۳
در افغانستان نیز زنان و به ویژه دختران دم بخت در نزدیکی نوروز سمنو می‌پزند و کسانی که نذری دارند در پخت آن مشارکت می‌کنند. در افغانستان نیز اعتقاد دارند در هنگام پخت سمنو باید به شادی بپردازند.
