محمدحسین جعفری سمیع روزنامه نگار برای ما دهه شصتی ها که دوران دو کاناله بودن تلویزیون را تجربه کرده است، تعدد کانال ها اتفاقی هیجان انگیز بود. هنوز خیلی ها به خاطر دارند زمانی را که شبکه اول و دوم ساعت ۲۲ کارش را به پایان می رساند و چاره ای جز پناه بردن به […]
محمدحسین جعفری سمیع
روزنامه نگار
برای ما دهه شصتی ها که دوران دو کاناله بودن تلویزیون را تجربه کرده است، تعدد کانال ها اتفاقی هیجان انگیز بود. هنوز خیلی ها به خاطر دارند زمانی را که شبکه اول و دوم ساعت ۲۲ کارش را به پایان می رساند و چاره ای جز پناه بردن به بستر خواب نبود. این اتفاق کسالت آور در ماه رمضان دوچندان می شد که گویی ماه رمضان ماهی غم انگیز است. اما با اضافه شدن کانال های جدید و تولیدات بیشتر کمی از کسالت های رسانه ای کاسته شد.
ماه رمضان در اکثر کشورهای مسلمان، ماهی نشاط آور و شاد محسوب می شود. ماهی که ماه مهمانی خداست و باید در این مهمانی ویژه شاد بود. به همین دلیل است که در این کشورها، عید فطر را نیز بسیار با شکوه برگزار می کنند. در اکثر کشورهای اسلامی، رسانه ها برنامه های متنوع و ویژه ای را برای مخاطبان خود تهیه و بخش می کنند و به طور کلی فضایی متفاوت از ایام دیگر را در جوامع خود ایجاد می کنند. در کشور ما نیز در سال های گذشته برخی از برنامه سازان تلاش کردند تا روزهای ماه رمضان را برای مردم شاد و پرنشاط سازند. با نگاهی به عملکرد سازمان صدا و سیما دو دهه اخیر شاهد نوعی فراز و نشیب در برنامه های ویژه ماه رمضان هستیم. فراز و نشیب هایی که حکایت از نوع نگاه مدیران این رسانه به ماه رمضان دارد.
در دو دهه گذشته، تصاحب ساعات پس از افطار توسط برنامه سازان، رقابت شدیدی را بین آنان ایجاد کرده است. غیر از چند برنامه معدودی مانند «ماه عسل» و «شب های رمضان» که جایگاه خود را به صورت تضمینی در اختیار داشتند، سازندگان سریال های ویژه ماه رمضان رقابتی سخت برای حضور در رسانه با هم داشتند. رقابتی که تا به امروز به رغم عدم تمایل بسیاری از مخاطبان به تماشای این برنامه ها، همچنان با شدت و قدرت ادامه دارد.
اولین سریال های ماه رمضانی
اولین سریال مناسبتی که از تلویزیون ایران پخش شد را خسرو ملکان کارگردانی کرده، «مهمان» نام مجموعه‌ای است که ملکان سال ۱۳۶۹ آن را ساخت و یک سال بعد در نوروز ۱۳۷۰ که مقارن با ۵ رمضان نیز بود به روی آنتن رفت. با این حساب می‌توان نام ملکان که این روزها کم کارتر از قبل شده و مدتی است برای تلویزیون نیز سریالی نساخته را به عنوان اولین کارگردان مناسبتی ساز در تلویزیون ثبت کرد. این کارگردان در ابتدای دهه هفتاد یک مجموعه تلویزیونی دیگر نیز کارگردانی کرد که پخش آن نیز به نوروز سال ۷۱ افتاد، نوروز سال ۷۱ نیز مقارن با ماه مبارک رمضان بود و سریال «تعطیلات نوروزی» ملکان نیز دومین مجموعه مناسبتی آن سال‌های تلویزیون شد.
روند پخش سریال در ایام نوروز سال ۷۲ نیز ادامه پیدا کرد و این در حالی بود که همچنان در ایام عید ۷۲ نیز شاهد تقارن ماه مبارک رمضان با نوروز بودیم.
بعد از ۸ سریالی که در دهه ۷۰ از شبکه‌های مختلف تحت عنوان سریال مناسبتی ماه رمضان پخش شد و باعث به وجود آمدن روندی ثابت در این زمینه گردید، از ابتدای دهه ۸۰ نیز پخش مجموعههای مناسبتی در تلویزیون ادامه پیدا کرد و در سال‌های میانی دهه هشتاد به اوج نیز رسید. از جمله سریال‌های شاخصی که در سال‌های ابتدایی دهه هشتاد پخش شدند می‌توان به «گمگشته» به کارگردانی رامبد جوان، «یادداشت‌های کودکی» ساخته پریسا بخت‌آور و «چراغ‌های خاموش» کاظم بلوچی اشاره کرد که موفق به جذب مخاطبان بیشتری شدند. همچنین در سال‌های میانی دهه هشتاد بود که موج ساخت سریال‌های ماورایی نیز به راه افتاد و چند کارگردان از جمله، سیروس مقدم،علیرضا افخمی، حسین سهیلی‌زاده و محمدحسین لطیفی … در مقابل سریال‌هایی با مضامین جدی یا همان ماورایی و متافیزیکی، آغاز ساخت سریال‌های کمدی نیز در دهه هشتاد بود و رضا عطاران با ساخت سریال «خانه به دوش» در سال ۸۳ موج کمدی سازی در مجموعههای مناسبتی ماه رمضان را آغاز کرد. این روند در سال‌های بعد نیز ادامه پیدا کرد و خود عطاران نیز سردمدار آن شد.
مخاطبان از سریال‌های طنز او که البته مشکلات و مسائل اجتماعی را نیز به خوبی در قصه‌اش روایت می‌کرد به شدت استقبال می‌کردند تا اینکه «بزنگاه» در سال ۸۷ آخرین سریالی بود که بازیگر و کارگردان سینما و تلویزیون آن را ساخت و عطاران نیز به دلیل اعمال سیاست های سلیقه ای صدا و سیما ، عطای تلویزیون را به لقایش بخشید.
افول رسانه در ماه رمضان
در میان بیش از۵۰ سریالی که از سال ۷۰ به عنوان سریال مناسبتی از تلویزیون پخش شدند، علاوه بر موج استقبالی که برای سریال‌های کمدی رضا عطاران به راه افتاد در سال‌های ۸۵ و ۸۶ نیز اتفاقی ویژه در تلویزیون رقم خورد. سال ۸۵ محمدحسین لطیفی سریالی با عنوان «صاحبدلان» را ساخت که علاوه بر قصه گیرایش حضور باران کوثری و پوریا پورسرخ نیز یکی از برگ برنده‌های آن بود و بسیار هم مورد توجه قرار گرفت.
یک سال بعد و در ماه رمضان سال ۸۶ نیز حسن فتحی که دیگر نامش به عنوان کارگردانی که ذائقه و سلیقه مخاطب را به خوبی می‌شناسد بر سر زبان‌ها افتاده بود سریال «میوه ممنوعه» را برای شبکه دو ساخت. سریالی که از عشقی ممنوعه حرف می‌زد و داستان علاقه و عشق حاج یونس ( با بازی علی نصیریان) به دختر جوانی به نام هستی (با بازی هانیه توسلی) تا سال ها نام این سریال را در اذهان ماندگار کرد.
از ابتدای دهه نود تا ۴ سال پیش، حدود ۲۰ سریال از شبکه‌های مختلف در ماه رمضان پخش شده‌اند، «مادرانه»، «مدینه»، «دودکش» از جمله سریال‌های محبوب سال‌های اخیر تلویزیون بودند اما به نظر می‌رسد «پایتخت ۴» به کارگردانی سیروس مقدم هنوز هم طرفدار بیشتری بین مخاطبان تلویزیون داشته باشد. با اینحال از ۳سال گذشته به وضوح شاهد افول سریال های ماه رمضان بودیم. ریزش شدید مخاطبان صدا و سیما در سال های اخیر و به ویژه در ماه های گذشته به دلیل مدیریت های سلیقه ای این رسانه به ویژه در شبکه سوم سیما به شدت افزایش یافته است.
در غیبت سریال های طنز اجتماعی در کنداکتور پخش تلویزیون، امسال شاهد غیبت احسان علیخانی و ماه عسلش نیز هستیم. برنامه ای که نظر مخاطبان بسیاری را به خود جلب کرده بود و امسال سازنده آن سرگرم عصرجدیش است.
در نهایت در سال های گذشته مخاطبان سریال های ماه رمضان ژانر های مختلفی از سریال را مشاهده کردند. از سریال هایی که شیطان هایش در خانه ها وارد می شدند تا شیطنت هایی که خانواده ها را سرگرم می کردند. اما آنچه که در جامعه دیده می شود خواست میلیون ها مخاطبی است که همچنان سریال های طنز عطاران را طلب می کنند. مخاطبانی که پس از یک روز سخت انتظار دارند ساعتی را در نشاط و شادی بگذرانند و در کنار صدها مشکلی که خود با آن درگیرند، تاب و تحمل تماشای مشکلات ساختگی و چالش های لمس نشده توسط برنامه سازان را ندارند.
