محمدحسین جعفری سمیع دبیر گروه سیاسی یک سال پیش در چنین روزی بود که دولت ایالات متحده آمریکا با خروج یکجانبه خود از برجام، با دیگر عدم پایبندی خود را به توافقات جهانی به نمایش عموم گذاشت. ۸ مه ۲۰۱۸ دونالد ترامپ، رسما اعلام کرد که کشورش از توافق هسته‌ای با ایران خارج می‌شود و […]
محمدحسین جعفری سمیع
دبیر گروه سیاسی
یک سال پیش در چنین روزی بود که دولت ایالات متحده آمریکا با خروج یکجانبه خود از برجام، با دیگر عدم پایبندی خود را به توافقات جهانی به نمایش عموم گذاشت. ۸ مه ۲۰۱۸ دونالد ترامپ، رسما اعلام کرد که کشورش از توافق هسته‌ای با ایران خارج می‌شود و تحریم‌های پیشین را دوباره علیه ایران فعال می‌کند. این اقدام دولت ترامپ با واکنش های زیادی از سوی دیگر طرف های برجام مواجه شد اما سیاست قلدرمنشانه ترامپ هرگز اهمیتی برای جامعه جهانی قائل نبوده است. ایالات متحده در حالی از برجام خارج شد که تا لحظه خروجش از این توافقنامه، هیچکدام از تعهداتش را انجام نداده بود. با اینحال ایران بنا به درخواست اتحادیه اروپا و قول دیگر طرف های برجام در خصوص بهره مندی جمهوری اسلامی از مزایای برجام، همچنان به تعهداتش پایبند بود. این درحالی است که دیگر طرف های برجام نیز در یک سال گذشته نتوانستند آنگونه که مدعی بودند، از این توافقنامه حمایت کنند و در نتیجه برجام روندی رو به شکست در پیش گرفت. امروز و با سخنان رئیس‌جمهور آینده برجام مشخص خواهد شد.
به گزارش «جمله» به نقل از رسانه ها، در سالروز خروج آمریکا از برجام و با توجه به اعمال تحریم های همه جانبه علیه کشورمان، قرار است دولتمردان ایران، واکنشی قانونی از خود نشان دهد. چرا که تا به امروز برجام نه تنها مزایایی برای کشورمان نداشته است بلکه مانعی بر سر روند فعالیت های صلح جویانه هسته ای به شمار رفته است. هنوز جزئیات چندانی از سطح این تعهدات طرح نشده اما آنطور که رسانه‌ها گزارش می‌دهند موضوع خروج کامل از برجام در دستور کار مقامات ایرات قرار ندارد.
واکنش اول
پس از خروج آمریکا از برجام، حسن روحانی، رئيس جمهوری کشورمان بلافاصله در یک گفتگوی تلویزیونی اعلام کرد که چند هفته به کشورهای اروپایی وقت خواهد داد تا ادامه برجام بدون آمریکا را تضمین کنند. اما اگر اروپا نتواند منافع حاصل از برجام را برای ایران تامین نماید، تهران تصمیم دیگری خواهد گرفت. این اولین واکنش ایران به اقدام آمریکا در خصوص برجام بود.
بعد از گذشت یک سال اروپا نتوانست رضایت دولتمردان را فراهم سازد و تهران همواره از عدم پایبندی اروپا به تامین منافع ایران در پرتو برجام معترض بوده است.ایران همچنین اروپا را بارها به بدعهدی در پایبندی به تعهدات خود متهم کرده است.
اکنون رسانه‌های خبر می‌دهند که پایتخت‌های اروپایی در جریان از سرگیری بخشی از فعالیت‌های هسته‌ای تهران قرار گرفته‌اند.
از سوی دیگر آمریکا قرار است در روز چهارشنبه (امروز) و به مناسبت سالگرد خروج این کشور از برجام، تحریم‌های جدیدی را علیه ایران به اجرا بگذارد. تحریم‌هایی که گمانه‌زنی‌های مختلفی در خصوص جزئيات آن مطرح شده است.
در این رابطهه نشریه اکسیوس نوشت: «دولت ترامپ قصد دارد بخش جدیدی از اقتصاد ایران را با تحریم های جدید در این هفته نشانه بگیرد. این خبر را دو مقام ارشد دولت به شرط عدم افشای نامشان بیان کردند. این دو همچنین اظهار نکردند که دولت ترامپ کدام بخش اقتصاد ایران را به نشانه خواهد گرفت، اما گفتند که حوزه انرژی نخواهد بود.»
وال استریت ژورنال نیز هفته پیش گزارش داده بود که تحریم های جدید فروش پتروشیمی ایران را هدف می گیرد. دو مقام ارشد دولت ترامپ گفتند که تحریم پتروشیمی نیز بزودی احتمالا اعمال می شود، اما تحریم های برنامه ریزی شده برای این هفته، بخش متفاوتی از اقتصاد ایران را نشانه می گیرد.
دولت ترامپ سعی دارد که باعث کاهش درآمد دولت ایران شود، اما در عین حال در تلاش است که رشد اقتصادی تهران را با محدودسازی تنوع اقتصادی اش موجب شود.
واکنش دوم
دونالد ترامپ در ماه های گذشته تهدید کرده بود میزان صادرات نفت ایران را به صفر خواهد رساند، در واکنش به این تهدید دولت آمریکا سخنگوی سابق وزارت خارجه ایران گفته بود: «ما اجازه نخواهیم داد که در گوشه‌ای بایستیم و شاهد این باشیم که به طور ناعادلانه و برخلاف همه موازین بین‌المللی و با تسری دادن قوانین داخلی آمریکا به سایر کشورها بخواهند جمهوری اسلامی ایران را از حقوق اولیه خودش که یکی از آنها می‌تواند صادرات نفت یا دیگر اقلام باشد، محروم کنند. لذا اگر آمریکا بخواهد در این مسیر اقدام جدی داشته باشد قطعا با برخورد و عمل مقابله به مثل ایران روبرو خواهد شد.»
این تنها واکنش مقامات رسمی ایران نسبت به تهدیدات دولت آمریکا نبود، چرا که در مدت زمان کوتاهی برخی از مقامات نظامی کشورمان نیز در جواب اظهارت سیاستمداران آمریکایی از بستن تنگه هرمز سخن گفتند. مقامات سیاسی و نظامی کشورمان تهدید کردند در صورتی که به هر دلیل آمریکا مانع صادرات نفت ایران شود، هیچ کشور دیگری نیز نخواهد توانست نفت خود را از تنگه هرمز عبود دهد.
سال گذشته نیز رئیس‌جمهور کشورمان در سفر سوئیس ، در یک کنفرانس مطبوعاتی طی اظهاراتی که بستن تنگ هرمز در صورت تحریم نفتی ایران تعبیر شد گفته بود: «آمریکایی‌ها ادعا کرده‌اند که می‌خواهند صادرات نفت ایران بطور کامل متوقف شود. آنها معنای این ادعا را درک نمی‌کنند زیرا برای ایران بی‌معنی است که در حالی که نفت منطقه صادر می‌شود، نفت ایران صادر نشود.»
واکنش سوم؛ سیاست تقابلی ایران
همانطور که اشاره شد، قرار است دولت آمریکا از امروز تحریم های جدیدی را علیه کشورمان بکار گیرد که حکایت از ناکامی سیاست های خصمانه این دولت علیه ملت ایران در گذشته دارد. ترامپ تلاش می کند به هر نحو ممکن ایران را به پای میز مذاکره بازگرداند. در حالی که به عقیده همه صاحب نظران موضوع برجام تمام شده و پرونده آن نیز بسته شده است و اکنون تنها باید طرف های این توافقنامه به تعهدات خود عمل کنند.
با توجه به این واقعیت که تنها طرف پایبند به این توافقنامه ایران بوده است این سوال مطرح می شود آیا ادامه این روند ضرورتی خواهد داشت؟
روز گذشته حشمت ا… فلاحت پیشه رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس، درباره پاسخ های احتمالی ایران به خروج آمریکا از برجام گفت: «جمهوری اسلامی ایران سیاست تقابلی خود را پیش رو می‌گیرد. قطعا از این سیاست همه قوای نظام و جریانات سیاسی حمایت خواهند کرد. اصل این است که ما در قالب برجام و NPT حتما سیاست خود را در پیش خواهیم گرفت.»
بر اساس آنچه در متن برجام به توافق همه اعضا رسیده است، ایران می‌تواند پس از گذار از فرآیند دیپلماتیک حل اختلاف، موضوع فیصله نیافته را به عنوان مبنایی برای متوقف کردن کلی یا جزئی تعهداتش در چارچوب توافق هسته‌ای قلمداد کند. چرا که پیش از این مسئولان دیپلماتیک کشورمان موضوع خروج آمریکا از برجام و احیای تحریم‌های هسته‌ای را بر اساس راهکار پیش‌بینی شده در ضمیمه چهارم این توافق، دنبال کرده‌اند؛ یعنی خروج آمریکا از برجام را به عنوان موضوع اختلافی خود از طریق کمیسیون مشترک این توافق پیگیری کرده که در نهایت به دلیل جایگاه و نفوذ حقوقی و سیاسی آمریکا بی نتیجه مانده است. این چنین است که ایران می‌تواند بر اساس بندهایی از برجام ظرفیت‌های موجود را برای در اختیار گرفتن ابتکار عمل و پیگیری یک موضع تهاجمی‌تر فعال کند. بند ۲۶ و ۳۶ برجام بستر حقوقی لازم را برای ورود کشورمان به مرحله واکنشی تدارک دیده است. مرحله ای که بی تردید برای ورود به آن ابعاد امنیتی و سیاسی اش از سوی مراجع و نهادهای عالی رتبه نظام از جمله شورای عالی امنیت ملی مورد توجه قرار می‌گیرد.
اگر چه هنوز مشخص نیست که اقدامات مورد نظر ایران به چه ترتیب خواهد بود اما ناگفته پیداست که ایران می‌کوشد برای مواجهه مؤثر با رویکرد تقابل جویانه آمریکا از اهرم‌های حقوقی و سیاسی خود بدون توسل به اقدامات تهاجمی بهره گیرد تا هزینه‌هایی را به راهبرد امنیتی و سیاسی واشنگتن علیه ایران تحمیل کند.
